امام علی علیه‌السلام
امام علی علیه السلام فرمودند:
مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَلْیبْدَأْ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلِیمِ غَیرِهِ وَ لْیکُنْ تَأْدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدِیبِهِ بِلِسَانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلَالِ مِنْ مُعَلِّمِ النَّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ.
کسی که خود را در مقام پیشوایی و امام مردم قرار می‌دهد، باید پیش از آن که به تعلیم دیگران بپردازد، به تعلیم خویش بپردازد و باید تأدیب کردن او به علمش، پیش از تأدیب کردن به زبانش باشد. کسی که معلم و ادب کننده خویشتن است، به احترام سزاوارتر است، از کسی که معلم و مربی مردم است.
نهج البلاغه، حکمت 73.
امام علی علیه السلام فرمودند:
إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِالْأَنْبِیاءِ أَعْلَمُهُمْ بِمَا جَاءُوا بِهِ ثُمَّ تَلَا (إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِی وَ الَّذِینَ آمَنُوا) الْآیةَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ وَلِی مُحَمَّدٍ مَنْ أَطَاعَ اللَّهَ وَ إِنْ بَعُدَتْ لُحْمَتُهُ وَ إِنَّ عَدُوَّ مُحَمَّدٍ مَنْ عَصَى اللَّهَ وَ إِنْ قَرُبَتْ قَرَابَتُهُ.
نزدیک‌ترین و شایسته‌ترین مردم به پیامبران کسانی‌اند که از همه به آموزه‌های آنان آگاه‌ترند. سپس امام (علیه السلام) این آیه را تلاوت فرمود: (إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِی وَ الَّذِینَ آمَنُوا)؛ "شایسته‌ترین و نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم آن‌هایی هستند که از او پیروی کردند و این پیامبر و مؤمنان به این پیامبر می‌باشند". سپس فرمود: دوست محمّد (صلّی الله علیه و آله و سلم) کسی است که از خدا اطاعت کند، هر چند پیوند نسبی او دور باشد و دشمن محمّد (صلّی الله علیه و آله و سلم) کسی است که معصیت خدا کند، هر چند خویشاوندی او نزدیک باشد.
نهج البلاغه، حکمت 96.
امام علی علیه السلام فرمودند:
لَوْ ضَرَبْتُ خَیشُومَ الْمُؤْمِنِ بِسَیفِی هَذَا عَلَى أَنْ یبْغِضَنِی مَا أَبْغَضَنِی وَ لَوْ صَبَبْتُ الدُّنْیا بِجَمَّاتِهَا عَلَى الْمُنَافِقِ عَلَى أَنْ یحِبَّنِی مَا أَحَبَّنِی وَ ذَلِکَ أَنَّهُ قُضِی فَانْقَضَى عَلَى لِسَانِ النَّبِی الْأُمِّی صلّی الله علیه و آله و سلّم أَنَّهُ قَالَ: یا عَلِی لَا یبْغِضُکَ مُؤْمِنٌ وَ لَا یحِبُّکَ مُنَافِقٌ.
اگر با این شمشیرم بر بینی مؤمن بزنم که مرا دشمن بدارد، دشمن نخواهد داشت و اگر تمام دنیا را در گلوی منافق بریزم که مرا دوست بدارد، دوست نخواهد داشت، و این به دلیل آن است که بر زبان پیامبر امی (درس نخوانده) گذشته است که فرمود:‌ ای علی! هیچ مؤمنی تو را دشمن نمی‌دارد و هیچ منافقی تو را دوست نخواهد داشت.
نهج البلاغه، حکمت 45.
امام علی علیه السلام به فرزندشان امام حسن علیه السلام فرمودند:
یا بُنَی إِیاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْأَحْمَقِ فَإِنَّهُ یرِیدُ أَنْ ینْفَعَکَ فَیضُرَّکَ وَ إِیاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْبَخِیلِ فَإِنَّهُ یقْعُدُ عَنْکَ أَحْوَجَ مَا تَکُونُ إِلَیهِ وَ إِیاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْفَاجِرِ فَإِنَّهُ یبِیعُکَ بِالتَّافِهِ وَ إِیاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْکَذَّابِ فَإِنَّهُ کَالسَّرَابِ یقَرِّبُ عَلَیکَ الْبَعِیدَ وَ یبَعِّدُ عَلَیکَ الْقَرِیبَ.
فرزندم! بر حذر باش از دوستی با احمق که می‌خواهد به تو منفعت برساند؛ زیان می‌رساند. بر حذر باش از دوستی با بخیل؛ چرا که به هنگام شدیدترین حاجت، تو را رها می‌سازد. بر حذر باش از دوستی با انسان فاجر و فاسق؛ چرا که تو را به چیز کمی می‌فروشد. برحذر باش از دوستی با دروغگو؛ چرا که او مثل سراب است: دور را در نظر تو نزدیک و نزدیک را در نظر تو دور می‌سازد.
نهج البلاغه، حکمت 38.
امام علی علیه السلام فرمودند:
وَ مِنْ کَلَامٍ لَهُ (علیه السلام) لِلسَّائِلِ الشَّامِی لَمَّا سَأَلَهُ- أَکَانَ مَسِیرُنَا إِلَى الشَّامِ بِقَضَاءٍ مِنَ اللَّهِ وَ قَدَرٍ- بَعْدَ کَلَامٍ طَوِیلٍ هَذَا مُخْتَارُهُ وَیحَکَ لَعَلَّکَ ظَنَنْتَ قَضَاءً لَازِماً وَ قَدَراً حَاتِماً لَوْ کَانَ ذَلِکَ کَذَلِکَ لَبَطَلَ الثَّوَابُ وَ الْعِقَابُ وَ سَقَطَ الْوَعْدُ وَ الْوَعِیدُ إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَمَرَ عِبَادَهُ تَخْییراً وَنَهَاهُمْ تَحْذِیراً وَ کَلَّفَ یسِیراً وَ لَمْ یکَلِّفْ عَسِیراً وَ أَعْطَى عَلَى الْقَلِیلِ کَثِیراً وَ لَمْ یعْصَ مَغْلُوباً وَ لَمْ یطَعْ مُکْرِهاً وَ لَمْ یرْسِلِ الْأَنْبِیاءَ لَعِباً وَ لَمْ ینْزِلِ الْکُتُبَ لِلْعِبَادِ عَبَثاً- وَ لَا خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَینَهُمَا بَاطِلًا ذلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا فَوَیلٌ لِلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ.
این بخشى از یک کلام طولانى امام علی (علیه السلام) است که به سؤال کننده شامى هنگامى که پرسید: آیا رفتن ما به شام به قضا و قدر الهى بود؟ حضرت بیان فرمودند: واى بر تو شاید گمان کردى منظورم قضاى لازم و قدر حتمى است (و مردم در کارهایشان مجبورند و اختیارى از خود ندارند.) اگر چنین بود، ثواب و عقاب الهى به یقین باطل مى شد و وعده و وعید ساقط مى گشت. خداوند سبحان، بندگانش را امر کرده، و آنها را اختیار بخشیده، و نهى کرده و برحذر داشته، تکالیف آسانى بر دوش آنان نهاده و هرگز تکلیف سنگینى (به کسى) نکرده. در برابرِ (اطاعت اندک) پاداش کثیرى قرار داده، و هرگز کسى از روى اجبار، او را معصیت نکرده، و از روى اکراه اطاعت ننموده است، خدا پیامبران را بیهوده نفرستاده و کتب آسمانى را براى بندگانش عبث نازل نکرده، و آسمان ها و زمین و آنچه در میان آنهاست باطل و بى هدف نیافریده است. این گمان کافران است. واى بر کافران از آتش دوزخ!
نهج البلاغه، حکمت 78.