در مورد اين اصطلاحات، توضيحات عرفا را مي پذيريم، زيرا بدون فهم اين اصطلاحات، تفاهم امکان ندارد، زيرا هر گروهي در جعل و انتخاب اصطلاحات خويش مختار است و براي ديگران در اين مورد جاي بحث و گفت و گو نيست....

حقايق عرفاني، محصول کشف و شهوداند و برهان نتيجه ي تلاش و کوشش عقل، با اين وصف، چگونه مي توان اين دو قلمرو را به هم پيوند داد و يافته هاي يکي را با زبان ديگري بيان داشت و محصول و نتايج عرفان را با معيارهاي...

هر چند که اين علم، علمي است کشفي و ذوقي، که جز صاحبان وجد و وجود و شايستگان عيان و شهود، کسان ديگر از آن بهره اي ندارد، اما مي بينيم که علماي علوم ظاهري، بر اين گمانند که اين علم نه اساسي دارد و نه حاصلي،...

بنابر آنچه اشاره شد، عرفان، بر اساس شرافت موضوع و عزّت مسائلش، از علوم ديگر والاتر و گرامي تر است.

تمايز و جدايي علوم از يکديگر بر اساس تمايز موضوعات آن هاست و موضوع هر علمي عبارت است از چيزي که در آن علم از عوارض ذاتي آن بحث مي شود. بنابراين، « معروض »، موضوع علم است و « عوارض » مسائل آن.

مؤلّف محترم ( قيصري ) در اين بخش درباره ي موضوع و مبادي و مسائل عرفان بحث مي کند. وي ضمن اين مقدمه مسائل فرعي ديگر را هم به اختصار مطرح مي کند، از قبيل رابطه ي علم و عرفان، ارزش عرفان و هدف از تحرير

ديگر اقطاب متصوفه، همه يا غالباً، آن برجستگي علمي و فرهنگي را که پيشينيان داشته اند، ندارند. شايد بشود گفت که تصوّف رسمي از اين به بعد بيشتر غرق آداب و ظواهر و احياناً بدعت هايي که ايجاد کرده است مي شود.

پس از محي الدين عربي عرفاي بزرگ به شرح و تفسير نظام تدوين و تکميل شده ي مکتب وي پرداختند. اين شرح و تفسير به طور کلي به دو صورت انجام پذيرفت:

مرحله ي نظم و کمال با ابن عربي به کمال و انتها مي رسد. اما پيش از ابن عربي توجه به شخصيت مهم و معاصر وي يعني ابن فارض ضروري است و اينک شرح حال اين دو عارف بزرگ را با اندکي تفصيل مي آوريم:

در مرحله ي نظم و کمال تصوّف، عرفاي معروف ديگري هم در جهات مختلف و مسائل گوناگون تصوّف به بحث و بررسي و انشاي مقاله و تحرير کتاب و رساله پرداخته، با آثار گران قدر خود زمينه ي تنظيم نهايي و کمال تصوّف را...