بهداشت پذيرايي در مسجد

اصول کلي پذيرايي

بهره گيري از غذاهاي پاک و پاکيزه در قرآن مجيد سفارش شده است. براي مثال در سوره اعراف آيه 32 ( چه کسي زينت هاي الهي را که براي بندگان خود آفريده، و روزي هاي پاکيزه را حرام کرده است؟!» بگو: ... ) ( 1 ) و آيه 157 ( ... آنها را به معروف دستور مي دهد، و از منکر باز مي دارد؛ اشياي پاکيزه را براي آنها حلال مي شمرد، و ناپاکي ها را تحريم مي کند؛ و بارهاي سنگين، و زنجيرهايي را که بر آنها بود، برمي دارد، .... ) ( 2 )، سوره بقره آيه 168 ( اي مردم! از آنچه در زمين است، حلال و پاکيزه بخوريد! و از گام هاي شيطان، پيروي نکنيد! زيرا او، دشمن آشکار شما است ) ( 3 ) و آيه 173 ( خداوند، تنها گوشت مردار، خون، گوشت خوک و آنچه را نام غير خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام کرده است. آن کس که مجبور شود، در صورتي که ستمگر و متجاوز نباشد، گناهي بر او نيست؛ ...( 4 )، سوره طه آيه 81 ( بخوريد از روزي هاي پاکيزه اي که به شما داده ايم؛ و در آن طغيان و سرکشي نکنيد، که غضب من بر شما وارد شود و ... ) ( 5 ) . سوره مائده آيه 4 ( از تو سئوال مي کنند چه چيزهايي براي آنها حلال شده است؟ بگو: «آنچه پاکيزه است، براي شما حلال گرديده؛ ... ) ( 6 )، آيه 87 ( اي کساني که ايمان آورده ايد! چيزهاي پاکيزه را که خداوند براي شما حلال کرده است، حرام نکنيد! و از حد، تجاوز ننماييد! زيرا خداوند متجاوزان را دوست نمي دارد ) ( 7 ) و آيه 88 ( و از نعمت هاي حلال و پاکيزه اي که خداوند به شما روزي داده است، بخوريد! و از مخالفت خداوندي که به او ايمان داريد، بپرهيزيد ). ( 8 )
رعايت اصول صحيح بهداشتي به هنگام استفاده از هر نوع خوراکي يا نوشيدني ضروري است. شستشوي مرتب دست ها، شستشوي کامل خوراکي هايي مانند ميوه و خرما و نيز ظروفي که از آنها استفاده مي کنيم مانند ؛ استکان، ليوان، قاشق و چنگال و بشقاب ضرورتي اجتناب ناپذير است. ظروف مورد استفاده مي توانند منشاء مهمي براي انتقال بيماري هاي روده اي باشند. هر چند استفاده از ليوان هاي يک بار مصرف در مساجد متداول است، اما کيفيت ظروف يکبار مصرف و تماس با دست افراد توزيع کننده نيز نبايد از نظر دور بماند. به هر حال در صورت استفاده از ظروف دائمي بايد بعد از هر بار مصرف، کاملاً شسته شوند و با مواد گندزدا مطابق دستورالعمل هاي مربوطه گندزدايي کامل انجام شود.
خرما، شيرين، حلوا و شله زرد از خوراکي هاي ديگري است که معمولاً در مساجد به صورت نذري توزيع مي شود. بايد توجه کافي مبذول شود که در توزيع آنها از تماس مستقيم دست يا برداشتن افراد با دست يا استفاده از قاشق مشترک پرهيز شود. زيرا در صورتي که اين مواد با رعايت اصول بهداشتي در منزل تهيه شده باشد، تماس با دست افراد هنگام استفاده مي تواند موجب انتقال بيماري ها و عفونت ها شود.
در تهيه حلوا توصيه مي شود از نان بستني يا کاغذهاي مخصوص شيريني استفاده شود تا تماس دست به حداقل رسانده شود.
براي شله زرد يا هر نوع خوراکي و آشاميدني گرم نيز بايد از ظروف يک بار مصرف گياهي استفاده کرد.
هنگامي که خرما در مساجد توزيع مي شود، امکان گذاشتن ظروف جداگانه براي هسته هاي خرما وجود ندارد. در اين موارد توصيه مي شود که فرد ديگري همراه با ظرفي براي هسته هاي خرما و با فاصله زماني کوتاهي بعد از تقسيم خرما حرکت کند تا افراد فرصت داشته باشند هسته خرما را در آن ظرف بريزند. بدين ترتيب، هسته هاي خرما جمع آوري شده و فرصت انداختن و رها کردن هسته ها بر روي فرش، روي رادياتور شوفاژ يا گوشه ديوار از افراد سلب مي شود.
در برخي از مراسم از شرکت کنندگان با ميوه پذيرايي مي شود. اما به بهانه اينکه ميوه ها پوست گرفته مي شود، ميوه ها يا اصلاً شسته نمي شوند. يا به خوبي شسته نمي شوند. در صورتي که بر روي ميوه ها آلودگي وجود دارد، علي رغم اينکه ممکن است ميوه ها پوست گرفته شوند، اما در همان زمان پوست کندن ميوه با دست فرد تماس دارد. دست وي آلوده مي شود و ميوه پوست کنده را با همان دست خود مي خورد و مي تواند موجب انتقال آلودگي شود. به همين دليل امام صادق ( عليه السلام ) هم مي فرمايند: وقتي ميوه اي تهيه کرديد، آنرا به خوبي با آب بشوييد. ( 9 )
غذاهاي اصلي نيز در ايام سوگواري ها به صورت نذري پخت و توزيع مي شود. اين غذاها معمولاً به صورت چلو قيمه، چلو قورمه سبزي، چلو مرغ، چلو کباب کوبيده و حتي در بعضي از مساجد و تکاياي آبگوشت نيز داده مي شود. چون حضور جمعيت در اين ايام زياد است، توصيه مي شود که از خوراندن مستقيم غذا در داخل مساجد پرهيز شود. زيرا ازدحام جمعيت موجب آلودگي هوا و فضاي مسجد مي شود. بهترين گزينه اين است که بعد از مراسم سوگواري و عزاداري، غذا را در بسته هاي يک بار مصرف گياهي ( سلولزي ) بسته بندي نمايند و به هنگام خروج سوگواران، به هر نفر يک غذا داده شود. بديهي است بردن غذا توسط سوگواران نيز مصداق اطعام ( خوراندن ) مي شود.
علاوه بر موارد فوق، رعايت اصول زير در بهبود کيفيت بهداشت پذيرايي تأثير به سزايي دارد :
- براي بسته بندي و اطعام غذاي گرم، شله زرد و نوشيدني هاي گرم ( مثل چاي و شير )، استفاده از ظروف يک بار مصرف گياهي ( سلولزي ) الزامي است.
- بسته بندي و اطعام غذاي گرم، شله زرد و نوشيدني هاي گرم ( مثل چاي و شير )، بايد در ظروف يک بار مصرف گياهي ( سلولزي ) انجام شود.
- پخت غذا بايد در محل هاي بسته و پوشيده، مثلاً آشپزخانه هاي بزرگ، انجام شود. از پخت و پز در محيط هاي باز يا در حياط مسجد بايد خودداري شود.
- تجهيزات آلومينيومي ( يا ظروف روحي ) براي پخت غذا نامناسب است. زيرا در هنگام پخت موجب خروج آلومينيوم مي شود و اين يونها وارد غذا و سپس جذب بدن مي شوند که موجب بروز اختلالات و بيماري هايي مي شوند. بنابراين استفاده از تجهيزات و قابلمه هاي استيل توصيه مي شود. استفاده از ظروف مسي نيز مشروط به اينکه قلع اندود ( يا سفيد ) شده باشد، اشکالي ندارد.
- براي پخت و تهيه غذا ( مخصوصاً خورشت و برنج ) از روغن هايي با ترانس کمتر از 5 يا کمتر از 2 استفاده شود.
- در پخت غذا از نمک هاي يددار تصفيه شده استفاده شود.
- استفاده از سنگ نمک به دليل وجود ناخالصي ها، غير بهداشتي بوده و در پخت برنج، حتي براي موقع خيس کردن برنج ممنوع است.
- به هنگام توزيع غذا، افراد توزيع کننده نبايد از روي سفره عبور کنند. حتي وقتي که سفره يک بار مصرف است و بعداً دور انداخته مي شود.
- در توزيع غذا بايد از افرادي استفاده کرد که حداقل مسايل بهداشتي را رعايت کنند. توزيع غذا، حتي تعدادي اندک، توسط افراد بيمار و ناسالم به بهانه اينکه آنها هم مي خواهند ثواب ببرند، ممنوع است.
- همه توزيع کنندگان غذا در مسجد بايد از دستکش يک بار مصرف و ماسک استفاده نمايند.
- در صورت استفاده از سبزي يا سالاد بايد حتماً مراحل چهارگانه سالم سازي ( مرحله پاکسازي، انگل زدايي يا مايع شوينده، ميکروب زدايي با مواد گندزدايي مجاز و شستشوي نهايي ) رعايت شود.
توجه داشته باشيد چنان چه غذا يا مواد غذايي آماده شده در مسجد اضافي ماند، حتماً آن را بين نيازمندان پخش کنيد و از نگهداري آن حتي در يخچال خودداري کنيد.

بهداشت آبدارخانه و آشپزخانه

کساني که در آبدارخانه و آشپزخانه مسجد کار مي کنند، بايد افراد سالمي باشند که به هيچ نوع بيماري عفوني و واگير مبتلا نباشند. سخن و ادعاي خود اين افراد براي اثبات سلامتي شان کافي نيست و بايد کارت ويژه معاينه پزشکي داشته باشند. حتي با وجود داشتن کارت معاينه پزشکي، بايد در زمان سرماخوردگي، اسهال و استفراغ يا هر نوع شکم درد يا قارچي دست نيز، از خدمت رساني در آبدارخانه و آشپزخانه پرهيز کنند. علاوه بر آن، داشتن روپوش روشن، حوله، صابون مخصوص و کوتاه بودن موي سر و ريش آنها الزامي است. زيرا اين افراد حلقه اصلي زنجيره پذيرايي نمازگزاران ( با ميوه، خرما، شربت، چاي و هر نوع خوراکي و نوشيدني ) هستند. بهداشتي و سالم بودن آنها يکي از شرايط لازم براي بهداشتي و سالم ماندن مواد خوراکي و آشاميدني در مساجد است.
تمامي کارکنان آبدارخانه و آشپزخانه يا توزيع کنندگان مواد غذايي بايد مرتباً دست هاي خود را با صابون مايع بشويند و نيز حوله اختصاصي براي خود داشته باشند. چنانچه دسترس به صابون مايع امکان پذير نيست، هر فرد بايد صابون قالبي اختصاصي و جداگانه اي داشته باشند.
در آبدارخانه و آشپزخانه که همواره کارهاي آشپزي انجام مي شود، توجه به مسايل ايمني براي جلوگيري از آتش سوزي در مسجد ضروري است.
علاوه بر موارد فوق، توجه به موارد زير در آبدارخانه و آشپزخانه مسجد ضروري است.
- وجود فاضلابرو در کف آنجا الزامي است. البته بايد همواره سرپوش داشته باشد.
- کف آنجا با سنگ يا سراميک و با شيبي به سمت فاضلابرو فرش شده باشد.
- سقف و ديوارهاي داخلي آن با همان شرايط مشابه سقف و ديوارهاي سرويس بهداشتي و وضوخانه باشد.
- تهويه مناسب با حداقل آلودگي صوتي داشته باشد.
- روشنايي آن مناسب باشد.
- داراي سطل زباله درب دار پدالي باشد ( محل جمع آوري نان هاي خشک جداگانه باشد ).
- سينک هاي ظرفشويي استيل و بزرگ داراي سيستم فاضلابرو باشند.
- پس از هر بار استفاده، کف آبدارخانه و آشپزخانه شسته شود.

جعبه کمکهاي اوليه

جعبه کمکهاي اوليه بايد در محل مشخصي از مسجد مثلاً در آبدارخانه آن وجود داشته باشد تا هنگام بروز حوادث احتمالي جزيي و امداد رساني فوري بتوان به آن دسترسي داشت. جعبه کمکهاي اوليه معمولاً بايد شامل اقلام: باند زخم، گاز استريل، قيچي، چسب زخم، تب سنج، بتادين، چسب ضد حساسيت، چسب لکوپلاست، باندکشي و ... باشد.

بهداشت آب آشاميدني

تأمين آب آشاميدني سالم و بهداشتي و به دور از محل دستشويي ها و سرويس هاي بهداشتي از مهم ترين مواردي است که بايد در مساجد به آنها توجه کافي مبذول شود. آب آشاميدني بايد کاملاً بهداشتي باشد. از توزيع آب آشاميدن با پارچ و ليوان مشترک بين نمازگزاران اکيداً پرهيز شود. اگر در داخل مسجد به نمازگزاران آب داده مي شود، حتماً از ليوان هاي يک بار مصرف به ازاي هر نفر استفاده شود. متأسفانه برخي افراد با وجود در اختيار بودن ليوان يک بار مصرف، از ليوان هاي مشترک استفاده مي کنند يا بعضي افراد ليوان يک بار مصرف خود را نگه مي دارند تا چنانچه بار ديگر تشنه شوند، دوباره از همان ليوان استفاده کنند. ليواني که بر اثر قرار گرفتن در فضاي بسته اي که در معرض تنفس ازدحام جمعيت است يقيناً آلوده مي شود و بايد از اين کار جداً پرهيز نمود. علاوه بر آن، ليوان هاي يک بار مصرف بايد در داخل کيسه هاي نايلوني نگهداري شود و در معرض فضاي باز مسجد يا آبدارخانه قرار نداشته باشند.
براي آب آشاميدني مصرفي، توصيه ميشود که آب سرد کن هايي با شيرهايي که آب را به بالا فوران مي کنند نصب شود. اگر امکان تهيه آب آشاميدني سالم و بهداشتي وجود ندارد، بايد از بطري هاي آب بسته بندي شده ( که تاريخ مصرف آن نگذشته باشد ) استفاده کرد. ولي به هيچ عنوان از مخازن آب که قالب يخ جداگانه در آن قرار مي گيرد و آب آن جداگانه با شلنگ تأمين مي شود، استفاده نشود. زيرا دخالت دست و تعدد منابع، احتمال آلودگي را به طور چشمگيري افزايش مي دهد.
استفاده مستقيم يخ قالبي و صنعتي با آب يا شربت به دليل انتقال آلودگي، غير بهداشتي است.
به هنگام استفاده از هر ماده غذايي بسته بندي شده ( حتي بطري هاي آب ) به تاريخ توليد و تاريخ انقضاي آن توجه داشته باشيد. اگر تاريخ مصرف آن سپري شده است، يا اگر منفذي دارد يا باد کرده است، آن را به هيچ عنوان نخوريد و نياشاميد.

بهداشت ظروف

در دنياي پر ازدحام امروزي، استفاده از ظروف مشترک که مي تواند موجب شيوع بيماري ها و آلودگي ها شود، استفاده از ظروف يک بار مصرف گياهي ( سلولزي ) توصيه مي شود. هر چند برخي افراد به استناد بعضي از روايات، استفاده از ظرف مشترک را به عنوان تبرک و تيمن انجام مي دهند اما بايد همواره اين اصل ديني که "هر چيزي که عقلاً براي انسان مفسده و ضرر داشته باشد، شرعاً حرام است" را آويزه گوش و راهنماي خود بدانند و عمل مضري را به بهانه مستحبي بودن آن مرتکب نشوند. بنابر اين توصيه مي شود که همواره از ظروف يک بار مصرف گياهي در اندازه هاي مناسب با نوع غذا در هنگام پذيرايي استفاده شود. علاوه بر آن بايد :
- ظروف دائمي مورد استفاده در مسجد با مواد شوينده و گندزدا بعد از هر بار مصرف تميز شوند و در محل هاي در بسته اي مثل کمد و کابينت يا حتي در داخل کيسه هاي نايلوني در بسته نگهداري شوند. به هر حال بايد ظروف مورد استفاده در مساجد، حتي در زمان خالي بودن با پوشش مناسب پوشانده شوند تا از دسترس پشه، مگس، سوسک و موش درامان باشند.
- براي جلوگيري از آلودگي توسط دست هاي آلوده، حشرات ( مگس، پشه و ... ) و جوندگاني مانند موش، حتماً از ظروف درب دار استفاده شود. رسول خدا ( صلي الله عليه و آله و سلم ) درباره بسته نگه داشتن درب ظروف غذا فرمود : درهاي خانه را کامل ببنديد و سرپوش ظروفتان را بگذاريد و دهانه ظروف آب را بطور کامل ببنديد که ميکروب ها سرپوشي را بر نمي دارند و بندي را باز نمي کنند. ( 10 )
امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : روي ظرف ها را با پارچه اي بپوشانيد زيرا ميکروب ها روي ظروف بدون پوشش بزاق خود را مي ريزند و آنچه را در ظروف است بر مي دارند. ( 11 )
- استکان و نعلبکي ها مورد مصرف با آب جاري ( آب لوله کشي ) و مواد شوينده و گندزدا شسته و گندزدايي شوند. متأسفانه در برخي جاها به باور جلوگيري از اسراف، تشتي را تا نيمه پر آب مي کنند و ليوان ها و استکان ها را در درون آن تشت مي شويند. در حالي که انجام ندادن اين کار و نشستن ليوان، استکان و نعلبکي ها با اين شيوه بهتر از شستن آنها است. زيرا موجب انتقال آلودگي و بيماري از يک نفر به کليه کساني مي شود که از همه استکان و نعلبکي ها استفاده مي کنند. علاوه بر آن، خود فرد شوينده نيز مي تواند در معرض بيشترين آلودگي قرار گيرد.
- ترجيحاً هر چند روز يک بار استکان، ليوان و نعلبکي ها را درون تشتي داراي محلول پرکلرين 5 در ده هزار ( يا ساير مواد گندزداي مجاز ) ريخته تا بعد از مدتي ( حدود 20 دقيقه ) هم اين ظروف گندزدايي شده و هم تيرگي هاي آن از بين رود.
- در بسياري از اماکن عمومي از جمله برخي مساجد، به هنگام پذيرايي از ليوان و استکان هاي لب پريده استفاده مي شود. توجيه آنها نداشتن منابع مالي براي تعويض آن و احتمالاً جلوگيري از اسراف است. در صورتي که بايد از بکار بردن فنجان يا ليوان هاي لب پريده و معيوب جداً خودداري شود. زيرا اين ظروف ممکن است موجب ايجاد خراش در دست يا لب استفاده کنندگان شود و فقط خراشي هر چند کوچک را به وجود آورد. همين خراش مي تواند زمينه انتقال بيماري هايي مانند ايدز و ... را فراهم سازد.
- همچنين از ظروفي که شکسته هستند، درز و ترک دارند، نبايد استفاده کرد زيرا به خوبي قابل شستشو نيستند و احتمال آلوده بودن آنها بسيار زياد است. همچنين به هنگام خوردن يا نوشيدن بهتر است دهان را به محل دسته ظروف، ليوان و فنجان نزديک نکنيم. پيشوايان ديني ما امير المؤمنين و امام صادق ( عليهم السلام ) مي فرمايند: " از قسمت شکسته و طرف دستگيره ظرف، آب نخوريد، زيرا شيطان بر روي دستگيره و قسمت شکسته شده ظرف مي نشيند." ( 12 )

برگزاري مجالس ترحيم در مساجد

در بسياري از مساجد مراسم ختم، ترحيم، چهلم و سالگرد متوفي ها برگزار مي شود. اين مجالس در بعضي از مساجد اجتناب ناپذير است، زيرا يکي از منابع درآمد براي اداره مسجد و تامين هزينه هاي آن است. توصيه مي شود سالن جداگانه اي غير از سالن برگزاري نماز براي اين امور در نظر گرفته شود. اگر چنين امکاني وجود ندارد، بايد بلافاصله کليه موارد بهداشتي و نظافتي بعد از اين مراسم انجام شود تا هيچگونه آلودگي نمازگزاران را تهديد نکند.

پي‌نوشت‌ها:

1. قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللّهِ الَّتِيَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِي لِلَّذِينَ آمَنُواْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ( 32 ) تاکيد ما در اين قسمت "... الْطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ..." مي باشد.
2.... وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَآئِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِيَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ( 157 ) قسمت مورداشاره در اين "... وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَآئِثَ..." مي باشد.
3. يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُواْ مِمَّا فِي الأَرْضِ حَلاَلاً طَيِّباً وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ ( 168 ) تاکيد کتاب بر اين قسمت "... حَلاَلاً طَيِّباً ..." مي باشد.
4. إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَالدَّمَ وَلَحْمَ الْخِنزِيرِ وَمَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيْرِ اللّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ( 173 ) تاکيد کتاب بر همان قسمت اول آيه شريفه است.
5.كُلُوا مِن طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَلَا تَطْغَوْا فِيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبِي وَمَن يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبِي فَقَدْ هَوَى ( 81 ) در اينجا همان قسمت نخست آيه شريفه مورد تاکيد است.
6. يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ ... ( 4 ) تأکيد بر قسمت "أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ " اين آيه شريفه است.
7. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُحَرِّمُواْ طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ لَكُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ ( 87 ) تاکيد اين بحث بر قسمت " طَيِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ " است.
8. وَكُلُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللّهُ حَلاَلاً طَيِّبًا وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِيَ أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ ( 88 ) بخش مورد تاکيد اين آيه شريفه " حَلاَلاً طَيِّبًا " است.
9. امام صادق ( ع ): إنَّ المُؤمِن لَيَسکُنُ إِلَي المُؤمِنِ کَمَا يَسکُنُ الظَّمآنُ إِلَي المَاءِ البَارِد ( اؤ اغمسوها ) ( بحار الانوار، ج 66، ص 118 ).
10. قال رسول الله ( ص ): أجيفوا ابوابکم و خمّروا آنبتکم و اوکوا أسقبتکم فان الشيطان لا يکشف غصاءً و لا يحلّ و کاءً. علل الشرايع، ج 2.
11. قال الصادق ( ع ): لَا تَدعَودا آنِيَتَکُم بِغَيرِ غِطَاءٍ فَاِنَّ الشَّيطانَ اِذا لَم تُغَطَّ الانِيَةُ بَزَقَ فِيهَا وَ اَخَذَ مِمَّا فِيها مَا شَاءَ. بحار الانوار، ج 76، ص 176.
12. امام علي ( ع): لا تَشرَبُوا الماءَ مِن ثُلمَةِ الإِناءِ وَلا مِن عُروَتِهِ فَإِنَّ الشَّيطانَ يقعُدُ عَلَي العُروَةِ وَ الثُّلمَة.
امام صادق ( ع) : لا يشرَبُ مِن أُذُنِ الکُوزِ وَ لا مِن کَسرِهِ إِن کانَ فِيهِ فَإِنَّهُ مَشرَبُ الشَّياطينِ. کليني اصول کافي، 385/6.

منبع مقاله :
واحد پژوهش انتشارات انديشمند، (1390 )، بهداشت مساجد، تهران: انديشمند، چاپ اول