دکتر محمدزمان رستمی
طاهره آل بویه
همه‌ی حقایق اشیا در لوح محفوظ، بلکه در قلوب ملائکه مقربین نگاشته شده‌اند و از آن جاست که به عرصه وجود می‌آیند و قرآن در چند مورد به این امر اشاره می‌نماید. پس همه علوم حق از آن عالم و به واسطه یک قلم عقلی بر قلوب انسان افاضه می‌گردد، چنان که خداوند می‌فرماید: «أُوْلَئِكَ كَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الْإِیمَانَ» (1)؛ «الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ» (2) و قلب انسان صلاحیت دارد که تمام علوم بر او نگاشته شود و آن مانند آینه‌ای این استعداد را دارد که تمام حقایق امور از لوح محفوظ به آن تجلی یابد، اما قلب به دلایل زیر از این علوم خالی می‌باشد:
-نقصانی ذر ذات اوست، چنان که قلب کودک ذاتاً ناقص است.
- کثرت معاصی و خباثت‌هایی که قلب را از صفا و جلا انداخته‌اند «كَلَّا بَلْ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِم مَّا كَانُوا یَكْسِبُونَ». (3)
- اهتمام تام به تأمین اسباب زندگی مادی که او را از حقیقی و مطلوب باز داشته است.
- اعمال و طاعات بدنی بسیار زیاد که مانع از تأمل در ربوبیّت و حقایق خفی الهی می‌گردد، چرا که بر انسان چیزی کشف نمی‌گردد، مگر آنچه را در آن تأمل و تفکر بسیار نماید.
- اعتقاداتی که از زمان نونهالی به خاطر تقلید یا حُسن ظن داشته است و اکنون میان او و حقایق حق حایل می‌گردند.
- جهل از روش‌ها، اسباب و علومی که به دست‌یابی به حقایق مطلوب می‌انجامند.
- محبت دنیا که مانع تصویب علمی انسان شده و دانش او را فاسد می‌کند.
- کبر و بزرگ بینی که چونان چرکی است که صفحه شفاف دل را تیره و تار می‌کند و سبب می‌شود که فرد بدون برهان به مجادله در آیات خدا بپردازد «إِنَّ الَّذِینَ یُجَادِلُونَ فِی آیَاتِ اللَّهِ بِغَیْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِن فِی صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَّا هُم بِبَالِغِیهِ ». (4)
- اصطلاحات علوم، حجاب بزرگی برای انسان است، زیرا قلب، تجلی گاه حقایق است و می‌باید از حجاب‌ها فارغ گردد تا ادراک حقایق کماهی بنماید. (5)
پی‌نوشت‌ها:
1. مجادله، آیه 22.
2. علق، آیات 4 - 5.
3. مطففین، آیه 14.
4. غافر، آیه 56.
5. حسن زاده آملی، انسان در عرف عرفان، ص 45.
رستمی، محمدزمان و آل بویه، طاهره، (1390)، علم امام (با رویکرد قرآنی، روایی، عرفانی، فلسفی و کلامی)، قم: مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه قم)، چاپ دوم
/م
