اختلالات توجه (بيش فعالي)
نويسنده: دكتر نگار بهروز
اختلالات توجه يا disorder deficit attention كه آن را به طور مخفف با ADD مي شناسند يكي از مشكلات رفتاري كودكان است كه متأسفانه در سال هاي اخير بر تعداد آن به طور چشم گيري افزوده شده است .
اساس تشخيص اختلال توجه ( ADD ) وجود مجموعه اي از رفتارها است كه با بي توجهي ، حواس پرتي و پرحركتي خود را نشان مي دهد . شدت اين رفتارها در كودكان مبتلا به حدي است كه توانايي آن ها را در كاركرد اجتماعي و تحصيلي به مخاطره مي اندازد . بي قراري و ناآرامي ( پرحركتي ) شايع است و براي تشخيص اين سندرم ضروري نيست . ناتواني يادگيري هم معمولا با اين اختلال همراه است . برخي از اين كودكان ممكن است رفتار پرخاشگرانه يا تعارض جويانه هم نشان دهند .
ADD معمولا براي معلمان آشكارا است . اين بي توجهي ، به صورت عدم اتمام كار پس از شروع آن، نفهيمدن دستورات، و ارتكاب اشتباهات كه علتشان بيش تر بي توجهي است تا عدم درك موضوع ارائه شده، متجلي مي شود. اين كودكان معمولاً بدون تفكر عمل مي كنند و به سرعت از فعاليتي به فعاليت ديگر روي مي آورند و غالباً رفتار درست را درزمان نادرست نشان مي دهند. مثلاً دركلاس بدون داشتن پاسخ درست با صداي بلند پاسخ مي دهند. آن ها بيش تر اوقات با همسالان خود دچار مشكل مي شوند.حواس پرتي به صورت واكنش به محرك هاي بينايي يا صوتي محيطي كه ديگران مي توانند آن را ناديده بگيرند تظاهر مي كند.
هرچند پرتحركي قابل توجه ترين علامت ADD است ولي هميشه ديده نمي شود. اغلب كودكان دچار ADD همراه با پرحركتي كه به نام ADHD ناميده مي شوند. پاهايشان را تكان مي دهند بدنشان را مي جنبانند، به طور مرتب با انگشتانشان ضرب مي گيرند يا صداهاي عجيب درمي آورند. درموارد آشكارتر، كودك ممكن است به طور تقريبي درحركت دائمي باشد و به سرعت، اغلب بدون توجه به ايمني خود يا سايرين درپيرامون اتاق در رفت و آمد باشد.
پسرها چهار برابر بيش تر از دخترها به اختلال توجه همراه با پرتحركي مبتلا مي شوند و دختران به طور معمول ADD بدون پرحركتي مراجعه مي كنند. افزايش سن ممكن است باعث بهبود علايم كودك دچار ADD شود.
علل اصلي بيش فعالي ناشناخته است. اما عوامل مؤثري كه درارتباط با اين امر پيش نهاد شده اند عبارت اند از: حساسيت هاي غذايي، نگرش والدين، استعمال سيگاردردوران بارداري و عوامل وارثتي.
هنوز روشي به عنوان بهترين روش براي تشخيص بيش فعالي تعيين نشده است.
علاوه برعلايم ذكر شده در بالا( جنب وجوش بيش ازحدودوره هاي كوتاه مدت تمركز فكري) تشنگي، اضطراب،پرخاشگري، كم خوري وكم خوابي را نيز مي توان دراين بچه ها مشاهده كرد.
داروهايي كه بيش تر در اين كودكان مورد استفاده قرارمي گيرد عبارت اند از: متيل فنيدات(M ethyl Phenidate) با نام تجاري ريتالين (Ritalin) ودكسترو آمفتامين(Dextro amphetamine) با نام تجاري دكسدرين(Dexedrine) و پمولين(Pemolin) با نام سايلرت(Cylert)و بايد اين داروها با روش رفتاردرماني توأم شوند تا نتيجه ي مطلوب تر حاصل شود. اين داروها بايد زيرنظر روان پزشك تجويز شوند.
آثار جانبي عمده ي اين داروها عبارت اند از:اختلال خواب و اشتها، افزايش تعداد نبض، فشارخون، تحريك پذيري درپي قطع دارو، تمركز توجه افراطي، تيك هاي حركتي و … ممكن است در اثر اين داروها تشديد شوند. تخمين زده مي شود كه 20 درصد موارد بيش فعالي در واقع ناشي از حساسيت هاي غذايي باشند مشاهده شده است كه حذف موارد افزودني از رژيم غذايي دركاهش علايم بيش فعالي در خيلي از كودكان بسيار كارساز بوده است.
رژيم غذايي فين گلد كه توسط دكتربن فين گلد ( B en Feingold) درسال 1975درسانفرانسيسكو ارائه شد پايه و اساس بعضي از الگوهاي درمان با رژيم غذايي را دراين خصوص تشكيل مي دهد. اين الگو شامل پرهيز از غذاها و نوشابه هايي است كه داراي ماده اي به نام ساليسلات Sali cylates هستند.اين ماده درتركيب آسپرين نيز موجود است.
مصرف دو وعده ماهي در هفته براي كودكان توصيه مي شود. فرآوردهاي غلات كه با صبحانه مصرف مي شود، نان جو، كيك، برنج وسيب زميني ازدسته غذاهاي نشاسته اي هستند كه اثرات سوئي نداشته و مي توانند مصرف شوند.
قند و مواد غذايي حاوي قند مانند بيسكويت، كيك،شيريني،شكلات ونوشابه هاي شيرين موجب افزايش سريع قند خون مي شوند. اين فرايند مي تواند منجر به بروز بيش فعالي دربعضي از كودكان شود.
بادام، سيب،زردآلو،كشمش،هلو، آلو،آلوبخارا،پرتقال،توت، گوجه فرنگي و خيار حاوي ساليسيلات طبيعي هستند كه ماده اي شبيه به آسپرين مي باشد و لازم است از رژيم غذايي كودكان بيش فعال تا حدممكن كاسته و گاهي اوقات حذف شود( اين ماده به ويژه دربادام، سيب و زردآلو زياد است).
تارترازين(T arteazine): رنگ غذايي نارنجي رنگي است كه به صورت رنگ غذايي افزودني مصرف مي شود.تارترازين ممكن است دربيش فعالي مؤثرباشد. تارترازين بيش از همه درموارد زير وجود دارد:غذاهاي آماده ي بسته بندي شده آدامس، شكلات،افشره ي ليمو، سسي هاي آماده براي غذاهاي دريايي، سس ها و افزودني هايي كه بيش ترجهت تزيين روي دسرها مصرف مي شود.
ميوه ها كنسروشده، كنسرو نخود فرنگي، بادام ساييده شده، نوشيدني هاي كربنات دار و كيك هايي كه به صورت بسته بندي شده به فروش مي رسد حاوي تارترازين است.
اسيد بنزوئيك: نيز ماده اي افزودني است كه ممكن است درايجاد بيش فعالي مؤثرباشد.از اين ماده به منظور محافظت و سالم نگه داشتن مواد غذايي آماده استفاده مي شود و در بسياري از غذاهاي آماده مانند مرباها، سس ها، دسرها، شربت هاي طعم دهنده ي غذا، پوره ي ميوه ها، آب ميوه ها وماهي هاي كنسروي خوابانده شده در سركه و نمك و ترشي ها يافت مي شود.
نوشابه هاي گازدار: حاوي مقادير زيادي فسفر هستند كه اين ماده قادر است تعادل مقدار كليسم و فسفر را در بدن به هم زده ومنجر به بيش فعالي شود.
قهوه،چاي، كولا و ساير نوشيدني هاي حاوي كوفئين ممكن است علايم بيماري را تشديد كنند.
نكته: مصرف تركيبات روغن ماهي در هنگام غروب درشرايط باليني مورد آزمايش قرارگرفته و ديده شده است كه اثر مفيدي درخصوص كاهش علايم بيش فعالي دركودكان دارد و دركودكاني كه به علت بيش فعالي درحركات خود مهارت و ظرافت ندارند، به كاهش اين علايم كمك كرده است.
اساس تشخيص اختلال توجه ( ADD ) وجود مجموعه اي از رفتارها است كه با بي توجهي ، حواس پرتي و پرحركتي خود را نشان مي دهد . شدت اين رفتارها در كودكان مبتلا به حدي است كه توانايي آن ها را در كاركرد اجتماعي و تحصيلي به مخاطره مي اندازد . بي قراري و ناآرامي ( پرحركتي ) شايع است و براي تشخيص اين سندرم ضروري نيست . ناتواني يادگيري هم معمولا با اين اختلال همراه است . برخي از اين كودكان ممكن است رفتار پرخاشگرانه يا تعارض جويانه هم نشان دهند .
ADD معمولا براي معلمان آشكارا است . اين بي توجهي ، به صورت عدم اتمام كار پس از شروع آن، نفهيمدن دستورات، و ارتكاب اشتباهات كه علتشان بيش تر بي توجهي است تا عدم درك موضوع ارائه شده، متجلي مي شود. اين كودكان معمولاً بدون تفكر عمل مي كنند و به سرعت از فعاليتي به فعاليت ديگر روي مي آورند و غالباً رفتار درست را درزمان نادرست نشان مي دهند. مثلاً دركلاس بدون داشتن پاسخ درست با صداي بلند پاسخ مي دهند. آن ها بيش تر اوقات با همسالان خود دچار مشكل مي شوند.حواس پرتي به صورت واكنش به محرك هاي بينايي يا صوتي محيطي كه ديگران مي توانند آن را ناديده بگيرند تظاهر مي كند.
هرچند پرتحركي قابل توجه ترين علامت ADD است ولي هميشه ديده نمي شود. اغلب كودكان دچار ADD همراه با پرحركتي كه به نام ADHD ناميده مي شوند. پاهايشان را تكان مي دهند بدنشان را مي جنبانند، به طور مرتب با انگشتانشان ضرب مي گيرند يا صداهاي عجيب درمي آورند. درموارد آشكارتر، كودك ممكن است به طور تقريبي درحركت دائمي باشد و به سرعت، اغلب بدون توجه به ايمني خود يا سايرين درپيرامون اتاق در رفت و آمد باشد.
پسرها چهار برابر بيش تر از دخترها به اختلال توجه همراه با پرتحركي مبتلا مي شوند و دختران به طور معمول ADD بدون پرحركتي مراجعه مي كنند. افزايش سن ممكن است باعث بهبود علايم كودك دچار ADD شود.
علل اصلي بيش فعالي ناشناخته است. اما عوامل مؤثري كه درارتباط با اين امر پيش نهاد شده اند عبارت اند از: حساسيت هاي غذايي، نگرش والدين، استعمال سيگاردردوران بارداري و عوامل وارثتي.
هنوز روشي به عنوان بهترين روش براي تشخيص بيش فعالي تعيين نشده است.
علاوه برعلايم ذكر شده در بالا( جنب وجوش بيش ازحدودوره هاي كوتاه مدت تمركز فكري) تشنگي، اضطراب،پرخاشگري، كم خوري وكم خوابي را نيز مي توان دراين بچه ها مشاهده كرد.
درمان بيماران مبتلا به ADHD:
داروهايي كه بيش تر در اين كودكان مورد استفاده قرارمي گيرد عبارت اند از: متيل فنيدات(M ethyl Phenidate) با نام تجاري ريتالين (Ritalin) ودكسترو آمفتامين(Dextro amphetamine) با نام تجاري دكسدرين(Dexedrine) و پمولين(Pemolin) با نام سايلرت(Cylert)و بايد اين داروها با روش رفتاردرماني توأم شوند تا نتيجه ي مطلوب تر حاصل شود. اين داروها بايد زيرنظر روان پزشك تجويز شوند.
آثار جانبي عمده ي اين داروها عبارت اند از:اختلال خواب و اشتها، افزايش تعداد نبض، فشارخون، تحريك پذيري درپي قطع دارو، تمركز توجه افراطي، تيك هاي حركتي و … ممكن است در اثر اين داروها تشديد شوند. تخمين زده مي شود كه 20 درصد موارد بيش فعالي در واقع ناشي از حساسيت هاي غذايي باشند مشاهده شده است كه حذف موارد افزودني از رژيم غذايي دركاهش علايم بيش فعالي در خيلي از كودكان بسيار كارساز بوده است.
رژيم غذايي فين گلد كه توسط دكتربن فين گلد ( B en Feingold) درسال 1975درسانفرانسيسكو ارائه شد پايه و اساس بعضي از الگوهاي درمان با رژيم غذايي را دراين خصوص تشكيل مي دهد. اين الگو شامل پرهيز از غذاها و نوشابه هايي است كه داراي ماده اي به نام ساليسلات Sali cylates هستند.اين ماده درتركيب آسپرين نيز موجود است.
غذاهاي مفيد
كنجد، تخم كدو تنبل وتخم آفتاب گردان
مصرف دو وعده ماهي در هفته براي كودكان توصيه مي شود. فرآوردهاي غلات كه با صبحانه مصرف مي شود، نان جو، كيك، برنج وسيب زميني ازدسته غذاهاي نشاسته اي هستند كه اثرات سوئي نداشته و مي توانند مصرف شوند.
غذاهايي كه بايد از خوردن آن ها اجتناب كرد
قند و مواد غذايي حاوي قند مانند بيسكويت، كيك،شيريني،شكلات ونوشابه هاي شيرين موجب افزايش سريع قند خون مي شوند. اين فرايند مي تواند منجر به بروز بيش فعالي دربعضي از كودكان شود.
بادام، سيب،زردآلو،كشمش،هلو، آلو،آلوبخارا،پرتقال،توت، گوجه فرنگي و خيار حاوي ساليسيلات طبيعي هستند كه ماده اي شبيه به آسپرين مي باشد و لازم است از رژيم غذايي كودكان بيش فعال تا حدممكن كاسته و گاهي اوقات حذف شود( اين ماده به ويژه دربادام، سيب و زردآلو زياد است).
تارترازين(T arteazine): رنگ غذايي نارنجي رنگي است كه به صورت رنگ غذايي افزودني مصرف مي شود.تارترازين ممكن است دربيش فعالي مؤثرباشد. تارترازين بيش از همه درموارد زير وجود دارد:غذاهاي آماده ي بسته بندي شده آدامس، شكلات،افشره ي ليمو، سسي هاي آماده براي غذاهاي دريايي، سس ها و افزودني هايي كه بيش ترجهت تزيين روي دسرها مصرف مي شود.
ميوه ها كنسروشده، كنسرو نخود فرنگي، بادام ساييده شده، نوشيدني هاي كربنات دار و كيك هايي كه به صورت بسته بندي شده به فروش مي رسد حاوي تارترازين است.
اسيد بنزوئيك: نيز ماده اي افزودني است كه ممكن است درايجاد بيش فعالي مؤثرباشد.از اين ماده به منظور محافظت و سالم نگه داشتن مواد غذايي آماده استفاده مي شود و در بسياري از غذاهاي آماده مانند مرباها، سس ها، دسرها، شربت هاي طعم دهنده ي غذا، پوره ي ميوه ها، آب ميوه ها وماهي هاي كنسروي خوابانده شده در سركه و نمك و ترشي ها يافت مي شود.
نوشابه هاي گازدار: حاوي مقادير زيادي فسفر هستند كه اين ماده قادر است تعادل مقدار كليسم و فسفر را در بدن به هم زده ومنجر به بيش فعالي شود.
قهوه،چاي، كولا و ساير نوشيدني هاي حاوي كوفئين ممكن است علايم بيماري را تشديد كنند.
نكته: مصرف تركيبات روغن ماهي در هنگام غروب درشرايط باليني مورد آزمايش قرارگرفته و ديده شده است كه اثر مفيدي درخصوص كاهش علايم بيش فعالي دركودكان دارد و دركودكاني كه به علت بيش فعالي درحركات خود مهارت و ظرافت ندارند، به كاهش اين علايم كمك كرده است.
