اصطلاح‏شناسى كَفّارات‏

كفاره‏

كفاره از ماده كفر و به معناى پوشاندن است و در اصطلاح دينى، عبارت است از پرداخت صدقه، قربانى و انجام عمل شرعى و مانند آن، به خاطر گناهى كه انجام گرفته است و چون اين عمل، آثار گناه را محو مى‏سازد و آن را از انسان مى‏پوشاند، كفاره ناميده مى‏شود. انسان كافر را نيز از آن جهت كه حقايقى از قبيل خدا، قيامت، نبوت و... را انكار كرده، آنها را از خود مى‏پوشاند، كافر مى‏گويند. كفاره در همه شرايع و اديان، براى اجتناب از عواقب سوء اعمال شرعى، غيراخلاقى و مخالف اصول اجتماعى، انجام مى‏گيرد. مهم‏ترين اين عواقب و آثار، جلب رضايت خدا و فرو نشاندن خشم الهى است. كفاره چند نوع است؛ معين، مخير، مرتب و كفاره جمع كه تعريف و موارد هر يك، در جاى خود بيان شده است.

كفاره جمع‏

كفاره جمع، عبارت است از آزاد كردن يك بنده، گرفتن دو ماه روزه و غذا دادن به شصت فقير. اين كفاره، در دو مورد تحقق پيدا مى‏كند؛ يكى اين كه انسان روزه خود را با چيز حرام باطل كند و ديگرى اين كه شخص مسلمانى را بى‏گناه و از روى عمد، به قتل برساند.

كفاره تخيير

كفاره تخيير، آن است كه مكلف در پرداخت آن بين آزاد كردن يك بنده، غذا دادن به شصت فقير يا گرفتن دو ماه روزه پى‏درپى، اختيار دارد و مى‏تواند يكى از اينها را برگزيند. اين كفاره، در ماه رمضان، نذر و عهد، يافت مى‏شود.

كفاره ترتيب‏

كفاره ترتيب به كفاره‏اى گفته مى‏شود كه به صورت ترتيب و طولى پرداخت مى‏شود؛ يعنى مكلف در مرحله نخست، بايد بنده آزاد كند و در صورت ناتوانى از آن، دو ماه روزه پى‏درپى بگيرد و در صورت عجز از آن، بايد شصت فقير را غذا بدهد. كفاره ترتيب، در سه مورد است؛ كفاره ظهار، كفاره قتل خطايى و كفاره افطار قضاى ماه رمضان در بعد از ظهر؛ اما كفاره مورد سوم، با دو مورد قبل، تفاوت دارد و آن غذا دادن به ده فقير و در صورت ناتوانى، گرفتن سه روز روزه است.

كفاره قسم‏

اگر كسى به يكى از اسامى خداوند متعال قسم بخورد كه كارى را انجام دهد يا ترك كند، چنانچه از روى عمد، مخالفت كند، گناه كرده، بايد كفاره بدهد و كفاره آن، آزاد كردن يك بنده يا غذا دادن به ده فقير يا پوشاندن آنان است و اگر اينها را نتوانست انجام دهد، بايد سه روز پى‏درپى روزه بگيرد. قسم، شرايطى دارد كه در صورت تحقق آنها و مخالفت با قسم، كفاره واجب مى‏شود. يكى از شرايط قسم، آن است كه قسم به يكى از اسامى حق تعالى انجام گيرد. بنابراين، اگر به اسامى انبيا و امامان عليهم‏السلام قسم بخورد، مخالفت با آن، كفاره ندارد.

كفاره نذر

«نذر» در لغت به معناى وعده دادن و پيمان به چيزى است و در اصطلاح، پيمان خاصى با خداوند است كه انسان آن را بر خود واجب مى‏كند. نذر به دو صورت مى‏تواند انجام گيرد؛ نذر مشروط و نذر مطلق.
«نذر مشروط»، آن است كه شخص با خدا تعهد و پيمان مى‏بندد كه انجام دادن يك عمل نيك يا اجتناب از كارى ناشايست را بر خود واجب كند؛ تا در نتيجه آن، خداوند متعال، حاجت او را برآورد؛ به عنوان مثال مى‏گويد: «اگر فرزندم خوب شد و سلامتى خود را بازيافت، هزار تومان به فقير كمك مى‏كنم».
«نذر مطلق»، نذرى است كه هيچ قيد و شرطى در آن مطرح نيست؛ به عنوان مثال مى‏گويد: «من براى خدا نذر مى‏كنم كه نماز شب بخوانم».
اگر كسى به نذرى كه داراى شرايط بوده، عمل نكند، بايد كفاره نذر بدهد. كفاره نذر، بر اساس فتواى اكثر مراجع تقليد، آزاد كردن يك بنده، يا غذا دادن به شصت فقير يا گرفتن دو ماه روزه پى‏درپى، به طور تخيير است؛ ولى برخى گفته‏اند كه كفاره آن، همانند كفاره قسم است؛ يعنى آزاد كردن يك بنده يا اطعام ده فقير يا پوشاندن آنان است و اگر اينها را نتوانست، بايد سه روز پى‏درپى روزه بگيرد.
گفتنى است كه نذر، شرايطى دارد كه يكى از آنها، خواندن صيغه است و بدون آن، نذر منعقد نمى‏شود. صيغه نذر، در قالب مثال، چنين است كه شخص در مورد شفا يافتن بيمارى‏اش و مانند آن، نذر مى‏كند كه مبلغى به فقير بدهد؛ پس چنين مى‏گويد: «اِنْ شَفَى اللَّهُ مَرَضى‏ فَلِلَّهِ عَلىَّ اَن اُعْطِىَ الْفَقيرَ كَذا». البته لازم نيست به عربى بخواند و همين اندازه كافى است كه بگويد: اگر بيمارى من شفا يابد، براى خدا بر عهده من است كه فلان مبلغ را به فقير بدهم.
منبع: ماهنامه پرسمان