اندام‌های سیستم گردش خون

سیستم گردش خون مکانیزمی است که از طریق آن، خون به بخش‌های مختلف بدن منتقل می‌شود. حرکت خون درون بدن انسان، به گردش خون مشهور است و اندام‌هایی که جزو این مکانیزم هستند، به عنوان اعضای سیستم گردش خون شناخته می‌شوند.
کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد تا قلب انسان، خون را به تمام سلول‌های بدن پمپ کند.
سیستم گردش خون انسان شامل قلب، خون و رگ‌های خونی است که به انتقال مواد غذایی ضروری و خون در کل بدن کمک می‌کنند. برای انجام وظیفه هر بخش بدن، هر سلول به هزاران مواد غذایی نظیر قند، ویتامین، مواد معدنی و گازهایی مثل اکسیژن نیاز دارد. سیستم گردش خون، اطمینان می‌دهد که این مولکول‌های حیاتی از مکان‌های مناسب جمع آوری شده و به هر سلول منفرد بدن تحویل داده می‌شوند.
آگاهی از ساختار و عملکرد این اندام‌ها به پزشکان عمومی و متخصصان کمک کرده است تا درمان‌هایی برای بسیاری از بیماری‌های وخیم پیدا بکنند.
قلب، اندام مرکزی سیستم گردش خون است و خون را به رگ‌های خونی پمپ می‌کند که آن را به تمام بخش‌های بدن می‌رسانند. ضربان قلب متوسط هر فرد معمولی، 72 تپش در هر دقیقه است بنابراین فرد می‌تواند تصور کند که خون با چه سرعتی درون بدن شارش می‌شود و جریان می‌یابد.
مقدار خون موجود در بدن انسان در حدود 7 درصد از وزن بدن او است. هم چنین بدن در حدود 2000 گالون خون را فرآوری می‌کند. در طول یک روز، این خون جاری مسافت متوسطی در حدود 60000 مایل را پوشش می‌دهد!

اندام‌های سیستم گردش خون :

همان طور که قبلاً گفته شد سه جزء اصلی در سیستم گردش خون وجود دارند؛ قلب – که به عنوان پمپ عمل می‌کند؛ خون – که مولکول‌های مورد نیاز را حمل می‌کند؛ و رگ‌های خونی – که خون را به کل بدن حمل می‌کنند.
دو بخش سیستم گردش خونی وجود دارند که به طور همزمان عمل می‌کنند :
گردش ریوی؛ خون را برای اکسیژن زایی از قلب به شش‌ها حمل می‌کند و آن را دوباره به قلب برمی‌گرداند. بقیه‌ی بدن در این پروسه دخیل نیستند.
گردش سیستمیک یا بدنی؛ خونی را که از گردش ریوی دریافت کرده است از قلب به بقیه‌ی بدن حمل می‌کند و خون بدون اکسیژن را به قلب برمی‌گرداند که بعداً آن را از طریق گردش ریوی برای اکسیژن زایی فرآوری می‌کند.
هر دوی این واحدهای گردش خون به طور هم زمان عمل می‌کنند و گردش پیچیده و مکرر خون را درون بدن حمل می‌کنند.

قلب :

قلب انسان یکی از شگفت انگیزترین و حیاتی‌ترین اندام‌ها در بدن انسان است. قلب، خون پر از اکسیژن را به هر سلول زنده در بدن پمپ می‌کند.

ساختار قلب انسان :

چون قلب در کل طول عمر فرد می‌تپد پس برای زنده ماندن و حیات، مهم است و از ماهیچه‌های ویژه‌ای به نام ماهیچه‌های قلبی و عروقی ساخته شده است. قلب انسان به چهار قسمت تقسیم می‌شود. قسمت‌های بالایی به عنوان آتریا شناخته می‌شوند اما قسمت‌های پایینی بطن‌ نامیده می‌شوند.
دیواره‌ی بین بطنی، آن را به بطن راست و چپ تقسیم می‌کند و آتریا راست و چپ توسط دیواره‌ی بین آتریا تقسیم می‌شوند. هم چنین قلب چهار دریچه‌ی تک بعدی دارد که جریان خون را به درون و بیرون اتاق‌ها و قسمت‌ها کنترل می‌کنند. دریچه‌ی سه لختی جریان خون از دهلیز راست به بطن راست را کنترل می‌کند؛ اما دریچه‌ی میترال جریان خون از دهلیز چپ به بطن چپ را کنترل می‌کند.
دریچه‌ی ریوی جریان خون از بطن راست به شریان ریوی را که به شش‌ها منتهی می‌شوند کنترل می‌کند. دریچه‌ی آئورتی جریان خون از بطن چپ به آئورت را منظم می‌کند. آئورت از انشعابات قلب به شریان‌ها ظهور می‌کند در حالی که رگ‌های بدن همگرا می‌شوند تا رگ کاوا بالایی را شکل دهند که خون بدون اکسیژن را به قلب حمل می‌کند.

وظیفه‌ی قلب انسان :

وظیفه‌ی اصلی قلب، پمپ کردن خون به کل بدن است و به طور مداوم در حال دریافت، تصفیه کردن و حمل خون است. دهلیز راست خون بدون اکسیژن را از رگ کاوا دریافت می‌کند و سپس از طریق دریچه‌ی سه لختی به بطن راست پمپ می‌کند.
انقباض بطن‌ها منجر به پمپ کردن خون به شش‌ها از طریق دریچه‌ی ریوی و شریان‌های ریوی می‌شود. خون اکسیژن دار از طریق رگ‌های ریوی از شش‌ها حمل شده و وارد دهلیز چپ می‌شود. این خون بعداً از طریق دریچه‌ی سه لختی به بطن چپ و سپس از طریق دریچه‌ی آئورتی به آئورت پمپ می‌شود. آئورت و انشعابات آن، خون غنی از اکسیژن بخش‌های مختلف بدن را تأمین می‌کنند.

خون :

خون یک بافت مایع است که توسط رگ‌های خونی برای انتقال اکسیژن و مواد غذایی به سلول‌ها حمل می‌شود. خون از سلول‌های خونی تشکیل یافته است که در مایعی به نام پلاسمای خون به صورت معلق حضور دارند.

اجزای خون :

اجزای بدون سلولی خون، شامل پلاسما هستند که 55% از حجم خون را به خود اختصاص داده‌اند و از 92% آب تشکیل یافته‌اند. پروتئین‌های مختلف، گلوکوز، مواد معدنی، هورمون‌ها و گازهایی نظیر اکسیژن و کرین دی اکسید، در پلاسما موجودند. اجزای سلولی از گلبولهای قرمز خون، گلبول‌های سفید خون و پلاکت‌ها تشکیل یافته‌اند. گلبول‌های قرمز خون شامل پروتئین فلزی به نام هموگلوبین هستند که نقش حیاتی در انتقال اکسیژن و کربن دی اکسید دارند.

وظیفه‌ی خون :

خون، اکسیژن به دست آمده از طریق تنفس در شش‌ها را، به تمام بافت‌های بدن منتقل می‌کند. خون، اکسیژن را از شش‌ها جذب می‌کند اما در مویرگ‌هایی، نزدیک کیسه‌های هوایی کوچک به نام آلوئولی جریان می‌یابد. سپس این اکسیژن به گلبول‌های قرمز خون نفوذ می‌کند که در آنجا با هموگلوبین ترکیب می‌شود. این خون اکسیژن دار به قلب و سپس به بافت‌های مختلف حمل می‌شود.
در قلب، مولکول‌های اکسیژن متصل شده به هموگلوبین، آزاد می‌شوند و از طریق مویرگ‌ها نفوذ می‌کنند تا به بافت برسند. مولکول‌های کربن دی اکسید از طریق مویرگ‌ها از بافت به درون مجرای خون نفوذ می‌کنند و به مولکول‌های هموگلوبین می‌چسبند. این فرآیند، اکسیژن زدایی خون، نامیده می‌شود. سپس خون بدون اکسیژن به قلب حمل می‌شود و برای اکسیژن زایی به شش‌ها برمی‌گردد. در شش‌ها مولکول‌های اکسیژن جایگزین مولکول‌های کربن دی اکسید می‌شوند. مولکول‌های کربن دی اکسید به آلوئولی منتقل شده و در طول فرآیند بازدم، به بیرون فرستاده می‌شوند.
خون، مواد غذایی را به بخش‌های مختلف بدن حمل می‌کند. خون، هورمون‌ها را از غدد درون ریز به بافت‌های هدف‌شان منتقل می‌کند. هم چنین به دفع محصولات زائد متابولیک مثل اسید لاکتیک از ماهیچه‌ها و اوره از جگر کمک می‌کند. خون حتی به منظم کردن و حفظ دمای بدن کمک می‌کند.
گلبولهای سفید خون، ایمنی را افزایش می‌دهند و بدن را در برابر بیماری‌ها و عفونت‌های مختلف حفاظت می‌کنند. عامل انعقاد کننده خون به فرآیند انعقاد خون کمک می‌کند در نتیجه از خون ریزی اضافی به هنگام جراحت جلوگیری می‌کند. هم چنین پادتن‌ها، سیتوکین‌ها و مولکول‌های دیگر موجود در خون، نقش حیاتی در تأمین ایمنی بدن در برابر بدنه‌ها و بیماری ‌زاهای خارجی دارند.

رگ‌های خونی :

اگر چه رگ‌های خونی، اندام نیستند اما حضور آنها برای هر اندام بدن ضروری است. با وجود شبکه‌ی بی‌انتهایی که شامل صدها و هزاران رگ خونی است خون برای هر بخش بدن قابل دسترس شده است.

ساختار رگ‌های خونی :

رگ‌های خونی شبکه‌ی پیچیده‌ای از لوله‌های خالی هستند که خون را از قلب به بخش‌های مختلف بدن حمل می‌کنند و برمی‌گردانند. بیرونی‌ترین لایه از بافت‌های رابط و لایه‌ی میانی از سلول‌های ماهیچه‌ای هموار، تشکیل یافته است و درونی‌ترین لایه شامل سلول‌های درون پوش است.
رگ‌ها و شریان‌ها آناتومی مشابه سه لایه‌ای را دارند؛ بیرونی‌ترین : رابط، میانی : سلول‌های ماهیچه‌ای هموار و بیرونی‌ترین : سلول‌های درون پوش. تنها استثنا این است که لایه‌ی میانی در رگ‌ها نازک‌تر است. اما برخی رگ‌ها دریچه‌هایی دارند که جریان خون تک بعدی را حفظ می‌کنند. مویرگ‌ها کوچک‌ترین رگ‌های خونی هستند. آنها ساختار ویژه و جداره‌هایی دارند که از تک لایه سلول‌های درون پوش تشکیل یافته‌اند.

وظیفه‌ی رگ‌های خونی :

رگ‌های خونی اکسیژن، مواد غذایی و متابولیت‌ها را به هر سلول بدن منتقل می‌کنند و هم چنین انتقال کربن دی اکسید، سموم و مواد زائد دیگر را به اندام‌های دفع مواد زائد ممکن می‌سازند.

شریان‌ها :

آنها خون اکسیژن دار را از قلب به اندام‌های مختلف، منتقل می‌کنند. این عمل از طریق انشعابات آن به نام شریانچه‌ها انجام می‌شود. گفته می‌شود شریان‌ها قطار تدارکاتی بدن هستند چون مواد خام ضروری (خون و مواد غذایی) را برای عملکرد اندام‌های مختلف می‌آورند. اما شریان‌ ریوی استثنا است چون خون بدون اکسیژن را از قلب به شش‌ها و ریه‌ها حمل می‌کند.

رگ‌ها :

آنها خون بدون اکسیژن را از اندام‌های مختلف بدن به قلب حمل می‌کنند. این عمل توسط انشعابات آن به نام رگ‌های کوچک انجام می‌شود. اما رگ ریوی، خون اکسیژن دار را از ریه‌ها به قلب حمل می‌کند.

مویرگ‌ها :

مویرگ‌ها کوچک‌ترین رگ‌های خونی بدن هستند و نقش مهمی در گردش خون میکرو دارند. آنها رگ‌های خونی نازکی هستند که تعویض مواد غذایی بین خون و بافت‌ها در آنها صورت می‌گیرد. شبکه‌ی مویرگ‌ها بستری از مویرگ‌ها را شکل می‌دهند که گازهایی نظیر اکسیژن، آب، یون‌ها، مواد غذایی و متابولیت‌ها را برای بافت‌ها تأمین می‌کنند.

اندام‌های مکمل – ریه‌ها و شش‌ها :

ریه‌ها نقش مهمی در گردش ریوی دارند و اکسیژن لازم برای بدن از طریق هوایی که تنفس می‌شود به شش‌ها وارد می‌شود. در مقابل، آنها مسئول بیرون فرستادن زوائد گازی نظیر کربن دی اکسید تولید شده در بدن هستند.

ساختار ریه‌ها :

ریه‌ها اندام‌های پر از هوا و اسفنج مانند هستند که در گودال قفسه سینه واقع شده‌اند. ریه‌ها با یک لایه‌ی نازک بافتی به نام پرده جنب پوشانده شده‌اند. یک لایه‌ی نازک سیال نیز موجود است که شش‌ها را روان کاری می‌کند چون آنها در طول تنفس، منقبض و منبسط می‌شوند.

وظیفه‌ی ریه‌ها :

ریه‌ها نقش حیاتی در تغییر شکل خون بدون اکسیژن به خون اکسیژن دار و برگرداندن آن به قلب دارند. خون بدون اکسیژن از قلب از طریق بطن راست (شریان ریوی) به مویرگ‌ها منتقل می‌شود. در اینجا، کربن دی اکسید به گلبول‌های قرمز و به درون آلوئولی (کیسه‌های هوایی ریز) نفوذ می‌کند و اکسیژن موجود در آلوئولی به درون مویرگ‌ها نفوذ می‌کند. سپس این خون غنی از اکسیژن از طریق مویرگ‌ها به رگ ریوی و بعداً به دهلیز چپ قلب، منتقل می‌شود.

نقش اندام‌های دیگر :

• در گردش سیستمیک، خون از کلیه‌ها نیز عبور می‌کند تا محصولات زائد از آن تصفیه شوند. این به گردش کلیه‌ای نیز مشهور است.
• خون از طریق رگ سیاهرگی جگری از روده‌ی کوچک و طحال تا جگر، جریان می‌یابد که به عنوان گردش سیاهرگی شناخته می‌شود. در اینجا نیز قند و محصولات دیگر گوارش، از خون تصفیه می‌شوند.
• سپس این خون از طریق رگ کاوا زیرین، به قلب باز گردانده می‌شود.
اندام‌های سیستم گردش خون برای عملکرد درست بدن ضروری هستند چون این سیستم، گردش خون و انتقال اکسیژن، کربن دی اکسید، مواد غذایی و هورمون‌ها را به تمام بخش‌های بدن ممکن می‌سازد.