امام خمینی (ره) و انتقاد در مجلس (1)

الف: ضوابط انتقاد

لزوم مشارکت در انتخابات با انگیزه‌ی الهی

باید انسان توجه کند به اینکه آیا من که می‎خواهم یک کسی را انتخاب کنم، اگر این کس یک نفر دیگری از او بهتر بود لکن ارتباطی با من نداشت بلکه با من هم دلخوری داشت، آیا او را کاندیدا می‎کردم؟ اگر او را هم کاندیدا می‎کرد معلوم می‌شود که این برای خدا دارد کار می‌کند، کار به خودش ندارد. و اگر این طور نشد بداند که مسأله، مسأله شیطانی است نه مسأله خدایی. و این دقیق است و این از آن اموری است که بر انسان پوشیده می‎ماند. و دوستان و برادران که همه مسئول هستند باید در کارهای خودشان دقت کنند که برای چی من این کار را می‎کنم؟ من که متکفل توزیع شدم یا در شوراها رفتم برای چی رفتم آنجا؟ می‎خواهم چه بکنم؟ منی که متکفل مخابرات هستم برای چی آنجا رفتم؟ چه نظری دارم؟ منی که در مجلس می‎روم برای چی می‎روم و چه نظر دارم؟ منی که در ارتش خدمت می‎کنم برای چی می‎کنم؟ (1)

لزوم رعایت حریم مسائل اسلامی در تبلیغات انتخاباتی

نصیحتی است از پدری پیر به تمامی نامزدهای مجلس شورای اسلامی که سعی کنید تبلیغات انتخاباتی شما در چهارچوب تعالیم و اخلاق عالیه اسلام انجام شود؛ و از کارهایی که با شئون اسلام منافات دارد جلوگیری گردد. باید توجه داشت که هدف از انتخابات در نهایت حفظ اسلام است. اگر در تبلیغات حریم مسائل اسلامی رعایت نشود، چگونه منتخب حافظ اسلام می‎شود. باید سعی شود تا خدای ناکرده به کسی توهین نگردد؛ و در صورتی که رقیب انتخاباتی به مجلس راه یافت، به دوستی و برادری، که چیزی شیرین‌تر از آن نیست، لطمه‌ای نخورد. (2)

رعایت اخلاق اسلامی پس از انتخابات

اگر بعضی‌ها در انتخابات شکست خوردند نباید این‌ها که قصد خدمت داشتند منتها در مجلس حالا دستشان از آن کوتاه شده است، نباید یکسره ملت را به باد انتقاد بکشند. اگر شما شکست خوردید، نباید بگویید ملت ایران همه‌شان خلاف کرده‌اند. چطور یک ملت مسلمی، در یک امر حیاتی که با این آرامش و خوبی انجام داده است، اینها خیانتکار باشند؟ یک ملت که خیانتکار نمی‎تواند باشد. اشخاص باید آداب اسلامی را حفظ کنند. به مجرد اینکه یکی می‎خواهد وکیل بشود، و فرض کنید که دوست من است می‎خواهد وکیل بشود، یا از گروه من است می‎خواهد وکیل بشود و ملت او را وکیل نکردند، نباید یکدفعه قلم‌ها را بردارند و بر ضد اصل انتخابات چیز بنویسند، حمله کنند به اصل انتخابات. شکایتی دارند، خوب شکایتشان را رسیدگی می‎کنند. هیاهو درست کردن، جز اینکه دامن زدن به این است که خیانتکارها راهشان باز بشود، چیز دیگری نیست.
اگر شما خدمتگزار به کشور هستید، در مجلس یکجور خدمت می‎توانید بکنید، در خارج از مجلس هم یکجور خدمت دیگر. مگر همه اهالی ایران توی مجلس می‎روند؟ خوب در مجلس هم یک عده معدودی هستند. اگر غرضی در کار نیست و می‎خواهید خدمت بکنید، حالا می‎بینید که شما رأی نداشته‌اید، شما در خارج مجلس خدمت بکنید. تأیید کنید این مجلس را. اینطور نباشد که منعکس کنید در خارج که خیر، مملکت ایران یک مملکتی است که انتخاباتش کذا شد. این حرف غلطی است. این حرف غلط را اینقدر نزنید. برای خاطر خدا توجه داشته باشید که یک مجلس شورا که مجلس شورای اسلامی است و می‎خواهد برای ایران خدمت کند و باید قوه داشته باشد، تنها مرکزی است که تمام قوا باید تَبَع آن باشند، شما بخواهید برای اینکه شما وکیل نشده‌اید در کجا، هیاهو کنید که انتخابات انتخابات کذا بوده؛ این حرف خلاف اسلام است. شکایت اگر هست، شکایت پذیرفته است. و مقاماتی که باید شکایت‌ها را بپذیرند، می‎پذیرند. اما هیاهو کردن و فریاد زدن و انتقاد بیجا کردن، این برخلاف دستورات اسلام است. (3)

چگونگی انتقاد صحیح در مباحثات مجلس

مجلس باید در بین صحبت‌هایشان مردم را بسازند. جنگ مجلس، مثل جنگ دو فقیه می‎ماند، نه این است که این‌ها اختلاف دارند. خوب، فقها با هم اختلاف دارند از صدر اسلام تا حالا، اگر این نظرها تصادم با هم نمی‎کرد فقه ما به این قوت نبود؛ نظرها باید تصادم کنند، دعوا شود باید سر آن. بعضی حوزه‌هایی که ما ادراک کردیم دعوا بود، استاد یک چیزی را می‎گفت، شاگرد می‎ایستاد در مقابلش می‎گفت، او می‎گفت، این می‎گفت، او می‎گفت تا یک مطلب تا دیگران استفاده می‎کردند از آن؛ در مجلس هم باید این جور باشد. مخاصمه در کار نیست مباحثه علمی است، مباحثه اخلاقی است، باید اخلاق به مردم یاد بدهند، دعوا نباید باشد در آن. (4)

حفظ آرامش در طرح انتقادات و پاسخ‌ها

آقایان در یک محیط آرام مسائلی که دارند با آرامش بیان کنند. اختلافاتی که در دیدها دارند، در سلیقه‌ها دارند، این‌ها را با یک آرامش خاطر بیان کنند و حل و فصل کنند و راجع به مسائل کشور هم که در آنجا می‎آید، باز هم با یک محیط آرام. در محیط آرام است که عقل‌ها می‎توانند کار بکنند. آن روزی که غضب توی کار آمد، عقل کنار می‎رود. قوه غصبیه هر وقت به راه افتاد، عاقله را کنار می‌زند، [شخص] از روی بی‌عقلی صحبت می‎کند. قاضی چنانچه در حال غضب باشد، نباید حکم بدهد؛ برای اینکه حکم در حال غضب حکمی است که از منشأ عقلی و شرعی صادر نمی‎شود. شما مسائلی دارید؛ فرض کنید یک نفر می‎رود و مسائل خودش را می‎گوید؛ انتقاد هم دارد؛ انتقادات آزاد است، به‌اندازه‌ای که نخواهند یک کسی را خفیف کنند، یا یک گروهی را خفیف کنند و از صحنه خارج کنند؛ انتقاد برای ساختن، برای اصلاح امور، لازم است؛ هر مجلسی باید این انتقادات را داشته باشد؛ لکن اگر [در] این انتقادات آن که انتقاد می‎کند با آرامش خاطر و با نظر صحیح انتقاد بکند، این که جواب می‎دهد هم اگر با نظر صحیح و بدون اینکه غضب در آن راه داشته باشد جواب بدهد، آن وقت منطق در مقابل منطق است. و اگر با هیاهو و جار و جنجال بخواهید شما یک مسئله را حل بکنید، و هر کسی در نظر داشته باشد که طرف مقابل خودش را مثل یک دشمن بکوبد، عقل‌ها کنار می‎رود و قوه غضبیه، که بدترین قوه‌هاست اگر مهار نشود، در کار می‎افتد؛ و مسائل را علاوه بر اینکه حل نمی‎کنند، مشکل‌تر می‎کنند. (5)

لزوم رعایت اخلاق اسلامی در مجلس

کیفیت برخورد با یکدیگر در محیط مجلس و مباحثات بین مخالف و موافق؛ از نمایندگان متوقع است که مراعات آداب اسلامی در محاورات بشود؛ و انگیزه آن یافتن حق و راه حل باشد و این امور در محیط دوستی و صفا چون بحث‌های علمی در محیط مدارس فقاهتی که مقصود، یافتن واقعیت نه تحمیل عقیده است، آقایان را بهتر و آسان‌تر به حقیقت می‎رساند و مجادلات با حال غضب و عصبانیت انسان را از واقع دور می‎کند و چون مقصود از بحث‌ها یافتن طریق هر چه بهتر برای خدمت به اسلام و کشور و ملت است و از عبادات و مقربات الهی محسوب است، حقاً لازم است از آنچه مخالف رضای خداوند متعال است اجتناب شود و محیط مجلس طوری باشد که علاوه بر یافتن راه صحیح برای شنوندگان، آموزنده اخلاق اسلامی و آداب انسانی باشد، که این خود یک عبادت دیگر است. و اگر خدای نخواسته در این محیط مقدس مقصود کسی اعمال غرض و تحمیل عقیده و احیاناً تسویه حساب باشد که قهراً به هتک یک مسلمان و رد و بدل الفاظ غیر مناسب منجر می‎شود علاوه بر آنکه از مسیر حق دور می‎شود و برخلاف آنچه وظیفه وکیل است می‎باشد گاهی اشاعه فحشا در یک محیط بسیار وسیع است که معصیتی عظیم است. (6)

لزوم وجود کمال تفاهم در مجلس

مجلس باید یک محیطی باشد که با کمال تفاهم و خیرخواهی برای ملت و کشور، مسائل را پیش بیاورند. انتقاد می‎کنند، انتقاد خیرخواهانه باشد. جواب انتقاد می‎دهند، آن هم خیرخواهانه باشد. و منظره مجلس یک منظره صالح باشد، که مردم وقتی که این منظره را دیدند بگویند چه کار خوبی کردیم که یک همچو اشخاصی صحیح را در مجلس بردیم. و یک وقت خدای نخواسته طوری نباشد که مردم پشیمان بشوند از رأیی که داده‌اند. (7)

رعایت رضای خداوند و ضوابط در بررسی اعتبارنامه‌ها

از نمایندگان محترم که با توفیق الهی و رأی آزاد توده‌های محروم برای خدمت به اسلام عزیز و ملت محترم موفق شده‌اند، انتظار می‎رود که در تمام فعالیت‌ها و آرای خود برای شکرگزاری از خدای متعال جانب حق را گرفته و ضوابط را در نظر گیرند. مثلاً در اعتبارنامه‌ها که مورد بحث و نظر واقع می‎شود، بدون ملاحظه دوستی و دشمنی و جهات سیاسی رایج در دنیا آنچه رضای خداست و واقعیت اقتضا می‌کند در نظر گیرند و گرایش‌های سیاسی را کنار گذارند. و این رویه را در همه اعمال و اقوال و آرای خود در مدت این خدمت ارزشمند ملحوظ دارند؛ و برای رضای مخلوق، خدای نخواسته به سخط خالق مبتلا نشوند. و در حقیقت مجریان عدل الهی باشند. و این رویه از همه کس مطلوب است و از کسانی که در جایگاه حساس واقعند مطلوب‌تر. و شما نمایندگان محترم می‎توانید با یک رأی خود خدمت ارزشمندی به خدا و خلق نمایید، و بالعکس؛ و می‎توانید یک خطر بزرگ را از کشور و اسلام رفع کنید و بالعکس. حرکت در راه حق و عمل به آن، خود تفکر آزاد و ذکر خداست که موجب طمأنینه است. (8)

اشتهار را کنار بگذارید

در مجلس هم آقایان با هم باشند، رفیق باشند. همه مسلمان هستیم. همه باید دوست با هم باشیم. مسلمین «ید واحده» باید باشند. اینقدر در مجلس با هم اختلاف نداشته باشند، جهات شرعی را حفظ بکنند، جهات اخلاقی را حفظ بکنند. هی این به او بدگویی کند، او به این بدگویی کند، این اسباب ناراحتی مسلمان‌هاست. آقایان میگویند، مسلمان‌ها می‌گویند، خوب ما خون بچه‌هایمان [را] داده‌ایم، یک قبرستان اینجا پر است از جوان‌های ما، قبرستان‌های شهرستان پر از جوان‌های ماست که در راه این مملکت و در راه این اسلام این‌ها کشته شده‌اند. حالا که این‌ها کشته شده‌اند، آقایان آمده‌اند از خارج و از داخل، با هم نشسته‌اند دعوا می‎کنند. سر چه میراثی دعوا می‎کنید؟ میراث پدر کدامتان است؟ یک قدری آرام باشید. یک قدری توجه کنید به مسائل. هر وقت هر کدام صحبت [می]کنید به ضد دیگری نباشد که این خلاف آداب اسلام است، خلاف آداب مسلمین است، خلاف انسانیت است، خلاف مشی انبیا و مشی اولیاست. نکنید این کار را. یک قدری آرام باشید. یک قدری هوای نفس را کنار بگذارید، اشتهار را کنار بگذارید. تمام گرفتاری‌های ما سر این هوای نفسی است که ما داریم. اعدا عدو (9) انسان این نفس انسان است که در بین جنبیه است. این اعدا عدو انسان است. یک قدری جلویش را بگیرید، یک قدر مهار کنید. (10)

رعایت اخلاق کریمانه در نطق‌های قبل از دستور

از امور لازم‌التذکر راجع به نطق‌های قبل از دستور است؛ چه بسا که ناطق احیاناً گمان کند بی‌قید و شرط و بی‌تعهد و تکلیف باید هر چه بخواهد بگوید، و به هر کس، چه حاضر جلسه و چه غایب، می‎تواند به اصطلاح حمله کند، و میزانی الهی و شرعی و اخلاقی در کار نیست و مسئولیتی حتی شرعی ندارد. و گاهی بعضی نطق‌ها موجب تأسف بسیار و تأثر است؛ و چه بسا که اهانت به یک مسلمان و مؤمن را به حد اعلی می‎کشاند و حیثیات انسان‌ها را لکه‌دار می‎کند؛ و گاهی ارقام و اقلام بسیار از گوشه و کنار اعم از صحیح و فاسد جمع‌آوری می‎کند و با آبروی دولت و اشخاص، بلکه مجلس بازی می‎کند؛ و مجلس شورای اسلامی را بی‌توجه همچون مجلس طاغوت می‎نماید و مورد تاخت و تاز اعراض مسلمانان در سراسر کشور قرار می‎دهد. آقایان می‎دانند مجلسی اسلامی که حاصل سال‌های دراز رنج و زحمت و خون‌های محترم صدها هزار شهید و جانباز است برای تحقق احکام نورانی اسلام و تحول از رژیم طاغوت به رژیم الهی اسلامی است. نمایندگان آن باید از اخلاق اسلامی بالا و والایی برخوردار باشند؛ و خدای بزرگ را حاضر و ناظر بر اعمال و گفتار خود بدانند، و از رفتار و گفتار رژیم‌های طاغوتی احتراز نمایند. و اگر خدای نخواسته کسی از حدود شرعی، چه در نطق‌های قبل از دستور و چه در مذاکرات و محاورات دیگر خارج شد، وظیفه فریضه بزرگ نهی از منکر را فراموش نکنند؛ که خدای نخواسته حق و عرض و حیثیت مردم در مکانی که حافظ مصالح اسلام و مسلمین و مردم کشور است ضایع نگردد بلکه وکلای محترم در برخوردها و نطق‌ها، که در همه جا منتشر می‎شود آموزنده اخلاق کریم انسانی و اسلامی باشند و مردم را به کیفیت سالم برخورد با یکدیگر آشنا سازند که این خود یک خدمت بزرگ به اسلام و مسلمین و بشریت است. اینجانب با اینکه میل نداشتم این مسائل را به طور سرباز عرض نمایم لکن علاوه بر آنکه احساس تکلیف شرعی نمودم اکیداً علاقه‌مندم که قداست مجلس معظم و وکلای محترم محفوظ باشد، تا الگویی باشند برای مجلس‌های جهان و مجالس آتیه ایران.
این نکته نیز قابل ذکر است که اگر در مجلس به کسی که حاضر نیست و راه به مجلس ندارد که از خود دفاع نماید حمله‌ای شد، به او اجازه داده شود یا در مجلس از خود دفاع کند و اگر قانوناً اشکالی در این عمل می‎بینند، رادیو- تلویزیون و مطبوعات این وظیفه سنگین را به دوش کشند؛ تا حق مظلومی ضایع نشود و شخصیتی بی‌دلیل خرد نگردد و راهگشای این امر خود نمایندگان و رئیس محترم مجلس هستند که با تعهدی که دارند و مسئولیتی که بر دوش آن‌هاست این حق را به اشخاص غایب بدهند؛ تا به وسیله مجلس، که نگهدار مصالح کشور و ملت است، حقی ضایع نشود و انسانی مظلوم نگردد. و اگر به کسی چه از دولتی‌ها یا دیگران، تهمتی زده شد، حق شکایت به قوه قضاییه را دارد تا رسیدگی شود و مجرم تعقیب و تعزیر شود. و اگر به یک وزارتخانه یا بنگاه تهمت زده شد حق دفاع با وزیر و رئیس بنگاه است و حق شکایت دارند و قوه قضاییه تعقیب خواهد کرد. و بالجمله با هر ترتیب ممکن باید از این اعمال غیراسلامی جلوگیری شود. البته این بدان معنا نیست که مجلس از حق قانونی و شرعی خود دست بردارد، بلکه نمایندگان محترم در محدوده قانون و شرع آزاد و مختارند و هیچ کس نمی‎تواند از حقوق قانونی آنان جلوگیری نماید. (11)

لزوم دوستی با وجود اختلاف سلیقه

البته دو تفکر هست، باید هم باشد. دو رأی هست، باید هم باشد. سلیقه‌های مختلف باید باشد، لکن سلیقه‌های مختلف اسباب این نمی‎شود که انسان با هم خوب نباشد. من عرض کردم مثل طلبه‌ها که با هم مباحثه می‎کنند، آن وقتی که مباحثه می‎کردند جار و جنجال جوری بود که انسان خیال می‎کرد دشمن هم هستند، وقتی مباحثه تمام می‎شد می‌نشستند به دوستی کردن و انس. اگر در یک ملتی اختلاف سلیقه نباشد، این ناقص است. اگر در یک مجلسی اختلاف نباشد، این مجلس ناقصی است. اختلاف باید باشد، اختلاف سلیقه، اختلاف رأی، مباحثه، جار و جنجال این‌ها باید باشد، لکن نتیجه این نباشد که ما دو دسته، بشویم دشمن هم. باید دو دسته باشیم در عین حالی که اختلاف داریم، دوست هم باشیم. (12)

نظارت مجلس بر کلیه امور کشور

با رسمیت مجلس، دیگر باید تمام امور را مجلسی اصلاح بکند. یعنی با تمام قدرت، دولتی که تعیین می‎کند، دولت صد در صد اسلامی دارای قدرت باشد، و کارهایی را که می‎کند دولت و همین طور کارهایی که در وزارتخانه‌ها می‎شود، کارهایی که در استان‌ها می‎شود، همه تحت نظر باشد و مجلسی بازخواست کند از این‌ها. بخواهد این‌ها را و استیضاح کند، اگر یکوقت خطا کردند. (13)

انتقاد سالم و راهنمایی دولت توسط مجلس

این سه وضعی که در مجلس آمده است که رأی ممتنع و رأی مخالف و رای موافق، این‌ها همه برای این بوده است که تشخیص دادند این مطلب را، در آن هم صحبتی نیست. صحبت این است که آیا از این به بعد مخالف می‎خواهد کارشکنی بکند برای دولت، به ترتیب غربی‌اش می‎خواهد عمل کند؟ برای اثبات اینکه ما راست گفتیم، می‎خواهد اسلام را شکست بدهد، می‎خواهد جمهوری اسلامی را شکست بدهد؟ یا اینکه عقل اقتضا می‎کند که حالایی که در مقابل این امر واقع شده است، اینکه عقیده‌اش این است که به طور شایسته عمل نشده است و از این بهتر می‎شد عمل بشود، هدایت کند، کمک کند که به طور شایسته عمل بشود که در دوره آتیه همه رأی بدهند، نه اینکه کارشکنی کند، و خدای نخواسته در یک همچو موضع حساسی که ما واقع هستیم دولت را به شکست برساند، و این از اموری است که برخلاف اسلام است، برخلاف مصالح کشور است و برخلاف مصالح خودتان است. اگر شما اعتقاد به اسلام دارید و عقیده دارید چنانچه دارید و اعتقاد دارید که باید کشور با قدرت پیش برود و در این موضع در جنگ پیروز بشود، راه برای ابرقدرت‌ها بسته بشود و کشور ما قوی بشود، باید کوشش کنید در تأیید، نه کوشش کنید در انتقاد. انتقاد سالم باید بکنید، این هم در پیشرفت مسائل مؤثر است. انتقاد سالم و راهنمایی دولت در همه کارهایی که می‎خواهد انجام بدهد، این‌ها از اموری است که لازم است. اما اینکه خدای نخواسته، یک وقت برای اینکه اثبات کنید مطلب خودتان را راجع به دولت، بخواهید کارشکنی بکنید، دولت را به شکست وادار کنید، ملت را تضعیف کنید، دولت را تضعیف کنید، اسلام را به شکست برسانید، این یک مطلبی است که الزاماً باید جلوش گرفته بشود و من امیدوارم این جور نباشد. (14)

اظهارنظرهای خیرخواهانه مجلس درباره دولت

توصیه من به آقایان به طور جد این است که باید شما که می‎بینید که دولت نتوانسته به آن طوری که دلخواه است عمل بکند، باید از این به بعد تعقیب کنید، تأیید کنید، همراهی کنید، کمک کنید تا کشور شما رو به سلامت برود، و احتراز کنید از یک چیزی که برخلاف رضای خداست و بر خلاف رضای ملت است. از آن طرف هم به آقایانی که در آن طرف واقع شده‌اند، عرض می‎کنم که شما برای اینکه تشخیص مصلحت دادید این کار را کردید، حالا از این به بعد اگر چنانچه، از دولت یک چیزی برخلاف دیدید، برای اینکه بگویید ما مصلحت دیدیم و برای مصلحتمان این کار را کردیم و اثبات کنید حرف خودتان را بخواهید تأیید کنید از دولت در موارد بیجا، آن هم برخلاف شرع است. همان طوری که همیشه بنابراین است و همیشه سفارش شده است، مجلسی یک مجلس مشورتی اسلامی است، نه یک مجلسی است که در جاهای دیگر متعارف است و مربوط به این مسائل اسلامی نیست و کاری به مذهب ندارد. مجلسی اسلامی است، باید نظرها، نظرهای خیرخواهانه اسلامی باشد، هم درباره دولت، هم درباره وزرا. وزرایی که شما انتخاب می‎کنید، باید همان طوری که گفته شده است شرایطی داشته باشند که کاردان باشند و یک طور نباشد که یک وزیری باشد که بعد نتواند کار بکند؛ فعال باشد. و کمک کنید که یک همچو وزرایی [انتخاب] بشود و زودتر کار هم انجام بگیرد. (15)

چگونگی برخورد با دولت و مراحل استیضاح

کیفیت برخورد با دولت و وزرا و سایر کارمندان؛ شک نیست که مجلس به همه امور کشور نظارت دارد؛ و حق نمایندگان است که از هر انحراف و خلافی که از وزرا و ادارات می‎بینند به حکم قانونی جلوگیری کنند و دولت را تا حد استیضاح بکشانند. لکن فرق‌هاست بین نظارت و استیضاح، و بین عیب‌جویی و انتقام‌گیری. و این فرق را همه کس پس از رجوع به وجدان خویش می‌فهمد. انسان با کمی تفکر در حال خود تشخیص می‎دهد که احضار دولت یا وزیر برای خدا و مصالح اسلام و کشور است و در آن جز هدایت و جلوگیری از انحراف و حفظ مصالح ملت چیز دیگری دخالت ندارد؛ یا از معیارهای غیرالهی، چون حب و بغض، دوستی و دشمنی، هواهای نفسانی چون خودنمایی، عرض اندام و از این قبیل مکاید نفسانی و شیطانی، برخوردار است. و محک تشخیص معیار الهی از شیطانی آن است که پس از مراجعه به خود بیاید که آنچه که او می‎خواهد نفس عمل است اگر چه این کار را دیگری انجام دهد؛ و یا آنچه را که بدان سبب شخصی را احضار کرده است اگر از دوستان عزیز او سر می‌زد، با او همان می‎کرد که با این انجام می‎دهد. و این است معنای روابط و ضوابط و صراط مستقیم که از ارزش‌های انسانی برخوردار است. خداوند قادر ما را بر آن هدایت فرماید و از ما دستگیری کند.
مرحله‌ای دیگر: به فرض آنکه هیچ مقصدی جز حق‌جویی و جلوگیری از انحراف نباشد، در کیفیت ادای وظیفه و بیان اشکال می‎توان معیارالهی و نفسانی را تشخیص داد. معیار الهی آن است که اثبات مدعا مبنی بر استدلال و شواهد متقن باشد، و از کلمات نیشدار و اهانت‌آمیز و کردار ناروا مبرّا باشد. و در غیر این صورت، باید دانست که دست شیطان و نفس اماره بالسوء در کار است و گوینده بازیچه هوای نفس است.
نمایندگان محترم و خواهران و برادران گرامی، مسئله بسیار مهم است. آبرو و حیثیت یک مسلمان یا یک انسان در کار است. چه بسا با یک انحراف شما یک انسان آبرومند در جامعه ساقط شود و شرف یک مؤمن خدشه‌دار گردد. اگر انحرافی دیدید، نخست بدون سر و صدا دنبال تحقیق روید. پس از آنکه مسلّماً معلوم شد، قبل از کشیده شدن به مجلس با طرف به گفتگو بنشینید، و مسئله را حتی الامکان با خود او حل کنید. اگر در این مرحله توفیق حاصل نشد، در کمیسیون مربوط او را بخواهید، و با کمک دوستان فیصله دهید. و اگر فیصله نشد و شخصی مذکور می‎خواهد برخلاف مصالح اسلام و کشور و ملت عمل کند و در انحراف پافشاری نماید، حفظ مصلحت عمومی و اسلام مقدم است بر حفظ مصلحت شخص، هر کس باشد؛ در این صورت تقاضا کنید و با استدلال و منطق، بدون کوچکترین اهانت، مطلب را عرضه کنید. و مهلت دهید تا در محیطی آرام و بی‌تشنج از خود دفاع کند. در این موقع مجلس به هر چه تکلیف قانونی و شرعی دارد عمل کند، بی‌کوچکترین توهین. و ما همه باید بدانیم که مجرمی که بالاترین جرم را دارد و به سوی چوبه‌ی دار می‎رود، جز اجرای حد شرعی احدی حق آزار او را لفظاً و عملاً ندارد؛ و مرتکب، خود ظالم است و مستحق کیفر. (16)

پی‌نوشت‌ها:

1- صحیفه امام، ج 18، ص 311.
2- همان.
3- همان، ج 12، ص 198-199.
4- همان، ج 17، ص 382.
5- همان، ج 14، ص 365-366.
6- همان، ج 18، ص 465.
7- همان، ج 14، ص 369-370.
8- همان، ج 18، ص 470-471.
9- دشمن‌ترین دشمن.
10- صحیفه امام، ج 13، ص 79-80.
11- همان، ج 18، ص 467-468.
12- همان، ج 21، ص 47.
13- همان، ج 13، ص 49.
14- همان، ج 19، ص 397-398.
15- همان، ص 399.
16- همان، ج 18، ص 465-467.

منبع مقاله :
سعادتمند، رسول؛ (1390)، درس‌هایی از امام: آداب انتقاد، قم: انتشارات تسنیم، چاپ دوم