انتفاضه، آخرين راه
انتفاضه واژه اي است كه از سال. 1366 ش وارد واژگان انقلابي سياسي مصطلح روزمره شده است. تا پيش از اين لفظ انتفاضه فقط در كتابهاي لغت مشهود بود ولي با خيزش توده هاي مسلمان فلسطين و استمرار آن امروز شايد كمتر كسي باشد كه نسبت به انتفاضه (قيام اسلامي فلسطين) بي اطلاع باشد. فلسطينيان معترض و خشمگين نسبت به نيروهاي اشغالگر در مقابله با صهيونيست ها از سنگ استفاده مي كردند و با پرتاب سنگ به طرف اشغالگران از خودشان دفاع مي كردند به اين جهت از انتفاضه به عنوان انقلاب سنگ نيز ياد شده است.
در تاريخ معاصر فلسطين از آغاز اشغالگري اسراييل تاكنون چهار انتفاضه رخ داده كه عمر سه انتفاضه در طي سالهاي 1300 1312 1318 نسبتا كوتاه بوده و به شكست انجاميد در واقع روند سه انتفاضه در همان مقطع اول تاريخ معاصر فلسطين بوده است. اما از انتفاضه اي كه از سال 1366 شروع شد به عنوان انتفاضه بزرگ ياد مي شود كه همچنان ادامه دارد.
انتفاضه داراي دو ويژگي اصلي است: مردمي بودن و اسلامي بودن در واقع با شروع انتفاضه فلسطينيان پس از چهل سال در موضع تهاجمي و اسراييل در موضع تدافعي قرار گرفت. امنيت داخلي اسراييل به شدت به خطر افتاد و همين امر ضرورت طرح حل مساله فلسطين را براي اسراييليها مطرح ساخت. انتفاضه توانست چند محور اساسي را در تحولات فلسطين ايجاد كند:
1 ـ ميدان مبارزه با اشغالگران را پس از سالها بار ديگر به داخل سرزمينهاي اشغالي هدايت كرد. اين درحالي بود كه تعيين سرنوشت مردم فلسطين در مذاكرات ديپلماتيك پشت درهاي بسته توسط ديپلمات هاي عربي و غربي خارج از اراضي اشغالي رقم مي خورد.
2 ـ انتفاضه سبب شد عنصر فلسطيني را در موضعي قرار دهد كه ديگر نه تنها حكم طرف مغلوب را نداشته باشد بلكه در بسياري از مقاطع شرايط خاصي را به دشمن خود تحميل كند.
3 ـ انتفاضه همچنين به گروههاي فلسطيني خارج از سرزمينهاي اشغالي نيز اعتبار بخشيد. به عنوان مثال ساف را از بن بستي كه در آن درگير بود نجات بخشيد انتفاضه باعث شد كه صهيونيست ها در موضع دفاعي قرار بگيرند و براي خاموش كردن انتفاضه به سازمان آزاديبخش فلسطين امتياز بدهند. در واقع يكي از علل پيشرفت اوليه روند سازش در خاورميانه و امضا توافق اوليه بين ساف و اسراييل خطرات انتفاضه و گسترش قيام فلسطيني هاي مناطق اشغالي بود.
در آستانه امضا پيمان «غزه ـ اريحا» اسحاق رابين در پاسخ به پرسشهاي چند تن از اعضاي كميسيون دفاع اسراييل تاكيد كرد كه نفوذ گروههاي اسلامي در سرزمينهاي اشغالي هر روز گسترش بيشتري مي يابد و اين امر براي اسراييل خطرناك خواهد بود. رابين گفت طرفداران خميني مي كوشند تا جناحهاي معتدل جنبش فتح را از صحنه خارج سازند. ]امام [ فلسطيني
در همين زمينه روزنامه آمريكايي «ساينس مانيتور» پس از امضاي پيمان غزه ـ اريحا نوشت: «اگر به خاطر مسلمانان راديكال نبود صلح بين اسراييل و ساف هرگز به وقوع نمي پيوست...» از شگفتي هاي قضيه اين است كه طرفين معاهده يعني اسحاق رابين و عرفات هر دو از ترس يك دشمن مشترك كه همان اسلام سياسي راديكال باشد مجبور به امضاي قرارداد صلح شدند.
كارشناسان غربي در تحليل خود از چگونگي امضاي پيمان سازش اعلام كردند كه اوج گيري انتفاضه هم صهيونيست ها و هم ساف را تهديد مي كرد و آنها را متقاعد كرده بود كه اگر فرصت پيش آمده در گفتگوهاي جاري را تبديل به يك صلح و توافق واقعي نكنند در بلند مدت هر دو ضرر خواهند كرد.
همچنين پراودا در بخشي از مقالات خود در اين باره نوشت: «اسراييل درصدد بود تا از انتفاضه و تبعات آن رهايي يابد. انتفاضه خسارات سنگيني را براي اسراييل به وجود آورده است. اسراييل ناگزير به پيدا كردن راه حلي براي انتفاضه بود. صلح اسراييل و عرفات مي توانست ابعاد انتفاضه را محدود سازد و اين مطلوب اسراييل است. اسراييل هر روز در سرزمينهاي اشغالي تلفات مي داد و در وضعيت بغرنجي به سر مي برد و بسياري از امكانات نظامي و اقتصادي اش را صرف رويارويي با انتفاضه كرده بود لذا اسراييل فكر مي كند كه از طريق صلح با عرفات مي تواند انتفاضه را خاموش كند.
وقوع انقلاب اسلامي ايران نقش مهمي در تقويت و گسترش بيداري و خيزش اسلامي در كشورهاي اسلامي داشته و همواره انقلاب ايران به عنوان الگويي موفق از جنبش اسلامي مطرح بوده است.
رهبر جهاد اسلامي فلسطين در اين رابطه مي گويد: «هيچ چيز به اندازه انقلاب امام خميني (ره) نتوانست ملت فلسطين را به هيجان آورد و احساسات آنها را برانگيزد و اميد را در دلهايشان زنده كند. با پيروزي انقلاب اسلامي ايران ما به خود آمديم و دريافتيم كه آمريكا و اسراييل نيز قابل شكست هستند. ما فهميديم كه با الهام از دين اسلام مي توانيم معجزه بسازيم و از اين رو ملت مجاهدمان در فلسطين انقلاب اسلامي و جمهوري اسلامي را به ديده تقدير مي نگرند و امام خميني را از رهبران جاويد تاريخ اسلام مي دانند».
«زياد ابوعمرو» درباره حركت اسلامي در كرانه باختري و نوار غزه چنين نوشته است: «ترديدي نيست كه ازدياد نفوذ گرايشهاي ديني در خارج از اراضي اشغالي مانند ايران و مصر و لبنان... اثر آشكاري بر مردم كرانه باختري و نوارغزه داشته است.» نقش امام خميني در نهضت فلسطين دو اثر مهم به همراه داشت: «اول هدايت قيام به سمت انگيزه هاي اسلامي و ديگري حمايت مسلمانان انقلابي جهان از اين نهضت.
2 ـ نااميدي از سازمانها و گروههاي فلسطيني به ويژه سازمان آزاديبخش فلسطين:
ساف به تدريج از قاطعيت اوليه تهي شد و پس از خروج از لبنان در تلاش براي حفظ خويش به عنوان تنها نماينده فلسطين اسير سياستهاي دولتهاي منطقه شد و به تدريج به سازش با دشمن صهيونيستي روي آورد؛ هر چند سعي نمود در چارچوب سياستهاي آمريكا و اسراييل حقوق ظاهري براي مردم فلسطين كسب نمايد.
اعلام كهنگي منشور ساف از سوي عرفات به رسميت شناختن قطعنامه 242 و 338 سازمان ملل و به تبع آن شناسايي موجوديت اسراييل از سوي ساف و انصراف از مشي مسلحانه موجب شد تا اميد ناچيزي كه فلسطينيها نسبت به اين سازمان داشتند به نااميدي تبديل شود و سعي كنند با تكيه بر خويش به مبارزه عليه دشمن بپردازند. به اين ترتيب با پيوند ساف به قطار صلح و پيگيري راه حلهاي مسالمت آميز و تنازل از مواضع اوليه ـ و يا به عبارت بهتر جايگزين شدن شاخه زيتون به جاي تفنگ نهال انتفاضه جوانه زد و روز به روز بارورتر شد.
3 ـ نااميدي مردم فلسطين از دولتهاي عرب منطقه براي اقدام مستقيم:
به گفته ابواياد «تمام انقلابي هايي كه در فلسطين شكل گرفته اند در پايتخت هاي عربي دفن شده اند دولتهاي عرب نسبت به فلسطيني ها علاقه اي بسيار ابراز مي دارند و وعده و وعيد فراوان مي دهند اما از كمك واقعي و عملي خبري نيست».
به هر حال شكست اعراب در طول جنگ هاي اعراب و اسراييل از يك سو و تحولات سياسي از سال 1361 تا كنفرانس سران امان در سال 1366 فلسطيني ها را بسوي نااميدي بيشتري سوق داد.
4 ـ عمليات حزب الله در لبنان در سال 1361:
اسراييل در خرداد 1361 با ارتشي مجهز به 100 تانك و وسايل نقليه اي كه بوسيله نيروهاي دريايي و هوايي پشتيباني مي شدند به لبنان حمله كرد حمله اسراييل به جنوب لبنان موجب شكل گيري و بروز يك مقاومت مردمي در مقابل ارتش اسراييل شد و سازمانهاي اسلامي ـ مردمي از متن مردم جوشيد. اين سازمانها كه دست به عمليات شهادت طلبانه و انفجار مقر تفنگداران آمريكا و فرانسه زده با تمسك به عمليات نامنظم چريكي براي ارتش اسراييل دردسر زيادي ايجاد كردند كه به سرعت مورد توجه مسلمانان اراضي اشغالي فلسطين قرار گرفتند. عمليات مقاومت اسلامي در لبنان موجب خروج آمريكا و نيروهاي چند مليتي از لبنان شد؛ از سوي ديگر ادامه عمليات مقاومت اسلامي در لبنان موجب شد نيروهاي صهيونيستي در سال 1364 از بيروت به صيدا و از صيدا به نوار ساحلي عقب نشيني كنند. تمام اين عمليات به عنوان جرقه هاي اميدي بود كه در دل مردم فلسطيني ساكن در نقاط اشغالي دميد.
5 ـ سياستهاي سركوبگرانه اسراييل:
فشار رژيم صهيونيستي مبني بر تحقير فلسطيني ها به عنوان شهروندان درجه 2 تبعيد و اخراج آنها ضرب و شتم و تخريب خانه ها و... جملگي فشارهاي متراكمي بود كه فلسطيني ها را به واكنش فرا مي خواند. سياستهاي اسراييل در از بين بردن هويت اسلامي ـ عربي فلسطين و تثبيت ماهيت صهيونيستي در اين سرزمين نيز يكي ديگر از عوامل موثر در شكل گيري انتفاضه بود.
بسياري از تظاهرات سياسي از مسجدها آغاز گشت. مسجدها كه در روند تعطيل اماكن عمومي به وسيله مقامهاي اشغالگر بيشتر از ساير اماكن مصون مانده اند به ميعادگاه بحث و گفتگوي سياسي روز مبدل شده اند و اين مساله بيانگر نقش سياسي مسجدها در مناطق اشغالي مي باشد. افزايش تعداد مسجدها تنها پديده اجتماعي تغذيه كننده جو مذهبي نبود بلكه در سالهاي اخير همانطور كه گفته شد آنچه به نام جمعيتهاي اسلامي خوانده مي شود رو به فزوني و گسترش نهاده است.
سال 1365 و 1366 سال اسلام مجاهد در فلسطين بود؛ سالي كه با خون پاك و طاهر اسلامي زمينه را براي انتفاضه آماده ساخت. اواخر سال 1366 اولين شعله انتفاضه را برافروخت آن هنگام كه يك هسته از فداييان جهاد اسلامي با نيروهاي اطلاعاتي دشمن درگير شد و در خلال اين درگيري چهار نفر از بهترين جنگجويان جهاد اسلامي به شهادت رسيد و تعداد زيادي از افسران و سربازان دشمن كشته و مجروح شدند.
به اين ترتيب با شكست و ناكامي جريانهاي چپ و ملي و سرخوردگي ملت مظلوم فلسطين از اين سازمانها و همچنين دولتهاي عرب راه براي يك ايدئولوژي تازه تر همواره شد و اسلام سياسي مورد توجه و اقبال مبارزان و عموم مردم قرار گرفت. به جهت نقش عمده اي كه جهاد اسلامي در شروع انتفاضه ايفا كرد و تاثيري كه متقابلا جهاد اسلامي و حماس از انتفاضه پذيرفتند اين دو جنبش را مورد مطالعه قرار مي دهيم و سپس موضع ساف را نسبت به انتفاضه بررسي خواهيم نمود.
در سال 1365 با دستگيري و زنداني شدن چند عضو جهاد اسلامي بويژه عبدالرحمن ابوحصير و سپس دكتر فتحي شقاقي نام گروه بر سر زبانها افتاد. بسياري از اعضا جهاد اسلامي در سال 1365 دستگير و زنداني شدند. همچنين شيخ عبدالعزيز عوده استاد علوم اسلامي دانشگاه اسلامي غزه بارها گرفتار زندان صهيونيست ها شد.
جهاد اسلامي در سال 1365 و 1366 چندين عمليات نظامي عليه نيروهاي اسراييل به راه انداخت كه مهمترين آن عمليات اكتبر 1987 در محله «شجاعيه» در شهر غزه بود كه زمينه ساز قيام در ماه دسامبر 1987 شد. به اعتقاد دكتر فتحي شقاقي گروه جهاد اسلامي فلسطين از آغاز پيدايش در فلسطين از سه مرحله عبور كرده است:
مرحله اول: مرحله آماده سازي و بسيج از طريق كار سياسي و مردمي و تبليغ در مساجد و دانشگاهها و اتحاديه ها و جزوات و اعلاميه ها و نشريه هاي مخفي.
مرحله دوم: آغاز مبارزه و جهاد مسلحانه كه در ايجاد اعتماد به نفس مردم فلسطين تاثير زيادي داشت؛ مانند درگيري شهادت طلبانه سال 1366 با نيروهاي صهيونيستي كه اولين شعارهاي انتفاضه را برافروخت.
مرحله سوم: انتفاضه ـ كه جنبش جهاد اسلامي از روز اول و بطور روزمره در تمامي رويدادهاي انتفاضه حاضر بود هفته ها گذشت تا ديگر نيروهاي اسلامي و ملي بپا خيزند و صفوف خود را منظم سازند و با قوت در انتفاضه شركت نمايند.
اخوان المسلمين در دهه 1340 از فعاليتهاي سياسي دست كشيده و صرفا به فعاليتهاي مذهبي پرداخت. پيروزي انقلاب ايران تاثير به سزايي در درون تشكيلات اخوان المسلمين به لحاظ تحول فكري سياسي برجاي گذاشت.
با بروز قيام ملت مسلمان فلسطين (انتفاضه) در اواخر دهه (1366) اخوان المسلمين مواجه با موج مبارزات ملت مسلمان فلسطين گرديد و تحت تاثير قيام مردم تحت ستم فلسطين جنبش مقاومت اسلامي (حماس) را اعلام كرد. رهبران حماس در توجيه عدم حضور در عرصه مبارزه چنين مي گويند: حماس در آغاز به شيوه هاي آموزشي و تربيتي گرايش داشت و دست به عمليات مستقيم نمي زد.
يك سال بعد از انتفاضه ساف در نوزدهمين اجلاس ملي فلسطين در الجزاير تاسيس كشور فلسطيني در كنار اسراييل را تصويب كرد. و با پذيرش قطعنامه هاي 242 و 338 موجوديت اسرائيل را پذيرفت اين اجلاس از سوي برخي به معناي پايان حيات ميثاق ملي فلسطين و آغاز زمان ميانه روي به قصد ورود به صحنه مشروعيت بين المللي توصيف شد. هر چند كه در عمل مشاهده گرديد كه معتقدان آن فاقد درك و بينش صحيح سياسي بوده اند.
در شرايط كنوني و پس از تشكيل حكومت خودگردان مي توان گفت آنچه رهبران انتفاضه پيش بيني مي كردند تا حدودي محقق شده است. ساف از يك طرف براي تحت فشار قرار دادن اسراييل از انتفاضه استفاده مي كند و از طرف ديگر با توجه به مسئووليت خود براي حفظ امنيت در مناطق خودگردان مجبور به پذيرش خواسته هاي اسراييل مبني بر سركوب انتفاضه فلسطين مي باشد. و به اين جهت با خشونت تمام انتفاضه را سركوب مي كند. و از زمان تشكيل حكومت خودگردان تاكنون صدها نفر دستگير و زنداني شده و تعدادي نيز زيرشكنجه افراد حكومت خودگردان به شهادت رسيدند.
يكي از عوامل كاهش قيام عمومي پس از تشكيل حكومت خودگردان سركوب انتفاضه توسط اين حكومت مي باشد زيرا فلسطيني ها نمي خواهند درگيري فلسطيني ـ صهيونيست را به درگيري فلسطيني ـ فلسطيني بكشانند.
به هر حال اگر چه قيام عمومي در مناطق اشغالي از 1366 تا تشكيل حكومت خودگردان فلسطين استمرار داشته است و پس از آن از شدت قيام عمومي تا حدودي كاسته شد اما انتفاضه ملت فلسطين هيچگاه خاموش نگشت به شكل و شمايل جديد ظاهر شده و روز به روز بر شدت آسيب هاي آن بر رژيم صهيونيستي افزوده مي شود علاوه بر آن بارها و بارها در مناطق اشغالي اعتصاب و شورش تظاهرات جهت مقابله با صهيونيست ها رخ داد. و سازمانهايي مثل جهاد اسلامي حماس و... فلسطين ضمن دعوت مردم به ادامه انتفاضه با عمليات شهادت طلبانه و شليك موشك به شهرك هاي يهودي نشين آتش مبارزه را گرم نگه مي دارند و گروهي از جهادگران فلسطيني را اميد بر آن است كه انتفاضه بتواند حقوق از دست رفته ملت فلسطين را به آنها بازگرداند.
از آغاز اشغالگري اسراييل تاكنون چهار انتفاضه رخ داده كه عمر سه انتفاضه در طي سالهاي 1300 1312 1318 نسبتا كوتاه بوده و به شكست انجاميد در واقع روند سه انتفاضه در همان مقطع اول تاريخ معاصر فلسطين بوده است. اما از انتفاضه اي كه از سال 1366 شروع شد به عنوان انتفاضه بزرگ ياد مي شود كه همچنان ادامه دارد
روزنامه روسي پراودا: «اسراييل درصدد بود تا از انتفاضه و تبعات آن رهايي يابد. انتفاضه خسارات سنگيني را براي اسراييل به وجود آورده است. اسراييل ناگزير به پيدا كردن راه حلي براي انتفاضه بود. صلح اسراييل و عرفات مي توانست ابعاد انتفاضه را محدود سازد و اين مطلوب اسراييل است.
با شكست و ناكامي جريانهاي چپ و ملي و سرخوردگي ملت مظلوم فلسطين از اين سازمانها و همچنين دولتهاي عرب راه براي يك ايدئولوژي تازه تر همواره شد و اسلام سياسي مورد توجه و اقبال مبارزان و عموم مردم قرار گرفت.
پس از تشكيل حكومت خودگردان مي توان گفت آنچه رهبران انتفاضه پيش بيني مي كردند تا حدودي محقق شده است. ساف از يك طرف براي تحت فشار قرار دادن اسراييل از انتفاضه استفاده مي كند و از طرف ديگر با توجه به مسئووليت خود براي حفظ امنيت در مناطق خودگردان مجبور به پذيرش خواسته هاي اسراييل مبني بر سركوب انتفاضه فلسطين مي باشد.
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
در تاريخ معاصر فلسطين از آغاز اشغالگري اسراييل تاكنون چهار انتفاضه رخ داده كه عمر سه انتفاضه در طي سالهاي 1300 1312 1318 نسبتا كوتاه بوده و به شكست انجاميد در واقع روند سه انتفاضه در همان مقطع اول تاريخ معاصر فلسطين بوده است. اما از انتفاضه اي كه از سال 1366 شروع شد به عنوان انتفاضه بزرگ ياد مي شود كه همچنان ادامه دارد.
انتفاضه داراي دو ويژگي اصلي است: مردمي بودن و اسلامي بودن در واقع با شروع انتفاضه فلسطينيان پس از چهل سال در موضع تهاجمي و اسراييل در موضع تدافعي قرار گرفت. امنيت داخلي اسراييل به شدت به خطر افتاد و همين امر ضرورت طرح حل مساله فلسطين را براي اسراييليها مطرح ساخت. انتفاضه توانست چند محور اساسي را در تحولات فلسطين ايجاد كند:
1 ـ ميدان مبارزه با اشغالگران را پس از سالها بار ديگر به داخل سرزمينهاي اشغالي هدايت كرد. اين درحالي بود كه تعيين سرنوشت مردم فلسطين در مذاكرات ديپلماتيك پشت درهاي بسته توسط ديپلمات هاي عربي و غربي خارج از اراضي اشغالي رقم مي خورد.
2 ـ انتفاضه سبب شد عنصر فلسطيني را در موضعي قرار دهد كه ديگر نه تنها حكم طرف مغلوب را نداشته باشد بلكه در بسياري از مقاطع شرايط خاصي را به دشمن خود تحميل كند.
3 ـ انتفاضه همچنين به گروههاي فلسطيني خارج از سرزمينهاي اشغالي نيز اعتبار بخشيد. به عنوان مثال ساف را از بن بستي كه در آن درگير بود نجات بخشيد انتفاضه باعث شد كه صهيونيست ها در موضع دفاعي قرار بگيرند و براي خاموش كردن انتفاضه به سازمان آزاديبخش فلسطين امتياز بدهند. در واقع يكي از علل پيشرفت اوليه روند سازش در خاورميانه و امضا توافق اوليه بين ساف و اسراييل خطرات انتفاضه و گسترش قيام فلسطيني هاي مناطق اشغالي بود.
در آستانه امضا پيمان «غزه ـ اريحا» اسحاق رابين در پاسخ به پرسشهاي چند تن از اعضاي كميسيون دفاع اسراييل تاكيد كرد كه نفوذ گروههاي اسلامي در سرزمينهاي اشغالي هر روز گسترش بيشتري مي يابد و اين امر براي اسراييل خطرناك خواهد بود. رابين گفت طرفداران خميني مي كوشند تا جناحهاي معتدل جنبش فتح را از صحنه خارج سازند. ]امام [ فلسطيني
در همين زمينه روزنامه آمريكايي «ساينس مانيتور» پس از امضاي پيمان غزه ـ اريحا نوشت: «اگر به خاطر مسلمانان راديكال نبود صلح بين اسراييل و ساف هرگز به وقوع نمي پيوست...» از شگفتي هاي قضيه اين است كه طرفين معاهده يعني اسحاق رابين و عرفات هر دو از ترس يك دشمن مشترك كه همان اسلام سياسي راديكال باشد مجبور به امضاي قرارداد صلح شدند.
كارشناسان غربي در تحليل خود از چگونگي امضاي پيمان سازش اعلام كردند كه اوج گيري انتفاضه هم صهيونيست ها و هم ساف را تهديد مي كرد و آنها را متقاعد كرده بود كه اگر فرصت پيش آمده در گفتگوهاي جاري را تبديل به يك صلح و توافق واقعي نكنند در بلند مدت هر دو ضرر خواهند كرد.
همچنين پراودا در بخشي از مقالات خود در اين باره نوشت: «اسراييل درصدد بود تا از انتفاضه و تبعات آن رهايي يابد. انتفاضه خسارات سنگيني را براي اسراييل به وجود آورده است. اسراييل ناگزير به پيدا كردن راه حلي براي انتفاضه بود. صلح اسراييل و عرفات مي توانست ابعاد انتفاضه را محدود سازد و اين مطلوب اسراييل است. اسراييل هر روز در سرزمينهاي اشغالي تلفات مي داد و در وضعيت بغرنجي به سر مي برد و بسياري از امكانات نظامي و اقتصادي اش را صرف رويارويي با انتفاضه كرده بود لذا اسراييل فكر مي كند كه از طريق صلح با عرفات مي تواند انتفاضه را خاموش كند.
علل و پيش زمينه هاي انتفاضه
وقوع انقلاب اسلامي ايران نقش مهمي در تقويت و گسترش بيداري و خيزش اسلامي در كشورهاي اسلامي داشته و همواره انقلاب ايران به عنوان الگويي موفق از جنبش اسلامي مطرح بوده است.
رهبر جهاد اسلامي فلسطين در اين رابطه مي گويد: «هيچ چيز به اندازه انقلاب امام خميني (ره) نتوانست ملت فلسطين را به هيجان آورد و احساسات آنها را برانگيزد و اميد را در دلهايشان زنده كند. با پيروزي انقلاب اسلامي ايران ما به خود آمديم و دريافتيم كه آمريكا و اسراييل نيز قابل شكست هستند. ما فهميديم كه با الهام از دين اسلام مي توانيم معجزه بسازيم و از اين رو ملت مجاهدمان در فلسطين انقلاب اسلامي و جمهوري اسلامي را به ديده تقدير مي نگرند و امام خميني را از رهبران جاويد تاريخ اسلام مي دانند».
«زياد ابوعمرو» درباره حركت اسلامي در كرانه باختري و نوار غزه چنين نوشته است: «ترديدي نيست كه ازدياد نفوذ گرايشهاي ديني در خارج از اراضي اشغالي مانند ايران و مصر و لبنان... اثر آشكاري بر مردم كرانه باختري و نوارغزه داشته است.» نقش امام خميني در نهضت فلسطين دو اثر مهم به همراه داشت: «اول هدايت قيام به سمت انگيزه هاي اسلامي و ديگري حمايت مسلمانان انقلابي جهان از اين نهضت.
2 ـ نااميدي از سازمانها و گروههاي فلسطيني به ويژه سازمان آزاديبخش فلسطين:
ساف به تدريج از قاطعيت اوليه تهي شد و پس از خروج از لبنان در تلاش براي حفظ خويش به عنوان تنها نماينده فلسطين اسير سياستهاي دولتهاي منطقه شد و به تدريج به سازش با دشمن صهيونيستي روي آورد؛ هر چند سعي نمود در چارچوب سياستهاي آمريكا و اسراييل حقوق ظاهري براي مردم فلسطين كسب نمايد.
اعلام كهنگي منشور ساف از سوي عرفات به رسميت شناختن قطعنامه 242 و 338 سازمان ملل و به تبع آن شناسايي موجوديت اسراييل از سوي ساف و انصراف از مشي مسلحانه موجب شد تا اميد ناچيزي كه فلسطينيها نسبت به اين سازمان داشتند به نااميدي تبديل شود و سعي كنند با تكيه بر خويش به مبارزه عليه دشمن بپردازند. به اين ترتيب با پيوند ساف به قطار صلح و پيگيري راه حلهاي مسالمت آميز و تنازل از مواضع اوليه ـ و يا به عبارت بهتر جايگزين شدن شاخه زيتون به جاي تفنگ نهال انتفاضه جوانه زد و روز به روز بارورتر شد.
3 ـ نااميدي مردم فلسطين از دولتهاي عرب منطقه براي اقدام مستقيم:
به گفته ابواياد «تمام انقلابي هايي كه در فلسطين شكل گرفته اند در پايتخت هاي عربي دفن شده اند دولتهاي عرب نسبت به فلسطيني ها علاقه اي بسيار ابراز مي دارند و وعده و وعيد فراوان مي دهند اما از كمك واقعي و عملي خبري نيست».
به هر حال شكست اعراب در طول جنگ هاي اعراب و اسراييل از يك سو و تحولات سياسي از سال 1361 تا كنفرانس سران امان در سال 1366 فلسطيني ها را بسوي نااميدي بيشتري سوق داد.
4 ـ عمليات حزب الله در لبنان در سال 1361:
اسراييل در خرداد 1361 با ارتشي مجهز به 100 تانك و وسايل نقليه اي كه بوسيله نيروهاي دريايي و هوايي پشتيباني مي شدند به لبنان حمله كرد حمله اسراييل به جنوب لبنان موجب شكل گيري و بروز يك مقاومت مردمي در مقابل ارتش اسراييل شد و سازمانهاي اسلامي ـ مردمي از متن مردم جوشيد. اين سازمانها كه دست به عمليات شهادت طلبانه و انفجار مقر تفنگداران آمريكا و فرانسه زده با تمسك به عمليات نامنظم چريكي براي ارتش اسراييل دردسر زيادي ايجاد كردند كه به سرعت مورد توجه مسلمانان اراضي اشغالي فلسطين قرار گرفتند. عمليات مقاومت اسلامي در لبنان موجب خروج آمريكا و نيروهاي چند مليتي از لبنان شد؛ از سوي ديگر ادامه عمليات مقاومت اسلامي در لبنان موجب شد نيروهاي صهيونيستي در سال 1364 از بيروت به صيدا و از صيدا به نوار ساحلي عقب نشيني كنند. تمام اين عمليات به عنوان جرقه هاي اميدي بود كه در دل مردم فلسطيني ساكن در نقاط اشغالي دميد.
5 ـ سياستهاي سركوبگرانه اسراييل:
فشار رژيم صهيونيستي مبني بر تحقير فلسطيني ها به عنوان شهروندان درجه 2 تبعيد و اخراج آنها ضرب و شتم و تخريب خانه ها و... جملگي فشارهاي متراكمي بود كه فلسطيني ها را به واكنش فرا مي خواند. سياستهاي اسراييل در از بين بردن هويت اسلامي ـ عربي فلسطين و تثبيت ماهيت صهيونيستي در اين سرزمين نيز يكي ديگر از عوامل موثر در شكل گيري انتفاضه بود.
گسترش موج اسلام خواهي
بسياري از تظاهرات سياسي از مسجدها آغاز گشت. مسجدها كه در روند تعطيل اماكن عمومي به وسيله مقامهاي اشغالگر بيشتر از ساير اماكن مصون مانده اند به ميعادگاه بحث و گفتگوي سياسي روز مبدل شده اند و اين مساله بيانگر نقش سياسي مسجدها در مناطق اشغالي مي باشد. افزايش تعداد مسجدها تنها پديده اجتماعي تغذيه كننده جو مذهبي نبود بلكه در سالهاي اخير همانطور كه گفته شد آنچه به نام جمعيتهاي اسلامي خوانده مي شود رو به فزوني و گسترش نهاده است.
سال 1365 و 1366 سال اسلام مجاهد در فلسطين بود؛ سالي كه با خون پاك و طاهر اسلامي زمينه را براي انتفاضه آماده ساخت. اواخر سال 1366 اولين شعله انتفاضه را برافروخت آن هنگام كه يك هسته از فداييان جهاد اسلامي با نيروهاي اطلاعاتي دشمن درگير شد و در خلال اين درگيري چهار نفر از بهترين جنگجويان جهاد اسلامي به شهادت رسيد و تعداد زيادي از افسران و سربازان دشمن كشته و مجروح شدند.
به اين ترتيب با شكست و ناكامي جريانهاي چپ و ملي و سرخوردگي ملت مظلوم فلسطين از اين سازمانها و همچنين دولتهاي عرب راه براي يك ايدئولوژي تازه تر همواره شد و اسلام سياسي مورد توجه و اقبال مبارزان و عموم مردم قرار گرفت. به جهت نقش عمده اي كه جهاد اسلامي در شروع انتفاضه ايفا كرد و تاثيري كه متقابلا جهاد اسلامي و حماس از انتفاضه پذيرفتند اين دو جنبش را مورد مطالعه قرار مي دهيم و سپس موضع ساف را نسبت به انتفاضه بررسي خواهيم نمود.
جهاد اسلامي
در سال 1365 با دستگيري و زنداني شدن چند عضو جهاد اسلامي بويژه عبدالرحمن ابوحصير و سپس دكتر فتحي شقاقي نام گروه بر سر زبانها افتاد. بسياري از اعضا جهاد اسلامي در سال 1365 دستگير و زنداني شدند. همچنين شيخ عبدالعزيز عوده استاد علوم اسلامي دانشگاه اسلامي غزه بارها گرفتار زندان صهيونيست ها شد.
جهاد اسلامي در سال 1365 و 1366 چندين عمليات نظامي عليه نيروهاي اسراييل به راه انداخت كه مهمترين آن عمليات اكتبر 1987 در محله «شجاعيه» در شهر غزه بود كه زمينه ساز قيام در ماه دسامبر 1987 شد. به اعتقاد دكتر فتحي شقاقي گروه جهاد اسلامي فلسطين از آغاز پيدايش در فلسطين از سه مرحله عبور كرده است:
مرحله اول: مرحله آماده سازي و بسيج از طريق كار سياسي و مردمي و تبليغ در مساجد و دانشگاهها و اتحاديه ها و جزوات و اعلاميه ها و نشريه هاي مخفي.
مرحله دوم: آغاز مبارزه و جهاد مسلحانه كه در ايجاد اعتماد به نفس مردم فلسطين تاثير زيادي داشت؛ مانند درگيري شهادت طلبانه سال 1366 با نيروهاي صهيونيستي كه اولين شعارهاي انتفاضه را برافروخت.
مرحله سوم: انتفاضه ـ كه جنبش جهاد اسلامي از روز اول و بطور روزمره در تمامي رويدادهاي انتفاضه حاضر بود هفته ها گذشت تا ديگر نيروهاي اسلامي و ملي بپا خيزند و صفوف خود را منظم سازند و با قوت در انتفاضه شركت نمايند.
جنبش مقاومت اسلامي فلسطين (حماس)
اخوان المسلمين در دهه 1340 از فعاليتهاي سياسي دست كشيده و صرفا به فعاليتهاي مذهبي پرداخت. پيروزي انقلاب ايران تاثير به سزايي در درون تشكيلات اخوان المسلمين به لحاظ تحول فكري سياسي برجاي گذاشت.
با بروز قيام ملت مسلمان فلسطين (انتفاضه) در اواخر دهه (1366) اخوان المسلمين مواجه با موج مبارزات ملت مسلمان فلسطين گرديد و تحت تاثير قيام مردم تحت ستم فلسطين جنبش مقاومت اسلامي (حماس) را اعلام كرد. رهبران حماس در توجيه عدم حضور در عرصه مبارزه چنين مي گويند: حماس در آغاز به شيوه هاي آموزشي و تربيتي گرايش داشت و دست به عمليات مستقيم نمي زد.
ساف و انتفاضه
يك سال بعد از انتفاضه ساف در نوزدهمين اجلاس ملي فلسطين در الجزاير تاسيس كشور فلسطيني در كنار اسراييل را تصويب كرد. و با پذيرش قطعنامه هاي 242 و 338 موجوديت اسرائيل را پذيرفت اين اجلاس از سوي برخي به معناي پايان حيات ميثاق ملي فلسطين و آغاز زمان ميانه روي به قصد ورود به صحنه مشروعيت بين المللي توصيف شد. هر چند كه در عمل مشاهده گرديد كه معتقدان آن فاقد درك و بينش صحيح سياسي بوده اند.
در شرايط كنوني و پس از تشكيل حكومت خودگردان مي توان گفت آنچه رهبران انتفاضه پيش بيني مي كردند تا حدودي محقق شده است. ساف از يك طرف براي تحت فشار قرار دادن اسراييل از انتفاضه استفاده مي كند و از طرف ديگر با توجه به مسئووليت خود براي حفظ امنيت در مناطق خودگردان مجبور به پذيرش خواسته هاي اسراييل مبني بر سركوب انتفاضه فلسطين مي باشد. و به اين جهت با خشونت تمام انتفاضه را سركوب مي كند. و از زمان تشكيل حكومت خودگردان تاكنون صدها نفر دستگير و زنداني شده و تعدادي نيز زيرشكنجه افراد حكومت خودگردان به شهادت رسيدند.
يكي از عوامل كاهش قيام عمومي پس از تشكيل حكومت خودگردان سركوب انتفاضه توسط اين حكومت مي باشد زيرا فلسطيني ها نمي خواهند درگيري فلسطيني ـ صهيونيست را به درگيري فلسطيني ـ فلسطيني بكشانند.
به هر حال اگر چه قيام عمومي در مناطق اشغالي از 1366 تا تشكيل حكومت خودگردان فلسطين استمرار داشته است و پس از آن از شدت قيام عمومي تا حدودي كاسته شد اما انتفاضه ملت فلسطين هيچگاه خاموش نگشت به شكل و شمايل جديد ظاهر شده و روز به روز بر شدت آسيب هاي آن بر رژيم صهيونيستي افزوده مي شود علاوه بر آن بارها و بارها در مناطق اشغالي اعتصاب و شورش تظاهرات جهت مقابله با صهيونيست ها رخ داد. و سازمانهايي مثل جهاد اسلامي حماس و... فلسطين ضمن دعوت مردم به ادامه انتفاضه با عمليات شهادت طلبانه و شليك موشك به شهرك هاي يهودي نشين آتش مبارزه را گرم نگه مي دارند و گروهي از جهادگران فلسطيني را اميد بر آن است كه انتفاضه بتواند حقوق از دست رفته ملت فلسطين را به آنها بازگرداند.
از آغاز اشغالگري اسراييل تاكنون چهار انتفاضه رخ داده كه عمر سه انتفاضه در طي سالهاي 1300 1312 1318 نسبتا كوتاه بوده و به شكست انجاميد در واقع روند سه انتفاضه در همان مقطع اول تاريخ معاصر فلسطين بوده است. اما از انتفاضه اي كه از سال 1366 شروع شد به عنوان انتفاضه بزرگ ياد مي شود كه همچنان ادامه دارد
روزنامه روسي پراودا: «اسراييل درصدد بود تا از انتفاضه و تبعات آن رهايي يابد. انتفاضه خسارات سنگيني را براي اسراييل به وجود آورده است. اسراييل ناگزير به پيدا كردن راه حلي براي انتفاضه بود. صلح اسراييل و عرفات مي توانست ابعاد انتفاضه را محدود سازد و اين مطلوب اسراييل است.
با شكست و ناكامي جريانهاي چپ و ملي و سرخوردگي ملت مظلوم فلسطين از اين سازمانها و همچنين دولتهاي عرب راه براي يك ايدئولوژي تازه تر همواره شد و اسلام سياسي مورد توجه و اقبال مبارزان و عموم مردم قرار گرفت.
پس از تشكيل حكومت خودگردان مي توان گفت آنچه رهبران انتفاضه پيش بيني مي كردند تا حدودي محقق شده است. ساف از يك طرف براي تحت فشار قرار دادن اسراييل از انتفاضه استفاده مي كند و از طرف ديگر با توجه به مسئووليت خود براي حفظ امنيت در مناطق خودگردان مجبور به پذيرش خواسته هاي اسراييل مبني بر سركوب انتفاضه فلسطين مي باشد.
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
