پژوهشی درباره سرداب مقدس

سرداب مقدس، زيرزمينى است در سامرَا، كنار مزار امام هادى و امام عسكرى (علیه السلام) آن سرداب محل زندگى وعبادت امام هادى وامام حسن عسكرى و حضرت مهدى (علیه السلام) بوده وتمام ديدارها با حضرت مهدى (علیه السلام) در زمان پدرش در همين منزل و سرداب انجام مى گرفته است. خانه امام عسكرى (علیه السلام) همانند ديگر خانه هاى عراق، شامل غرفه اى براى مردان، غرفه اى براى زنان و سرداب بوده كه سرداب نيز شامل غرفه هايى براى مردان و زنان بوده است ودر تابستان از شدت گرما به اين سرداب پناه مى برده اند. مقدس شمردن آن سرداب از سوى شيعيان موجب شدكه دشمنان اهل بيت، شيعيان را متهم كنند بر اينكه آن ها مى گويند امام زمان در اين سرداب مخفى شده است اما شيعيان از چنين اعتقادى منزه هستند. شيعيان سرداب را به اين دليل مقدس مى شمارندكه محل زندگى ونيايش سه امام معصوم، همچنين محل زندگى حضرت حكيمه خاتون ونرجس خاتون بوده است.
اما موقعيت کنوني سرداب سامرا:
امروزه هركس از هر نقطه شهر سامرا به مركز شهر نگاه كند، دوگنبد با شكوه مى بيندكه يكى از آن ها باكاشى هاى طلايى براق وديگرى باكاشى هاى رنگى زيبائى پوشيده شده است. هر يك از اين گنبدها به ساختمان مستقلى تعلق دارند. گنبد بزرگ طلايى بر بالاى ضريح مطهركه مرقدهاى مقدس امام دهم (علیه السلام) وامام يازدهم (علیه السلام) در آن جاى دارد، قرارگرفته است. ولى گنبدهاى كوچك بر بالاى ساختمان مسجد جامع شهر ساخته شده است.ساختمان حرم مطهر به شكل مستطيل وساختمان مسجد جامع به صورت مستقل از ساختمان حرم، ولى متصل به صحن حرم است وسرداب غيبت درست در زير ساختمان مسجد قرارگرفته ودر طول تاريخ بارها در بنا وبخش هاى مختلف آن تعميرات وتغييراتى انجام شده است.
سرداب غيبت از جمله سرداب هاى عميقى است كه در زير يك لايه سنگى حفر شده ودر كل داراى سه قسمت عمده است: يك غرفه شش ضلعى، يك غرفه مستطيل كوچك ويك غرفه به شكل مستطيل بزرگ0 توضيح بيشتر آنكه غرفه مستطيل بزرگ در ميان مردم به مصلاى مردان وغرفه مستطيل شكل كوچك به مصلاى بانوان، معروف است.اين بخش ها با دو راهرو بلند و طولانى به يكديگر مربوط مى شوند يعنى يك راهرو طولانى مصلاى مردان ومصلاى زنان را به هم وصل مى كند ويك راهرو طولانى ديگر بين مصلاى مردان و غرفه شش ضلعى وجود دارد.
همچنين اين بخش هاى سه گانه هر يك از طريق روزنه اى كوچك و طولانى كه از قسمت هاى فوقانى ديوار آغاز شده، تا پايين ترين حد ديوار بيرونى مسجد جامع امتداد مى يابد و نور و هوا دريافت مى كند. پلكانى كه راه ورود وخروج سرداب است وبه غرفه شش ضلعى منتهى مى شود داراى بيست پله است. ورودى اين پلكان و سرداب در داخل ساختمان مسجد و بر ديوارى قرارگرفته كه ورودى نماز خانه نيز در آن واقع است.
طول مصلاى مردان پنج متر وهشتاد سانيمتر وعرض آن سه متر وپنجاه سانتمتر است.در ضمن طول مصلاى زنان چهار متر وشصت سانتى متر وعرض آن سه متر است. طول راهرويى كه مصلاى مردان و زنان را به هم مربوط مى سازد، چهار متر است. طول روزنه اى كه نور غرفه شش ضلعى را تأمين مى كند، حدود شش متر وطول روزنه اى كه نور مصلاى زنان را تأمين مى كند، چهار متر وپنجاه سانتيمتر است. در انتهاي غرفه مستطيل شكل يعنى انتهاى همان مصلاى مردان، يك در چوبى كه معروف به باب غيبت است وجود دارد. در پشت اين در اتاق كوچكى قرار داردكه طول آن يك متر وپنجاه سانتيمتر است. اين اتاق به نام محل غيبت شهرت پيدا كرده است كه در حقيقت بخش مكمل غرفه مستطيل شكل بزرگ محسوب مى شود ودر جلوى آن حفاظ مشبكى است كه آن را از بقيه غرفه جدا مى كند. چاه معروف به چاه غيبت هم درگوشه اى از همين اتاق قرار دارد.
در هر حال اين سرداب در طول تاريخ به اندازه اى مورد توجه مردم بوده است كه در آن آثار ارزشمندى از منبتكارى وكاشى كارى و ساير هنرهاى معمارى به كار رفته است.از جمله اين اشياء درِ چوبى نفيسى است كه از دوران خلافت عباسيان به جاى مانده است واز ويژگى هاى هنرى وتاريخى ارزشمندى برخوردار است
پرسش : آیا امام زمان‏علیه‏السلام در عصر غیبت، در سرداب خانه خود مخفى وغایب شده است؟
پاسخ : اهل سنّت به جهت استهزاى عقاید شیعه مى‏گویند: شیعه قائل است که مهدى موعود بعد از تولّدش در سردابى مخفى شد وغیبت خود را از آنجا شروع کرده وتاکنون نیز در آن سرداب به سر مى‏برد، وظهورش نیز از همان سرداب خواهد بود. ولذا شیعیان هر روز از صبح تا غروب در آن سرداب به انتظار ظهورش مى‏نشینند واشک ماتم مى‏ریزند.( سیر اعلام النبلاء، ج 13، ص 119 ؛ تاریخ ابن خلدون، ج 1، ص 199، فصل 27 ؛ المهدّیة فى الاسلام، ص 130و129 ؛ الصراع بین الاسلام والوثنیة، ص 42)
اولاً: سرداب عبارت است از طبقه پایین ساختمان خانه که در مناطق گرمسیر به جهت حفاظت از گرماى شدید مى‏سازند، واین نوع ساختمان در غالب خانه‏هاى عراق مشاهده مى‏شود، وسامرّا نیز از آن مستثنى نبوده است. امام هادى (علیه السلام) در خانه خود به جهت آسایش اهل بیتش ومحافظت از گرما، چنین سردابى را ساخته بودند که بعد از شهادتش به ارث، منتقل به امام عسکرى (علیه السلام) شد.
مطابق تاریخ، حضرت مهدى (علیه السلام) از زمان ولادت از دیدگان مردم خصوصاً حکّام مخفى بود. وبعد از شهادت پدرش بر جسد او نماز گزارد ورسماً غیبت خود را از آن خانه آغاز نمود. واز آنجا که سکونت حضرت وسایر اعضاى خانواده در آن سرداب بوده است، لذا مکان غیبت را به آن سرداب مقدّس نسبت مى‏دهند. این سرداب براى شیعیان اهل بیت: از آن جهت مقدّس شمرده شده است که امام زمان وپدر وجدّش: در آن سرداب به سر برده وعبادت به جاى آورده‏اند واز همان مکان نیز حضرت مهدى (علیه السلام) غایب شده است. نسبت غیبت حضرت به سرداب همانند نسبت غیبت به تمام خانه وهر مکانى است که امام زمان در آن دیده شده وزندگى کرده است. واین نهایت جهل ونادانى است که کسى به شیعه نسبت دهد که آنان معتقدند که امام زمان (علیه السلام) در سرداب خانه خود غایب شده وتا هنگام خروج در آن باقى است!! زیرا مطابق روایات فراوان، امام زمان (ع) در سرزمین‏هاى مختلف بر موالیان خود وارد مى‏شوند ودر مناطق مختلف گردش مى‏کنند.
حضرت در موسم‏هاى دینى همچون حجّ حاضر شده واقامه شعائر دینى مى‏نمایند وگواه بر زنده‏ها ومرده‏ها خواهند بود. لذا بهترین تعبیرى که مى‏توان درباره سرداب مقدس وزیارت مردم از آنجا داشت این است که حضرت مکان خاصّى ندارند، لذا شیعیان در محل‏هاى اختصاصى آن حضرت همچون مسجد سهله و مسجد جمکران و... دور هم جمع مى‏شوند وبه یاد آن حضرت ندبه کرده واز او درخواست ظهورش را مى‏نمایند. ودر حقیقت، سرداب مقدس از آن جهت که شروع غیبت از آنجا بوده جنبه رمزى داشته، در آنجا شیعیان گرد هم جمع مى‏شوند واز خداوند طلب خروج او را مى‏نمایند.
علامه امینى؛ مى‏فرماید: «...شیعه اعتقاد ندارد که غیبت امام در سرداب است وخودشان او را در سرداب مخفى کرده‏اند واز همان جا نیز ظهور خواهد کرد، بلکه اعتقاد شیعه -که با احادیث تأیید شده- آن است که او از مکه معظمه، مقابل خانه خدا ظهور خواهد کرد. هرگز کسى قائل نشده که سرداب مقدّس، آن نور را در خود مخفى کرده است. بلکه آن سرداب، خانه امامان در سامرّا بوده است. واین مسأله‏اى همگانى در خانه‏هاى عراق است که به جهت حفاظت از گرما مى‏سازند. این سرداب به طور خصوص از آن جهت شرف پیدا نموده که به سه نفر از امامان دین منسوب است، خانه‏اى که خداوند متعال اذن داده که ارتفاع معنوى یافته ودر آن اسم وذکر خدا برده شود».( الغدیر، ج 3، ص 309و3089)
ثانیاً: عقیده هر مذهب یا دینى را مى‏توان از لابلاى کتاب‏هاى علماى آن مذهب یا دین یافت. با مراجعه به کتاب‏هاى علماى شیعه، قبل از ولادت امام مهدى (علیه السلام) تا این زمان -که در دسترس همه است- پى خواهیم برد که هیچ یک از آنان حتّى نزد عوام از آنها چنین اعتقادى وجود ندارد که دشمنان شیعه به آنها نسبت مى‏دهند.
پرسش : مکان حضرت مهدى‏علیه‏السلام در عصر غیبت کبرا کجا است؟
پاسخ : از روایات بسیارى استفاده مى‏شود که امام زمان (علیه السلام) نه تنها در سرداب مقدس مخفى نیست بلکه هیچ مکان معیّنى ندارد.
امام زمان (علیه السلام) در خطاب خود به ابراهیم بن مهزیار فرمود: «پدرم مرا وصیّت کرده که در سرزمین‏هاى مخفى ودور سکنى گزینم تا امرم از مردم مخفى بماند ومحلّم از کیدهاى اهل ضلالت وارتداد واز حوادث امتّ‏هاى گمراه محفوظ بماند. لذا این سفارش، مرا به تپه‏هاى بلند کشانده است».( بحارالأنوار، ج 99، ص 108)
آرى، مطابق برخى از روایات، مکان خاصى براى حضرت وجود دارد که تنها خواص از شیعیانش از آن اطلاع دارند.
اسحاق بن عمار از امام صادق (علیه السلام) نقل مى‏کند که فرمود: «للقآئم غیبتان: إحداهما قصیرة والأخرى طویلة، الغیبة الأولى لایعلم بمکانه فیها إلّا خاصّة شیعته، والأخرى لایعلم بمکانه فیها إلاّ خاصّة موالیه»؛ «براى قائم دو غیبت است: یکى کوتاه ودیگرى طولانى. در غیبت کوتاه کسى غیر از خواص از شیعیانش از مکان او اطّلاع ندارند. ودر غیبت طولانى نیز تنها خواص از دوستدارانش از مکان او آگاهند.»( کافى، ج 1، ص 340، ح 19)
پرسش : آیا امام زمان‏علیه‏السلام از سرداب مقدس ظهور خواهد کرد؟
پاسخ : از جمله نسبت‏هاى ناروایى که به شیعه داده شده این است که آنان معتقدند امام مهدى (علیه السلام) در آخرالزمان از سرداب سامرّا خروج خواهد کرد. ولى با مراجعه به کتاب‏هاى حدیثى وکلامى شیعه پى خواهیم برد که این نسبت کذب ودروغ است. بلکه شیعه معتقد است که آن حضرت همانند جدش رسول خدا (ص) از مکه مکرّمه ظهور خواهند نمود.
فضل بن شاذان به سند خود از امام صادق (علیه السلام) واو از امیرالمؤمنین (علیه السلام) در حدیثى طولانى نقل کرده که فرمود: «هو التاسع من ولدک یا حسین! یظهر بین الرکنین...»؛ «...او( معجم احادیث الامام المهدى نهمین از فرزندان توست اى حسین! که بین رکن ومقام ظهور خواهد کرد...». ج 3، ص 23، ح 578)
شیخ صدوق؛ نیز به سند خود از امام صادق (علیه السلام) نقل مى‏کند که فرمود: «القآئم منّا منصور بالرعب، مؤیّد بالنصر... فعند ذلک خروج قآئمنا، فإذا خرج أسند ظهره إلى الکعبة، واجتمع إلیه ثلاثمائة وثلاثة عشر رجلاً...»؛ «قائم از ما کسى است که به رعب وترس یارى شده وبه نصرت، تأیید مى‏شود... در آن هنگام است خروج قائم ما. پس هنگامى که خروج کند بر کعبه تکیه زند، در آن هنگام سیصد وسیزده نفر دور او جمع مى‏شوند...».( کمال الدین، ص 331، ح 16 ؛ اعلام الورى، ج 2، ص 292)
منبع: حسن نجفی

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله