وقف ‏نامه‏ي ميرزا نظام طبيب

مقدمه

ميرزا نظام حکيم‏باشي ساروي از طبيبان نامدار اواخر سلطنت محمد شاه و اوايل دوره‏ي ناصر الدين شاه قاجار بود.
بنا به گفته‏ي دو تن از اعقاب و متوليان موقوفه‏ي او - بانوان گلين و حسني نظام‏زاده - وي در آغاز جواني پس از فراگيري مقدمات براي تکميل دانش پزشکي به فرانسه رفت و نزديک به دو سال در آن کشور به مطالعه و تحصيل پرداخت و تصديق‏نامه گرفت. پس از آن به ايران برگشت و در زادگاهش ساري به درمان بيماران همت گماشت.
تصديق‏نامه‏ي فرانسوي و ترجمه‏ي فارسي ذيل آن تا شش هفت دهه‏ي پيش در دست نوادگان ميرزا نظام بوده است و بانوان نام برده در خردسالي بارها آن را درون قابي زيبا در دواخانه‏ي نوه‏ي ميرزا و پدر خود ميرزا صوفي ديده‏اند.
هر چند ميرزا در خطه‏ي مازندران پزشکي شناخته شده بود ولي عمده شهرتش را پس از معالجه‏ي بيماري صعب‏العلاج يکي از شاهزادگان قاجار به دست آورد.
پس از اينکه طبيبان دارالخلافه (تهران) بيماري شاهزاده را درمان‏ناپذير دانستند او را نزد ميرزا نظام آوردند. ميرزا بيمار را معاينه مي‏کند و بيماري را تشخيص مي‏دهد و در کمتر از شش ماه بهبودي حاصل مي‏شود. بدين سبب شاهزاده بخشي از زمين‏هاي کشاورزي خود را در دهکده‏ي رئيکنده (1) به وي پاداش مي‏دهد و او نيز پس از چندي، بيش از نصف آن زمين‏ها و نيز يک ثلث از خانه‏ي مسکوني‏اش را در محله‏ي نعلبندان ساري وقف مراسم سوگواري امام حسين (ع) مي‏کند.
در کتابخانه‏ي کوچک ميرزا نظام افزون بر کتاب‏هاي پزشکي، کتاب‏هاي ديني و ادبي خطي هم بوده است.

متن وقف ‏نامه

(وزارت معارف و اوقاف)
سواد:
اداره:
نمره: 119 بلد
بتاريخ: 23 صفر المظفر 1333
سپاس افزون از حد و قياس وقف مزارع آلاي جناب رب الاربابي است که دهکده‏ي عالم جبروت را بلامساهمت شريکي مالک است و ملک و ملکوتش / بدون سهيم و مشارک، ثور در مزرعه‏ي قدرتش گاوي سات بر گردن و سنبله در زارعتگاه فلک خوشه‏اي است از خرمن، حاصل مزارع کونين براي / طاعتش توشه و پروين در کشتزار حسنش خوشه و درودي که خوشه‏چين ناطقه از کشتزار نيال درو کرده هديه‏ي جناب بزرگواري است که / مقصد اصلي از بناي مزرعه‏ي جهان حصول حاصل ذات پاک اوست و علت غائي احياي موات اراضي عالم عدم نمود (؟) يکتا گوهر تابناک / او و صلوات طيبات بر آل گرامي او باد که مزارع ملت جعفري را بهين زار عانند و حديقه‏ي دين مصطفوي را آشيان.
/ و بعد چون منادي توفيقات رباني و داعي تأئيدات سبحاني نداي (لن تنالوا البر حتي تنفقوا) (آل عمران: 92) در گوش هوش جناب مستطاب حضرت افلاطون منش بقراط روش، نظام الحکما، ميرزا نظام حکيم‏باشي در داده و معلومش گرديد که زينت و زخارف دنياي دني چون نقش بر آب و موج / سراب است و بهترين اعمالي که در مبذر اعمال (لا ينفع مال و لا بنون) (شعراء: 88) در معرض ظهور تواند رساند و خود را از[...] / (انهم مسئولون) (الصافات: 24) به جاذبه‏ي (اولئک هم المفلحون) (آل عمران: 104) تواند کشاند صدقات جاريه و خيرات ساريه است که رنج آن[...] / منافع اقباب است
لهذا وقف مؤبد شرعي صحيح و حبس مخلد مرعي صريح فرمودند جناب معظم اليه يک باب[...] / خانه‏ي واقف و يک ثلث خانه‏ي مسکونه واقف که از غايت اشتهار مستغني از تحديد و توصيف است و مساحت يک جريب / مزروعي واقع در رئيکنده بيشه‏سر (2)مشهور بلد، شوادشت و مرتع پازوکي واقع در بلد رئيکنده بيشه‏سر لهارم (3) را بر جناب امام همام خامس و / اصحاب عبا و به خون غلتيده در راه خدا، حضرت سيدالشهدا - عليه و علي آبائه آلاف التحية و الثنا - که همه ساله منافع اعيان را / در صرف تعزيه‏داري آن بزرگوار مصروف دارد.
و توليت آن را مادام الحيوة مفوض نموده به نفس نفيس خود و بعد از عشر متولي به اولاد ارشد ميرزا محمدعلي بطنا بعد بطن و نسل بعد نسل انقراضهم العياذ بالله بر اعلم و اورع اولاد خود ذکورا و اناثا و توليت[...] [...] ايشان مستدام باشد.
و صيغه‏ي وقف در مجلس علما و فضلا جاري و ساري گرديد تا واضح باشد.
و کان تحريرا ذلک شهر جمادي الاولي مطابق تخاقوي ئيل (4) خيريت دليل سنه 1260.

سجلات

1- جالينوس الزماني آقا ميرزا نظام طبيب / اقرار بر متن مرقومه نموده /
[متن مهر:] (عبد الحي، محمد زمان)
2- قد اعترف بما رقم فيه.
[متن مهر:] (بسم الله الرحمن الرحيم / قل هو الله احد الله الصمد / لم يلد و لم يولد و لم يکن / له کفوا احد) (اخلاص: 112) و انا العبد. (محمد جعفر)» 3 مرتبه»
3- قد اعترف بما رقم فيه
[متن مهر:] (ابوالقاسم الحسيني)
4- [متن مهر:] (عبدالراجي لا يقرء)
5- [متن مهر:] (لطف خداوند مير محسن)
6- [متن مهر:] (محمد حسين ابن‏غلامعلي)
7- [متن مهر:] (عبده حبيب‏الله بن محمد قاسم)
8- [متن مهر:] (عبده الراجي علي الحسيني)
9- جناب افلاطون طينت بقراط صفت / آقا ميرزا نظام طبيب، اقرار متن به مرقومه خامس آل عبا نموده، حرره الاقل.
[متن مهر:] (عبده علي قلي)
10- قد اجريت صيغة الوقف کما زبر فيه
[متن مهر:] (لا [اله] الا [الله] الملک الحق المبين [عبده] محمد حسين] ) «2 مرتبه»
11- [متن مهر:] (محمد هادي بن سلطان محمود)
12- [متن مهر:] (عبده الراجي ذوالفقار)
13- [متن مهر:] (عبده الراجي ميرزا)
14- [متن مهر:] (عبده الراجي محمد)
15- نظام الحکماء، آقا ميرزا نظام طبيب‏باشي اقرار اين ورقه نموده.
[متن مهر:] (يا اباعبدالله)
16- [متن مهر:] (عبده آقا بزرگ بن ميرزا بابا)

تأييديه‏ي رونوشت

1- اصل اين وقف‏نامه نزد اين جانب ميرزا صوفي است. [امضا:] صوفي
2- سواد مطابق اصل است و مطابقه شد [مهر و امضا:] (دفتر معارف و اوقاف / ساري / 1338)

پي نوشت ها:

1- موقعيت جغرافيايي ريکنده قائم شهر: 36 درجه و 27 دقيقه عرض جغرافيايي و 52 درجه و 58 دقيقه طول جغرافيايي و 87 متر از سطح دريا است. - فرهنگ آباديها و مکانهاي مذهبي کشور، پاپلي يزدي، دکتر محمد حسين، بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس رضوي، 1367، ج 1، ص 285.
روستاي ريکنده در حدود ده کيلومتري جنوب شرقي قائم شهر واقع و شکر سياه آن معروف است.
2- موقعيت جغرافيايي بيشه‏سر قائم شهر: 36 درجه و 25 دقيقه عرض جغرافيايي و 53 درجه و... دقيقه طول جغرافيايي و 280 متر از سطح درياست. (همان، ص 118).
3- موقعيت جغرافيايي لهارم قائم شهر: 36 درجه و 28 دقيقه عرض جغرافيايي و 52 درجه و 56 دقيقه طول جغرافيايي و 38 متر از سطح درياست. همان، ص 510.
4- تخاقوي ئيل، سال مرغ، دهمين سال از دوره‏ي دوازده ساله‏ي ترکان.

منبع: ميراث جاويدان

---

معرفي سايت مرتبط با اين مقاله