نگاهی به موضوع وقف برای سیدالشهدا
همزمانی این ایام با سالگشت نهضت مقدس حضرت سیدالشهدا(ع) فرصت مناسبی برای طرح یکی از موضوعات مهمّ وقفی است. با مروری کوتاه به وقفنامهها و موقوفات، اهداف و نیّات متعدد و گوناگونی به چشم می‌خورد .
و در این میان بیشترین و وسیعترین موقوفات به عزاداری سیّد مظلومان حسینبن علی(ع) اختصاص یافته است و طبق آمار سازمان اوقاف و امور خیریه بیش از 50 درصد موقوفات کشور ایران به این انگیزه تعلق دارد.
ممکن است این تصور به ذهن برخی خطور کند که آیا بهتر نبود واقفین اینگونه موقوفات، نیازهای اساسی و مبتلابه جامعه را در نظر میگرفتند تا درآمد حاصل از آنها به جای صرف در اطعام و عزاداری صرف حلّ مشکلات اقتصادی و رفاهی مردم می‌شد؟
البته توجهدادن واقفین و افراد خیّر به این نکته که در نحوه انجام خیرات و مبرّات، مقتضیات زمان و احتیاجات واقعی جامعه را درنظر بگیرند خود مطلبی است درخور و بسیار ضروری و حائز اهمیّت که در مقالهای جداگانه مفصّلاً به آن خواهیم پرداخت و ضررهایی را که از ناحیه بی توجهی به این نکته مهمّ عاید جامعه شده است گوشزد خواهیم کرد،.
ولی این بدان معنی نیست که احیای عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) کاری اساسی نیست و صرف اموال و موقوفات در این راه، زائد، تکراری و کماهمیت است، زیرا زنده نگهداشتن عاشورا و هرچه پرشورترداشتن این حماسه بینظیر تاریخ از اساسیترین امور و حیاتیترین مسائل اجتماعی و فرهنگی ملتهای اسلامی است.
مردم روشن و آگاه جامعه ما با هدایت و راهنمایی بزرگان دین دریافتهاند که عاشورا به مثابه جوهر پویایی دین مایه اصلی قوام و ماندگاری آن است. ازاینرو برپاداشتن پرچم عزای حسین و احیای مکتب عاشورا از طریق وقف اموال و املاک و یا هر طریق دیگر در حقیقت برافراشتهداشتن پرچم توحید و مکتب رهائی بخش اسلام است.
اسلام منهای عاشورا مکتب بیتحرّکی است که نه توانایی تسخیر دلهای مشتاق و جذب تشنگان حقیقت را به کوثر زلال اسلام دارد و نه قادر به دفاع از خود در برابر تهاجم فرهنگهای الحادی است.
در اسلام بی عاشورا پایبندی به ظواهر دین تا جایی که ضرر مادی و جـانی به همراه نداشته بـاشد مقبـول است .
و از محتوای غنی و انسانساز قرآن در آن خبری نیست. این همان اسلامی است که در زمان نزدیک به صدر اسلام با نام اسلام اموی و در روزگاری دیگر با نام اسلام شاهنشاهی و در عصر حاضر به تعبیر اسلامشناس بزرگ عصر غیبت حضرت امام خمینی(ره) با نام اسلام امریکائی شناخته می شود.
بیشک هدف حسینبن علی(ع) از قیام خونینش با آنکه میدانست خود و یارانش که شایستهترین افراد روی زمین بودند به شهادت خواهند رسید و خاندانش به اسارت خواهند رفت تنها توجهدادن مردم به برخی از احکام ظاهری و دعوت آنان به نماز و روزه نبود، چرا که جامعه آن روز در این حدّ آشنایی و پایبندی داشتند، .
بلکه آن نهضت بینظیر و شگفتانگیز برای بازشناساندن اسلام واقعی از اسلام صوری و به منظور احیای اسلام ناب محمّدی در برابر اسلام تحریفشده اموی بود. مسلما آنجا که هدفی اینچنین والا و بزرگ در پیش باشد تحمل خسارتهای فراوان و قربانیشدن شخصیتهایی بیمانند همچون حسینبن علی(ع) آسان می نماید.
مبارزه نابرابر و مقابله دلیرانه حسین بن علی(ع) تا پای جان که منجر به فاجعه عظیم و دلخراش کربلا گردید، این درس بزرگ را به مسلمانها آموخت که حفظ کیان اسلام و دفاع از مرزهای عقیده و ایمان از اوجـب واجبات است و آن را ارزش و اهمیّـت بدان پایه اسـت که بجاست بهترین انسانهای هر عصـر خود را قربانی تحقق آن کنند؛ اگـرچه بدانند در کوتاهمـدت به این هدف نایل نخواهند شد.
نهضت اسلامی ایران نیز که در عصر حاضر عمیقترین و شورانگیزترین حرکت انقلابی جهان محسوب می‌شود، تحت تأثیر شعارهای عاشورا و هـدف بزرگ آن پدید آمد. بنیانگذار این نهضت مقدس ـ امام خـمینی(ره) ـ حرکت خـود را در عاشورای سال 42 با این جمله که «الان عصر عاشورا است...»
آغاز کرد و پانزده خرداد که نقطه عطف انقلاب اسلامی است، نتیجه همان سخنرانی و مصادف با 12 محرم و یکی از آثار عاشورای حسینی بود. امام در کلامی تاریخی و جاودانه به رمز اعتبار پانزده خرداد اشاره کرده و فرمودند: «پانزده خرداد باید در پناه قضیه بزرگ عاشورا زنده بماند.»
بنابراین اگر شهدای پانزده خرداد و انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را همسنگران شهدای کربلا بنامیم سخنی به گزاف نگفتهایم، چرا که در هدف و مرام و مقصد یکی بودند و آن عبارت از تحکیم پایههای عزّت و حریّت دینی و دفاع از آرمان نبوت و امامت بود.
این دلیرمردان با اقتدا به سالار شهیدان برای حراست و پاسداری از اندیشههای حیاتبخش عاشورا از همه چیز خود گذشتند و میراث جاودانی غیرت و حمیّت دینی و صلابت مکتبی را برای نسلهای آینده به ارث گذاشتند؛.
بنابراین پیروزیهایی را که نصیب ملّت بزرگ ما شده است نباید به حساب فرد یا جمعیت و دسته و گروهی گذاشت، بلکه در تحلیلی منصفانه باید اعتراف کرد که همه این آثار از وجود پربرکت امام حسین(ع) و روز عاشوراست و با این حساب 22 بهمن نیز یکی از ثمرات وجودی روز عاشوراست.
و قیام جهانی حضرت مهدی(عج) و پیروزی آن حضرت نیز جلوه کاملی از پرتو خورشید عاشورا خواهد بود و همین است که آن بزرگوار ـ بر اساس روایات ـ در اولین روز قیام خود از حسین(ع) و ماجرای جانسوز عاشورا یاد خواهد کرد.
بنابراین بزرگداشت قضیه عاشورا و احیای عزاداری حضرت سیدالشهدا از اهمّ وظائف مسلمین و مایه بقا و عزّت اسلام است و برای تحقق این هدف بزرگ جامعه بیدار شیعه در گذشتههای دور و نزدیک بیشترین موقوفات را به این امر مهم اختصاص داده است،.
به گونه ای که میان دو نماد ارجمند «وقف» و «عاشورا» هم به دلایل غایی و اعتقادی و انگیزشی و هم به دلایل تاریخی و اجتماعی پیوندی ماندگار و ناگسستنی برقرار گشته است و زبان اسناد وقف و سنّت عاشورا گویای این پیوستگی است، محرّم انگیزه وقف و وقف مایه تعظیم شعائر محرم است؛.
چنان که شاهدیم همهساله اموال بسیاری در شهرها و روستاها به دستِ دستاندرکاران این گونه موقوفات صرف مراسم اطعام، ذکر مصائب و عزاداری سیّدالشهدا(ع) و رسیدگی به فقرا و ضعفا می‌شود و بر این اساس وقف‌نامه های بسیار زیبایی که مضمون آن وقف برای عزاداری است.
از سرانگشت هنرمندان ایرانی پدید آمده است که شماری از این قبیل وقفنامهها در آرشیو سازمان اوقاف موجود است و به یاری خدا با کیفیتی مطلوب در صفحات رنگی این فصلنامه بهتدریج ارائه خواهد شد.
چند نمونه وقف سید الشهدا
حادثه کربلا از جمله مصارف وقف
برای بزرگداشت حادثه کربلا از جمله مصارف وقف است، اما باید در صدد تحکیم مواردی باشیم که سیدالشهدا برایش قیام کرد.امروز شرایط اجتماعی دنیا شمشیر دو لبه استامروز باوجود فضای مجازی با استفاده از امکانات باید ببینیم که امام حسین (ع) دنبال چه چیزی بود.
حضرت دنبال تحقق امر به معروف و نهی از منکر بود، تا جایی که همه اعضای خانواده و خودش را به لبه تیغ داد یعنی این منکر خیلی مهم و اساس کار است.
120 سال روضه
شادقلی خان یکی از محله‌های قدیمی شهر قم است، محله‌ای که یک خانه یک هزار و۴۵۰ متری به نام مرحوم میرزا باقر روحانی در آن قرار دارد و ۱۲۰ سال قبل، برای اقامه عزای حسین(ع) وقف شده است.
این بنا که قدمتی ۱۵۰ ساله دارد، ۳۰ سال بعد از ساخت با یک نیت الهی وقف اقامه عزاداری ماههای محرم و صفر شده و نیت واقف یعنی مرحوم روحانی، روضه‌خوانی و پذیرایی از سوگواران بوده است، .
و اینک بعد از ۱۲۰ سال، همچنان توسط نوادگانش، به نیت او عمل می‌شود و در دهه پایانی ماه صفر، سر تا پای حیاط و اتاق‌های خانه، سیاهپوش شده و ده‌ها نفر برای پذیرایی از مهمانان آماده خدمت هستند.
پذیرایی از عزاداران در این خانه نسل به نسل چرخیده و این روزها به جوان‌ترها رسیده است؛ در دهه آخر ماه صفر، هر روز از ساعت ۱۰ تا ۱۲ ظهر حدود دو هزار نفر و در بعضی روزها نزدیک سه هزار نفر به این خانه قدیمی می‌آیند تا پای مجلس وعظ و نوحه‌سرایی بنشینند.
به گفته یکی از نوادگان حاج میرزا باقر روحانی، این واقف خیراندیش ثلث اموال خود را برای اقامه عزای حسینی وقف کرده و ۱۲۰ سال است که به نیت او عمل می‌شود.
«حسینیه گود شهر بیرجند »
خانه ای که وقف عزای سید الشهدا(ع) شد .در ضلع جنوبی کوچه پایین شهر بیرجند و در غرب آب انبار «جناب شیخ» حسینیه‌ای وجود دارد که بانی آن سید ملاکی به نام «آقا میر هادی» بوده که از این رو حسینیه به نام او به «آقا میر هادی» معروف شده است.
کف حیاط حسینیه از سطح کوچه پایین‌تر بوده و به همین جهت راهروی ورودی آن فاصله به فاصله پله می‌خورد و چون در کوچه پایین شهر (ته ده) واقع است به آن «حسینیه ته ده «نیز می‌گفتند و به دلیل گود بودن آن نسبت به کوچه به این حسینیه «حسینیه گود» نیز می‌گویند.
از همان زمان مرحوم آقا میرهادی مراسم عزاداری در این بنای باشکوه انجام می شده است و اکنون نیز نوادگان ایشان کار را پیگیری می‌کنند.حسینیه یا بهتر بگویم خانه‌ای که در دهه اول محرم وقف عزاداری سید الشهدا (ع) شده بود.
در وهله اول بیش از هر چیز معماری اصیل ایرانی خانه نوازشگر چشم هر بیننده‌ای است و نشان اخلاص صاحب خانه که آن را وقف برای سید الشهدا (ع) کرده است.حیاط منزل پر از درخت میوه و گل است.
قدمت خانه به بیش از ۵۰۰ سال قبل برمی‌گردد بانی اصلی مرحوم میرهادی بوده است و از این جهت حسینیه به حسینیه مرحوم میرهادی نیز معروف است.
بصیرت عاشورایی و طرح شمیم حسینی سازمان اوقاف
سازمان اوقاف این افتخار را دارد که در بقاع متبرکه سراسر کشور خدمت‌رسانی کند؛ اوج این فعالیت‌ها در دهه اول محرم در آستان امامزادگان است. با توجه به موضوع عاشورا و عزاداری که ریشه در تاریخ ایران اسلامی دارد، برگزاری مجالس روضه‌خوانی و عزاداری تأثیر بسزایی در احیای فرهنگ اهل بیت (ع) و نشر معارف قرآنی دارد.
امروز شاهد آن هستیم که بزرگترین اجتماعات مردمی از سوی شیعیان و نیز سایر پیروان آئین مختلف جهان در ایام محرم و اربعین انجام می‌شود. در ایام اربعین هر سال اقوام و قومیت‌های مختلف و پیروان دیگر آئین دینی و مذهبی به ساحت اباعبدالله (ع) ارادت داشته و در مراسم پیاده‌روی اربعین حضور دارند.
امروز سازمان اوقاف بیشترین برنامه‌ها را در حوزه نیات واقفان در راستای عزاداری سیدالشهدا (ع) دارد.سازمان اوقاف همانند گذشته طرح بصیرت عاشورایی، ویژه برنامه‌های ایام محرم در امامزادگان و طرح شمیم حسینی ویژه اجرای نیات واقفان را در حوزه عزاداری سیدالشهدا (ع) اجرا می‌کند.
شمیم حسینی
موضوعات اصلی نیات واقفان برای حضرت سیدالشهدا (ع) شامل تعزیه‌خوانی، اطعام، روضه‌خوانی و … است. امروز جمعاً تعداد ۱۷۵۰۷ موقوفه درآمدزا در موضوع تعزیه‌داری فعالیت می‌کنند که طبق نیت واقفان به این موضوع اختصاص دارند. یکی از کارهایی که امسال در طرح شمیم حسینی جدی گرفته شد، این بود که مراسم امامزادگان به صورت ویژه‌ای از محل درآمد موقوفات حمایت شوند.
امروز بیش از چهار هزار امامزاده کشور فاقد هرگونه نذورات هستند و امکان اجرای برنامه در این اماکن متبرکه کمتر است که البته اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است. لذا اولویت اول اوقاف در طرح شمیم حسینی حمایت از بقاع است و در دهه اول محرم مبلغ ۱۰۰ میلیارد تومان از درآمد موقوفاتی که ویژه تعزیه‌داری هستند، به این موضوع اختصاص داده شده که ۳۰ میلیارد تومان آن برای امامزادگانی است که هیئت‌های مذهبی در آنها حضور دارند.
در سال ۱۴۰۲ اعتبار دهه اول ماه محرم ۷۰ میلیارد تومان بود که در این زمینه ۹ هزار و ۳۰۴ حواله برای امامزادگان صادر شده بود. امسال که اعتبار برنامه‌های طرح شمیم حسینی بالاتر رفته، ۱۰۰ هیئت مذهبی نیز به صورت ویژه حمایت خواهند شد.
کمک‌هایی که از سوی سازمان اوقاف به هیئت‌های مذهبی می‌شود نیز با توجه به شرایط هیئت‌ها از پنج میلیون تومان به بالا خواهد بود. سعی ما بر این است که در دهه اول ماه محرم و ایام اربعین ارتباط تنگاتنگی با رسانه‌ها داشته باشیم و در این زمینه تمام توان خود را به کار خواهیم گرفت.
آستان قدس رضوی
آستان قدس رضوی به برکت نام مطهر حضرت رضا(ع) و ارادات قلبی هزاران هزار انسان عاشق به ایشان، به بزرگترین نهاد موقوفاتی جهان تبدیل شده و عواید این موقوفه طبق نیت واقفان در زمینه‌های مختلف، با محوریت خدمت به زائران امام هشتم(ع) هزینه می‌شود.
وقف برای برپایی مجالس و محافل عزاداری ایام محرم و صفر، از جمله نیات واقفان آستان قدس رضوی است و یکی از قدیمی‌ترین آنها، موقوفه زنده‌یاد مهدی قلیخان قرائی است.
وقف ۱۵۵ ساله
موقوفه مرحوم «مهدی قلیخان قرائی»، از جمله موقوفه‌های قدیمی عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) در حرم مطهر رضوی است که با گذشت ۱۵۵ سال از وقف آن، هر ساله طبق نیت واقفش توسط آستان قدس رضوی به اجرا درآمده است.
وقف شش دانگ مزرعه و یک آسیاب دو تنوره
مرحوم مهدی قلیخان قرائی شش دانگ کل مزرعه محمدآباد واقع در شهرستان تربت حیدریه را به انضمام یک باب آسیاب دو تنوره را در سال 1289 قمری بر بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج(ع) وقف کرده است.
عواید و درآمد این موقوفه بر طبق نیات این بزرگمرد در وقف‌نامه هزینه می‌شود که در این بین مهم‌ترین آن به برگزاری هرساله مجلس تعزیه‌داری خامس آل عبا، گلگون کفن صحرای کربلا حضرت سیدالشهدا(ع) به مدت 10 شب در یکی از ماههای محرم و صفر در اماکن متبرکه رضوی همراه با پذیرایی با شکوه خاصی از حاضران در این مجالس عزا اختصاص دارد.
اسنادی از سابقه اجرای دقیق نیت وقف
آستان قدس رضوی نیز همواره از عواید موقوفات و همچنین نذورات برای تعمیق و گسترش ارزش‌های اسلامی، معارف اهل بیت(ع) و تعظیم شعائر اسلامی به خصوص بزرگداشت مجالس تعزیه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) بهره گرفته و در راستای حفظ، احیا و به کارگیری دقیق درآمد موقوفات براساس نیات واقفان و رعایت حقوق شرعی و جلوگیری از هرگونه دخل و تصرف، همه توان خود را به کار گرفته است.
درباره موقوفه قرائی نیز همین اصل رعایت شده و مرور اسناد تاریخی نیز نشان می‌دهد که سالهاست عواید این وقف در همان راستایی که واقف مد نظر داشته هزینه شده است.
نمونه اش دو سند تاریخی در آرشیو مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی است که مربوط به سالهای 1307 و 1323 هجری قمری است؛ اسنادی که نشان می‌دهد بخشی از عوائد موقوفه قرائی برای برپایی مجالس روضه‌خوانی صرف شده است.
عزاداری در صحن امام حسن مجتبی(ع)
اجرای نیت آن واقف، همچنان ادامه دارد و طی سالهای اخیر نیز با عوائد حاصل از موقوفه، در محرم و صفر هر سال، 10 شب عزاداری در حرم مطهر امام رضا(ع) برپا می‌شود.
مجلس عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) به منظور اجرای نیات موقوفه مرحوم مهدی قلیخان قرائی در صحن امام حسن مجتبی(ع) بارگاه ملکوتی رضوی به مدت 10 شب است و هر شب 650 زائر حاضر در این مجلس شرکت می‌کنند و اطعام می‌شوند.
ما واقفان بزرگ بسیاری در کشورمان داشته و داریم که همچنان مردم از موقوفا‌تشان بهره‌مند هستند، بعضی از آنها بیمارستان و مدرسه ساختند و برخی هم چنین مجالس عزاداری را برپا کردند، شکی نیست ثواب این اعمال خیر به روحشان هم خواهد رسید... .
وقف حضرت سیدالشهداء(علیه السلام)
1- از مؤمنین مبلغ... تومان پول نقد را، وقف حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) کردهاند. آیا شرعاً وقف پول نقد صحیح است؟
پاسخ:
الف. وقف پول که هیچ فائدهای بدون نقل عین ندارد صحیح نیست.
ب. اگر مقصود، نذر پول بود؛ نه وقف آن، و تعبیر "وقف" بر اثر آگاه نبودن[به مسأله] باشد احتیاطاً در اجلال و تکریم حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) صرف شود. 14مهر 1391
2. زمین‌های زراعتی روستاها تا حدود چهل سال قبل به علت قلّت نیروی انسانی و مشکلات کِشت با وسایل سنّتی و اولیه کشت و زرع به این صورت انجام می‌شد که نصف زمین زراعتی یک روستا در یک سال و نصف دیگر زمین مزروعی همان روستا در سال دیگر کشت می‌شد.
با توجه به مورد فوق کشاورز می‌بایست در جایی ساکن باشد تا موفق به کشت گردد و از طرف دیگر بیش از نصف زمین‌های زراعتی روستایی با دست توانای مردم آباد شده است.
3. اهالی روستای ... هر ساله در روز عاشورا مهماندار مهمانان حضرت امام حسین(علیه السلام) هستند؛ یعنی در روز عاشورا چندین روستای مجاور جهت عزاداری سرور شهیدان(علیه السلام) از قدیم الایام به این روستا می‌آیند و ناهار را مهمان اهالی این روستا می‌باشند.
با توجه به موارد فوق آیا اجاره زمین مسکونی و زراعی شامل حال مردم این روستا می‌شود یا خیر؟
پاسخ:
الف. زمین‌هایی که در تاریخ وقف، موات بوده و بعداً آباد شده، اعم از مسکونی و زراعی، وقف نیست.
ب. زمین‌هایی که در تاریخ وقف آباد و ملک واقف بوده، مقداری را که واقفْ وقف کرده است همان مقدارْ وقف است و درآمد آن به همان مصرف معیّن در وقف‌نامه صرف می‌شود.
ج. اگر هزینه مهمانداری عاشورا در زمان وقف، جزء مخارج عزاداری بوده، هم‌اکنون برابر وقف‌نامه به حساب وقف عمل شود.
سوال از حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی:
وقف بر امام حسین علیه السلام وقف عام است یا خاص؟
مصرف این وقف خاص امام حسین علیه السلام است.
منبع:
میراث جاویدان:
قسمتی از مقاله توسط نویسنده: محمد علی خسروی مابقی آن گردآوری تحریر یه راسخون است.
https://www.mashreghnews.ir/news/1622844
https://www.isna.ir/news/1403070100809
https://www.isna.ir/news/1402062314663
https://www.khabaronline.ir/news/196145
https://javadi.esra.ir/fa/w
* این مقاله در تاریخ 1403/8/13 بروز رسانی شده است
و در این میان بیشترین و وسیعترین موقوفات به عزاداری سیّد مظلومان حسینبن علی(ع) اختصاص یافته است و طبق آمار سازمان اوقاف و امور خیریه بیش از 50 درصد موقوفات کشور ایران به این انگیزه تعلق دارد.
ممکن است این تصور به ذهن برخی خطور کند که آیا بهتر نبود واقفین اینگونه موقوفات، نیازهای اساسی و مبتلابه جامعه را در نظر میگرفتند تا درآمد حاصل از آنها به جای صرف در اطعام و عزاداری صرف حلّ مشکلات اقتصادی و رفاهی مردم می‌شد؟
البته توجهدادن واقفین و افراد خیّر به این نکته که در نحوه انجام خیرات و مبرّات، مقتضیات زمان و احتیاجات واقعی جامعه را درنظر بگیرند خود مطلبی است درخور و بسیار ضروری و حائز اهمیّت که در مقالهای جداگانه مفصّلاً به آن خواهیم پرداخت و ضررهایی را که از ناحیه بی توجهی به این نکته مهمّ عاید جامعه شده است گوشزد خواهیم کرد،.
ولی این بدان معنی نیست که احیای عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) کاری اساسی نیست و صرف اموال و موقوفات در این راه، زائد، تکراری و کماهمیت است، زیرا زنده نگهداشتن عاشورا و هرچه پرشورترداشتن این حماسه بینظیر تاریخ از اساسیترین امور و حیاتیترین مسائل اجتماعی و فرهنگی ملتهای اسلامی است.
مردم روشن و آگاه جامعه ما با هدایت و راهنمایی بزرگان دین دریافتهاند که عاشورا به مثابه جوهر پویایی دین مایه اصلی قوام و ماندگاری آن است. ازاینرو برپاداشتن پرچم عزای حسین و احیای مکتب عاشورا از طریق وقف اموال و املاک و یا هر طریق دیگر در حقیقت برافراشتهداشتن پرچم توحید و مکتب رهائی بخش اسلام است.
اسلام منهای عاشورا مکتب بیتحرّکی است که نه توانایی تسخیر دلهای مشتاق و جذب تشنگان حقیقت را به کوثر زلال اسلام دارد و نه قادر به دفاع از خود در برابر تهاجم فرهنگهای الحادی است.
در اسلام بی عاشورا پایبندی به ظواهر دین تا جایی که ضرر مادی و جـانی به همراه نداشته بـاشد مقبـول است .
و از محتوای غنی و انسانساز قرآن در آن خبری نیست. این همان اسلامی است که در زمان نزدیک به صدر اسلام با نام اسلام اموی و در روزگاری دیگر با نام اسلام شاهنشاهی و در عصر حاضر به تعبیر اسلامشناس بزرگ عصر غیبت حضرت امام خمینی(ره) با نام اسلام امریکائی شناخته می شود.
بیشک هدف حسینبن علی(ع) از قیام خونینش با آنکه میدانست خود و یارانش که شایستهترین افراد روی زمین بودند به شهادت خواهند رسید و خاندانش به اسارت خواهند رفت تنها توجهدادن مردم به برخی از احکام ظاهری و دعوت آنان به نماز و روزه نبود، چرا که جامعه آن روز در این حدّ آشنایی و پایبندی داشتند، .
بلکه آن نهضت بینظیر و شگفتانگیز برای بازشناساندن اسلام واقعی از اسلام صوری و به منظور احیای اسلام ناب محمّدی در برابر اسلام تحریفشده اموی بود. مسلما آنجا که هدفی اینچنین والا و بزرگ در پیش باشد تحمل خسارتهای فراوان و قربانیشدن شخصیتهایی بیمانند همچون حسینبن علی(ع) آسان می نماید.
مبارزه نابرابر و مقابله دلیرانه حسین بن علی(ع) تا پای جان که منجر به فاجعه عظیم و دلخراش کربلا گردید، این درس بزرگ را به مسلمانها آموخت که حفظ کیان اسلام و دفاع از مرزهای عقیده و ایمان از اوجـب واجبات است و آن را ارزش و اهمیّـت بدان پایه اسـت که بجاست بهترین انسانهای هر عصـر خود را قربانی تحقق آن کنند؛ اگـرچه بدانند در کوتاهمـدت به این هدف نایل نخواهند شد.
نهضت اسلامی ایران نیز که در عصر حاضر عمیقترین و شورانگیزترین حرکت انقلابی جهان محسوب می‌شود، تحت تأثیر شعارهای عاشورا و هـدف بزرگ آن پدید آمد. بنیانگذار این نهضت مقدس ـ امام خـمینی(ره) ـ حرکت خـود را در عاشورای سال 42 با این جمله که «الان عصر عاشورا است...»
آغاز کرد و پانزده خرداد که نقطه عطف انقلاب اسلامی است، نتیجه همان سخنرانی و مصادف با 12 محرم و یکی از آثار عاشورای حسینی بود. امام در کلامی تاریخی و جاودانه به رمز اعتبار پانزده خرداد اشاره کرده و فرمودند: «پانزده خرداد باید در پناه قضیه بزرگ عاشورا زنده بماند.»
بنابراین اگر شهدای پانزده خرداد و انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را همسنگران شهدای کربلا بنامیم سخنی به گزاف نگفتهایم، چرا که در هدف و مرام و مقصد یکی بودند و آن عبارت از تحکیم پایههای عزّت و حریّت دینی و دفاع از آرمان نبوت و امامت بود.
این دلیرمردان با اقتدا به سالار شهیدان برای حراست و پاسداری از اندیشههای حیاتبخش عاشورا از همه چیز خود گذشتند و میراث جاودانی غیرت و حمیّت دینی و صلابت مکتبی را برای نسلهای آینده به ارث گذاشتند؛.
بنابراین پیروزیهایی را که نصیب ملّت بزرگ ما شده است نباید به حساب فرد یا جمعیت و دسته و گروهی گذاشت، بلکه در تحلیلی منصفانه باید اعتراف کرد که همه این آثار از وجود پربرکت امام حسین(ع) و روز عاشوراست و با این حساب 22 بهمن نیز یکی از ثمرات وجودی روز عاشوراست.
و قیام جهانی حضرت مهدی(عج) و پیروزی آن حضرت نیز جلوه کاملی از پرتو خورشید عاشورا خواهد بود و همین است که آن بزرگوار ـ بر اساس روایات ـ در اولین روز قیام خود از حسین(ع) و ماجرای جانسوز عاشورا یاد خواهد کرد.
بنابراین بزرگداشت قضیه عاشورا و احیای عزاداری حضرت سیدالشهدا از اهمّ وظائف مسلمین و مایه بقا و عزّت اسلام است و برای تحقق این هدف بزرگ جامعه بیدار شیعه در گذشتههای دور و نزدیک بیشترین موقوفات را به این امر مهم اختصاص داده است،.
به گونه ای که میان دو نماد ارجمند «وقف» و «عاشورا» هم به دلایل غایی و اعتقادی و انگیزشی و هم به دلایل تاریخی و اجتماعی پیوندی ماندگار و ناگسستنی برقرار گشته است و زبان اسناد وقف و سنّت عاشورا گویای این پیوستگی است، محرّم انگیزه وقف و وقف مایه تعظیم شعائر محرم است؛.
چنان که شاهدیم همهساله اموال بسیاری در شهرها و روستاها به دستِ دستاندرکاران این گونه موقوفات صرف مراسم اطعام، ذکر مصائب و عزاداری سیّدالشهدا(ع) و رسیدگی به فقرا و ضعفا می‌شود و بر این اساس وقف‌نامه های بسیار زیبایی که مضمون آن وقف برای عزاداری است.
از سرانگشت هنرمندان ایرانی پدید آمده است که شماری از این قبیل وقفنامهها در آرشیو سازمان اوقاف موجود است و به یاری خدا با کیفیتی مطلوب در صفحات رنگی این فصلنامه بهتدریج ارائه خواهد شد.
چند نمونه وقف سید الشهدا
حادثه کربلا از جمله مصارف وقف
برای بزرگداشت حادثه کربلا از جمله مصارف وقف است، اما باید در صدد تحکیم مواردی باشیم که سیدالشهدا برایش قیام کرد.امروز شرایط اجتماعی دنیا شمشیر دو لبه استامروز باوجود فضای مجازی با استفاده از امکانات باید ببینیم که امام حسین (ع) دنبال چه چیزی بود.
حضرت دنبال تحقق امر به معروف و نهی از منکر بود، تا جایی که همه اعضای خانواده و خودش را به لبه تیغ داد یعنی این منکر خیلی مهم و اساس کار است.
120 سال روضه
شادقلی خان یکی از محله‌های قدیمی شهر قم است، محله‌ای که یک خانه یک هزار و۴۵۰ متری به نام مرحوم میرزا باقر روحانی در آن قرار دارد و ۱۲۰ سال قبل، برای اقامه عزای حسین(ع) وقف شده است.
این بنا که قدمتی ۱۵۰ ساله دارد، ۳۰ سال بعد از ساخت با یک نیت الهی وقف اقامه عزاداری ماههای محرم و صفر شده و نیت واقف یعنی مرحوم روحانی، روضه‌خوانی و پذیرایی از سوگواران بوده است، .
و اینک بعد از ۱۲۰ سال، همچنان توسط نوادگانش، به نیت او عمل می‌شود و در دهه پایانی ماه صفر، سر تا پای حیاط و اتاق‌های خانه، سیاهپوش شده و ده‌ها نفر برای پذیرایی از مهمانان آماده خدمت هستند.
پذیرایی از عزاداران در این خانه نسل به نسل چرخیده و این روزها به جوان‌ترها رسیده است؛ در دهه آخر ماه صفر، هر روز از ساعت ۱۰ تا ۱۲ ظهر حدود دو هزار نفر و در بعضی روزها نزدیک سه هزار نفر به این خانه قدیمی می‌آیند تا پای مجلس وعظ و نوحه‌سرایی بنشینند.
به گفته یکی از نوادگان حاج میرزا باقر روحانی، این واقف خیراندیش ثلث اموال خود را برای اقامه عزای حسینی وقف کرده و ۱۲۰ سال است که به نیت او عمل می‌شود.
«حسینیه گود شهر بیرجند »
خانه ای که وقف عزای سید الشهدا(ع) شد .در ضلع جنوبی کوچه پایین شهر بیرجند و در غرب آب انبار «جناب شیخ» حسینیه‌ای وجود دارد که بانی آن سید ملاکی به نام «آقا میر هادی» بوده که از این رو حسینیه به نام او به «آقا میر هادی» معروف شده است.
کف حیاط حسینیه از سطح کوچه پایین‌تر بوده و به همین جهت راهروی ورودی آن فاصله به فاصله پله می‌خورد و چون در کوچه پایین شهر (ته ده) واقع است به آن «حسینیه ته ده «نیز می‌گفتند و به دلیل گود بودن آن نسبت به کوچه به این حسینیه «حسینیه گود» نیز می‌گویند.
از همان زمان مرحوم آقا میرهادی مراسم عزاداری در این بنای باشکوه انجام می شده است و اکنون نیز نوادگان ایشان کار را پیگیری می‌کنند.حسینیه یا بهتر بگویم خانه‌ای که در دهه اول محرم وقف عزاداری سید الشهدا (ع) شده بود.
در وهله اول بیش از هر چیز معماری اصیل ایرانی خانه نوازشگر چشم هر بیننده‌ای است و نشان اخلاص صاحب خانه که آن را وقف برای سید الشهدا (ع) کرده است.حیاط منزل پر از درخت میوه و گل است.
قدمت خانه به بیش از ۵۰۰ سال قبل برمی‌گردد بانی اصلی مرحوم میرهادی بوده است و از این جهت حسینیه به حسینیه مرحوم میرهادی نیز معروف است.
بصیرت عاشورایی و طرح شمیم حسینی سازمان اوقاف
سازمان اوقاف این افتخار را دارد که در بقاع متبرکه سراسر کشور خدمت‌رسانی کند؛ اوج این فعالیت‌ها در دهه اول محرم در آستان امامزادگان است. با توجه به موضوع عاشورا و عزاداری که ریشه در تاریخ ایران اسلامی دارد، برگزاری مجالس روضه‌خوانی و عزاداری تأثیر بسزایی در احیای فرهنگ اهل بیت (ع) و نشر معارف قرآنی دارد.
امروز شاهد آن هستیم که بزرگترین اجتماعات مردمی از سوی شیعیان و نیز سایر پیروان آئین مختلف جهان در ایام محرم و اربعین انجام می‌شود. در ایام اربعین هر سال اقوام و قومیت‌های مختلف و پیروان دیگر آئین دینی و مذهبی به ساحت اباعبدالله (ع) ارادت داشته و در مراسم پیاده‌روی اربعین حضور دارند.
امروز سازمان اوقاف بیشترین برنامه‌ها را در حوزه نیات واقفان در راستای عزاداری سیدالشهدا (ع) دارد.سازمان اوقاف همانند گذشته طرح بصیرت عاشورایی، ویژه برنامه‌های ایام محرم در امامزادگان و طرح شمیم حسینی ویژه اجرای نیات واقفان را در حوزه عزاداری سیدالشهدا (ع) اجرا می‌کند.
شمیم حسینی
موضوعات اصلی نیات واقفان برای حضرت سیدالشهدا (ع) شامل تعزیه‌خوانی، اطعام، روضه‌خوانی و … است. امروز جمعاً تعداد ۱۷۵۰۷ موقوفه درآمدزا در موضوع تعزیه‌داری فعالیت می‌کنند که طبق نیت واقفان به این موضوع اختصاص دارند. یکی از کارهایی که امسال در طرح شمیم حسینی جدی گرفته شد، این بود که مراسم امامزادگان به صورت ویژه‌ای از محل درآمد موقوفات حمایت شوند.
امروز بیش از چهار هزار امامزاده کشور فاقد هرگونه نذورات هستند و امکان اجرای برنامه در این اماکن متبرکه کمتر است که البته اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است. لذا اولویت اول اوقاف در طرح شمیم حسینی حمایت از بقاع است و در دهه اول محرم مبلغ ۱۰۰ میلیارد تومان از درآمد موقوفاتی که ویژه تعزیه‌داری هستند، به این موضوع اختصاص داده شده که ۳۰ میلیارد تومان آن برای امامزادگانی است که هیئت‌های مذهبی در آنها حضور دارند.
در سال ۱۴۰۲ اعتبار دهه اول ماه محرم ۷۰ میلیارد تومان بود که در این زمینه ۹ هزار و ۳۰۴ حواله برای امامزادگان صادر شده بود. امسال که اعتبار برنامه‌های طرح شمیم حسینی بالاتر رفته، ۱۰۰ هیئت مذهبی نیز به صورت ویژه حمایت خواهند شد.
کمک‌هایی که از سوی سازمان اوقاف به هیئت‌های مذهبی می‌شود نیز با توجه به شرایط هیئت‌ها از پنج میلیون تومان به بالا خواهد بود. سعی ما بر این است که در دهه اول ماه محرم و ایام اربعین ارتباط تنگاتنگی با رسانه‌ها داشته باشیم و در این زمینه تمام توان خود را به کار خواهیم گرفت.
آستان قدس رضوی
آستان قدس رضوی به برکت نام مطهر حضرت رضا(ع) و ارادات قلبی هزاران هزار انسان عاشق به ایشان، به بزرگترین نهاد موقوفاتی جهان تبدیل شده و عواید این موقوفه طبق نیت واقفان در زمینه‌های مختلف، با محوریت خدمت به زائران امام هشتم(ع) هزینه می‌شود.
وقف برای برپایی مجالس و محافل عزاداری ایام محرم و صفر، از جمله نیات واقفان آستان قدس رضوی است و یکی از قدیمی‌ترین آنها، موقوفه زنده‌یاد مهدی قلیخان قرائی است.
وقف ۱۵۵ ساله
موقوفه مرحوم «مهدی قلیخان قرائی»، از جمله موقوفه‌های قدیمی عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) در حرم مطهر رضوی است که با گذشت ۱۵۵ سال از وقف آن، هر ساله طبق نیت واقفش توسط آستان قدس رضوی به اجرا درآمده است.
وقف شش دانگ مزرعه و یک آسیاب دو تنوره
مرحوم مهدی قلیخان قرائی شش دانگ کل مزرعه محمدآباد واقع در شهرستان تربت حیدریه را به انضمام یک باب آسیاب دو تنوره را در سال 1289 قمری بر بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج(ع) وقف کرده است.
عواید و درآمد این موقوفه بر طبق نیات این بزرگمرد در وقف‌نامه هزینه می‌شود که در این بین مهم‌ترین آن به برگزاری هرساله مجلس تعزیه‌داری خامس آل عبا، گلگون کفن صحرای کربلا حضرت سیدالشهدا(ع) به مدت 10 شب در یکی از ماههای محرم و صفر در اماکن متبرکه رضوی همراه با پذیرایی با شکوه خاصی از حاضران در این مجالس عزا اختصاص دارد.
اسنادی از سابقه اجرای دقیق نیت وقف
آستان قدس رضوی نیز همواره از عواید موقوفات و همچنین نذورات برای تعمیق و گسترش ارزش‌های اسلامی، معارف اهل بیت(ع) و تعظیم شعائر اسلامی به خصوص بزرگداشت مجالس تعزیه حضرت اباعبدالله الحسین(ع) بهره گرفته و در راستای حفظ، احیا و به کارگیری دقیق درآمد موقوفات براساس نیات واقفان و رعایت حقوق شرعی و جلوگیری از هرگونه دخل و تصرف، همه توان خود را به کار گرفته است.
درباره موقوفه قرائی نیز همین اصل رعایت شده و مرور اسناد تاریخی نیز نشان می‌دهد که سالهاست عواید این وقف در همان راستایی که واقف مد نظر داشته هزینه شده است.
نمونه اش دو سند تاریخی در آرشیو مدیریت امور اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی است که مربوط به سالهای 1307 و 1323 هجری قمری است؛ اسنادی که نشان می‌دهد بخشی از عوائد موقوفه قرائی برای برپایی مجالس روضه‌خوانی صرف شده است.
عزاداری در صحن امام حسن مجتبی(ع)
اجرای نیت آن واقف، همچنان ادامه دارد و طی سالهای اخیر نیز با عوائد حاصل از موقوفه، در محرم و صفر هر سال، 10 شب عزاداری در حرم مطهر امام رضا(ع) برپا می‌شود.
مجلس عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) به منظور اجرای نیات موقوفه مرحوم مهدی قلیخان قرائی در صحن امام حسن مجتبی(ع) بارگاه ملکوتی رضوی به مدت 10 شب است و هر شب 650 زائر حاضر در این مجلس شرکت می‌کنند و اطعام می‌شوند.
ما واقفان بزرگ بسیاری در کشورمان داشته و داریم که همچنان مردم از موقوفا‌تشان بهره‌مند هستند، بعضی از آنها بیمارستان و مدرسه ساختند و برخی هم چنین مجالس عزاداری را برپا کردند، شکی نیست ثواب این اعمال خیر به روحشان هم خواهد رسید... .
وقف حضرت سیدالشهداء(علیه السلام)
1- از مؤمنین مبلغ... تومان پول نقد را، وقف حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) کردهاند. آیا شرعاً وقف پول نقد صحیح است؟
پاسخ:
الف. وقف پول که هیچ فائدهای بدون نقل عین ندارد صحیح نیست.
ب. اگر مقصود، نذر پول بود؛ نه وقف آن، و تعبیر "وقف" بر اثر آگاه نبودن[به مسأله] باشد احتیاطاً در اجلال و تکریم حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) صرف شود. 14مهر 1391
2. زمین‌های زراعتی روستاها تا حدود چهل سال قبل به علت قلّت نیروی انسانی و مشکلات کِشت با وسایل سنّتی و اولیه کشت و زرع به این صورت انجام می‌شد که نصف زمین زراعتی یک روستا در یک سال و نصف دیگر زمین مزروعی همان روستا در سال دیگر کشت می‌شد.
با توجه به مورد فوق کشاورز می‌بایست در جایی ساکن باشد تا موفق به کشت گردد و از طرف دیگر بیش از نصف زمین‌های زراعتی روستایی با دست توانای مردم آباد شده است.
3. اهالی روستای ... هر ساله در روز عاشورا مهماندار مهمانان حضرت امام حسین(علیه السلام) هستند؛ یعنی در روز عاشورا چندین روستای مجاور جهت عزاداری سرور شهیدان(علیه السلام) از قدیم الایام به این روستا می‌آیند و ناهار را مهمان اهالی این روستا می‌باشند.
با توجه به موارد فوق آیا اجاره زمین مسکونی و زراعی شامل حال مردم این روستا می‌شود یا خیر؟
پاسخ:
الف. زمین‌هایی که در تاریخ وقف، موات بوده و بعداً آباد شده، اعم از مسکونی و زراعی، وقف نیست.
ب. زمین‌هایی که در تاریخ وقف آباد و ملک واقف بوده، مقداری را که واقفْ وقف کرده است همان مقدارْ وقف است و درآمد آن به همان مصرف معیّن در وقف‌نامه صرف می‌شود.
ج. اگر هزینه مهمانداری عاشورا در زمان وقف، جزء مخارج عزاداری بوده، هم‌اکنون برابر وقف‌نامه به حساب وقف عمل شود.
سوال از حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی:
وقف بر امام حسین علیه السلام وقف عام است یا خاص؟
مصرف این وقف خاص امام حسین علیه السلام است.
منبع:
میراث جاویدان:
قسمتی از مقاله توسط نویسنده: محمد علی خسروی مابقی آن گردآوری تحریر یه راسخون است.
https://www.mashreghnews.ir/news/1622844
https://www.isna.ir/news/1403070100809
https://www.isna.ir/news/1402062314663
https://www.khabaronline.ir/news/196145
https://javadi.esra.ir/fa/w
* این مقاله در تاریخ 1403/8/13 بروز رسانی شده است
