رویای تلسکوپ‌های مستقر در ماه

استقرار تلسكوپی بر سطح ماه كه بتواند سیاراتی شبیه به زمین را در منظومه‌های دیگر رؤیت كند، یكی از برنامه‌های ناساست كه احتمالاً به دنبال پروژه اخیر آن یعنی تلسكوپ فضایی هابل، در قرن آینده به مرحله اجرا درخواهد آمد. جانشین احتمالی دیگر تلسكوپی است ده متری كه در مداری به دور زمین خواهد گشت.
ناسا بر این امر واقف است كه هر پروژه بزرگی برای بررسی مقدماتی به زمان درازی نیاز دارد، بنابراین از اختر شناسان خواسته بود كه حتی پیش از فرستادن هابل به فضا، به فكر وسیله مناسبی باشند كه باید به دنبال هابل در مدار قرار بگیرد. عده‌ای از اختر شناسان مایل‌اند كه این وسیله دیگر تلسكوپی بزرگ مستقر بر سطح ماه باشد.
تلسكوپ 4ر2 متری هابل، كه قرار بود در نیمه اول 1990 پرتاب شود، نخستین ابزار نوری بزرگ چند منظوره در فضا بود. این ابزار برای اخترشناسانی كه درباره منشأ عالم، تولد و تحول اختروش‌ها و كهكشان‌ها تحقیق می‌كنند وسیله‌ای بسیار با اهمیت است. در این حوزه‌هاست كه مشاهدات اخیر موجب تردیدهایی در نظریه‌های موجود شده است.
این تلسكوپ بنابر جدول‌بندی زمانی اولیه می‌بایست در 1985 پرتاب می‌شد. این تلسكوپ چون در خارج جو زمین قرار دارد قدرت تفكیك‌اش ده برابر قدرت تفكیك تجهیزات واقع بر سطح زمین است. اخترشناسان، با این تلسكوپ موفق به دیدن ساختار كهكشان‌های دوردستی می‌شوند كه تاكنون فقط به صورت لكه‌های محوی به چشم می‌آمده‌اند. به كمك این تلسكوپ مطالعه اختروش‌ها و سایر اجرام قدیمی عالم میسر خواهد شد. شاید هم بتوان اجرامی به ابعاد مشتری را بر گرد ستاره‌های نزدیك دید. اما رؤیت سیاراتی به اندازه زمین با این تلسكوپ امكان نخواهد داشت. برنامه‌ریزی برای پروژه بعدی از مدتی پیش آغاز شده است. نخستین گروه كار برای برنامه‌ریزی تلسكوپ هابل، كه عمر پیش‌بینی شده‌اش پانزده سال است. در سال 1962 تشكیل شد. به نظر گارت ایلینگ ورث، عضو رصدخانه لیك در دانشگاه كالیفرنیا در سانتاكروز برنامه‌ریزی برای پروژه بعدی تا حدی دیر شروع شده است. ایلینگ ورث مدیر سمیناری بود كه ناسا درباره تلسكوپ فضایی بعدی ترتیب داده بود. به گفته اریك شه‌سون عضو انستیتوی علمی تلسكوپ فضایی در دانشگاه جان هاپكینز، كه میزان این سمینار بود، شركت كنندگان ارسال یك تلسكوپ 10 متری را در صدر فهرست قرار داده‌اند.
پس از آنكه پرزیدنت بوش از پروژه بازگشت به ماه صحبت به میان آورد، فكر بلند پروازانه‌تر استقرار یك تلسكوپ بر سطح ماه مطرح شد. این امر تا حدی بستگی به نتایجی داشت كه شورای ملی پژوهش به آن‌ها برسد. این شورا برای بررسی اولویت‌های اختر شناسی در دهه 1990 كمیته‌ای تشكیل داد.
اختر شناسان موقعی به استقرار تلسكوپ بر سطح ماه علاقه‌مند شدند كه جیمزگان از دانشگاه پرینستون، تصویرهایی شبیه سازی شده، از نوعی كه تلسكوپ مستقر بر ماه می‌تواند تولید كند، به آن‌ها نشان داد و آن‌ها توانستند این تصویرها را با تصویرهای شبیه‌سازی شده تلسكوپ هابل مقایسه كنند.
تصویری كه اخترشناسان از تلسكوپ مستقر بر ماه ارائه می‌دهند عبارت از سیستمی است كه می‌تواند در گستره وسیعی از 1ر0 نانومتر (فرابنفش) تا 10 میكرومتر(فروسرخ) كار كند. دما در سطح ماه به هنگام شب به 100 درجه مطلق نزول می‌كند و چنین تلسكوپی در فروسرخ خیلی بهتر از تلسكوپ هابل كه باید در دمای متعارفی باشد، كار می‌كند. به گفته ایلینگ ورث دمای تلسكوپ مستقر بر ماه می‌تواند در روز به ℃100 برسد، اما حتی در این دما هم باید بتواند در سایر قسمت‌های طیف كار كند. تلسكوپ مستقر بر ماه، به قطر 16 متر، می‌تواند گسیل‌های نوری را جستجو كند كه از ازن ساطع می‌شود و طول موجش 4ر9 میكرومتر است، و حاكی از وجود سیاره‌ای است با جوی آكنده از اكسیژن سیاره‌ای كه می‌تواند مأمن حیات باشد. قدرت تفكیك این تلسكوپ به اندازه‌ای است كه می‌تواند از فاصله 15 سال نوری، یك ستاره و سیاره‌اش را، كه فاصله‌شان مثل فاصله زمین – خورشید باشد، از یكدیگر متمایز كند.
مساحت سطح جمع كننده نور این تلسكوپ 44 برابر مساحت مربوط به تلسكوپ هابل خواهد بود. قدرت تفكیك آن 100 برابر و میزان نوفه زمینه فروسرخی كه دریافت می‌كند یك میلیونیم مقادیر مربوط به تلسكوپ مستقر بر زمین است. این تلسكوپ در بررسی انتقال به سرخ كهكشانی، ساختار و تحول كهكشان‌ها، ستاره‌های جوان، جمعیت‌های ستاره‌ای، و اشیای دوردست با انتقال به سرخ زیاد، بسیار مهم خواهد بود. اشتیاق اخترشناسان برای چنین تلسكوپ غول پیكری روز به روز بیشتر می‌شود، اما همگی پذیرفته‌اند كه برای تحقق آن باید بر مشكلات زیادی فائق آمد.