نویسنده: زینب مقتدایی
تقسیم بندی روش ها تحقیق
روش های تحقیق را می توان با توجه به معیارهای مختلف در گروه های متفاوتی جای داد. هر یك از این معیارها بر روی یك ویژگی از روش ها تأكید می كند و روش ها را با توجه به آن ویژگی تقسیم بندی می كند.
1. با توجه به میزان تمركز بر پدیده مورد نظر: الف: پهنانگر ب: ژرفانگر
تحقیق می تواند ژرفانگر یا پهنانگر باشد، یعنی با توجه به میزان تمركز بر پدیده مورد بررسی متفاوت باشد. یك پژوهش پهنانگر به بررسی یك موضوع عمده و در سطح گسترده می پردازد، در حالیكه تحقیق ژرفانگر به یك موضوع واحد ولی به صورت همه جانبه و عمقی می پردازد. برای مثال بررسی علل و نحوه بروز انقلاب ها در حالت كلی و با شمول عام یك پژوهش پهنانگر است زیرا تنها به بررسی یك انقلاب نمی پردازد و بر روی یك انقلاب خاص تمركز نمی كند. درحالیكه برای مثال مطالعه انقلاب فرانسه و بررسی زمینه ها، جریانات و نتایج آن یك تحقیق ژرفانگر است كه درآن محقق به مطالعه آن به صورت واحد و همه جانبه می پردازد.
2. نوع داده های گردآوری شده: الف: كمی ب: كیفی
روش‌های کمی در تحقیقات اجتماعی شامل تمام اعمالی می‌شود که در فرایند آن داده‌های تجربی به شکل نمودارهای عددی نشان داده می‌شوند. از روش‌های کمّی همچنین در آمار استنباطی نیز استفاده می‌شود. روش‌های کمّی سه مرحله را شامل می‌شوند: نمونه‌گیر، جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل اطلاعات. مهم‌ترین روش‌های پژوهش‌های کمّی عبارتند: مصاحبه، پرسشنامه، مشاهده، آزمایش.
1- مصاحبه: روشی در تحقیقات تجربی در علوم اجتماعی است که در جریان آن مصاحبه‌گر آموزش دیده در قالب گفت‌وگو با مصاحبه شونده اطلاعات را جمع‌آوری می‌کند. فقط در صد کمی از مصاحبه شوندگان از مصاحبه خودداری می‌کنند، به همین دلیل از این روش اغلب استفاده می‌شود. اطلاعات در روند مصاحبه و از طریق تماس مستقیم بین مصاحبه‌شونده و مصاحبه‌گر به دست می‌آید. در رسانه‌های ارتباط جمعی برای گفت‌وگو با شخصیت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، در پزشکی برای درمان بیماران از راه روان درمانی، در پژوهش‌های علمی‌گوناگون، به ویژه خصوص در سنجش افکار عمومی و تعیین چگونگی وضعیت بازار، از روش مصاحبه استفاده می‌شود. گزینش افراد مورد نظر برای مصاحبه با استفاده از روش نمونه‌گیری انجام می‌گیرد. مهم‌ترین انواع مصاحبه عبارتند از: مصاحبه زندگینامه‌ای، مصاحبه نقلی، مصاحبه متمرکز، مصاحبه نیم استاندارد، مصاحبه استاندارد، مصاحبه ساخته‌یافته، مصاحبه ساخت‌نایافته، مصاحبه عمقی، مصاحبه کنترل‌شده، مصاحبه سخت، مصاحبه نرم، مصاحبه بالینی، مصاحبه‌پستی.
2- پرسشنامه: ابزاری در تحقیقات اجتماعی تجربی برای مصاحبه استاندارد است. پرسشنامه مجموعه‌ای مرتب از پرسش‌های کتبی است که شامل پرسش‌های اطلاعاتی و آزمونی می‌شود. پرسش‌ها با توجه به زبان مخاطبان و جمعیت نمونة پژوهش تنظیم می‌شوند. در پرسشنامه در کنار تنظیم و تدوین پرسش‌ها، ترتیب آن‌ها نیز اهمیت دارد. در هنگام درج پرسش‌ها به‌ترتیب منطقی آن‌ها توجه می‌شود. علاوه بر ترتیب منطقی، تناسب روان‌شناختی پرسش‌ها نیز اهمیت دارد، چراکه پرسش‌ها باید با توجه به توانایی زبانی، شناختی و همچنین واکنش عاطفی پاسخگو مرتب شوند. گاهی پرسش قبلی بر پرسش بعدی تأثیر دارد و هر پرسش زمینه ذهنی و عاطفی را برای پاسخ دادن به‌پرسش بعدی فراهم می‌کند. در اینجا باید به اثر هاله‌ای توجه کرد. منظور از اثر هاله‌ای این است که هر پرسشی زمینه را برای محتوا و بار عاطفی پرسش بعدی فراهم می‌کند. بنابراین پاسخ هر پرسش به صورت کامل به اثرات پرسش قبلی بستگی پیدا می‌کند. برای این‌که میزان این اثرگذاری کاسته شود در بین هر چند پرسش یک پرسش حائل قرار می‌دهند.
3- مشاهده: مشاهده ادراک با هدف و دقیق اشیاء و فرایندها با استفاده از ابزارهای فنی است. مشاهده علمی بر خلاف مشاهده ساده روزانه، به عنوان یکی از روش‌ها اساسی در علوم تجربی، باید همراه با نظارت و نظام‌یافته باشد. نظام‌یافتگی و نظارت روند مشاهده سبب می‌شوند تا از تأثیرات ذهنی محقق بر روال تحقیق کاسته، و امکان تکرار مشاهده در شرایط مشابه فراهم شود. بر خلاف آزمایش و مصاحبه در جریان مشاهده، محقق از درگیری فعال در روند تحقیق خودداری می‌کند. به نظر رودلف کارناپ مشاهده اساس گزاره‌های پروتکلی است که از آن‌ها می‌توان با استفاده از روش استقراء فرضیه‌ها، قواعد و قوانین را استنتاج کرد. بر اساس نظریه‌های جدید، این فرضیه‌ها و گزاره‌ها هستند که اسباب مشاهده علمی و نظام‌یافته را با استفاده از قیاس فراهم می‌کنند. مشاهده با استفاده از ابزارهای گوناگون یکی از مهم‌ترین روش‌های تحقیق تجربی است. مشاهده را می‌توان با توجه به‌هدف، موضوع و وضعیت به انواع گوناگون تقسیم کرد: مشاهده ساخت‌یافته و ساخت‌نایافته؛ مشاهده در وضعیت طبیعی و مصنوعی؛ مشاهده آشکار و یا پنهان، مشاهده مشارکتی و غیرمشارکتی؛ مشاهده مستقیم و غیرمستقیم؛ مشاهده سانسورشده، مشاهده کنترل‌شده. در روان‌شناسی متمایل به علوم اجتماعی مشاهدة خود نیز در کنار روش مشاهده دیگران وجود دارد. در آمار از واحدهای مشاهده به عنوان داده نام برده می‌شود. عنیت روش مشاهده را خطرات زیادی تهدید می‌کند، به ویژه در مشاهده مشارکتی خطر سازگاری پژوهشگر با موضوع پژوهش زیاد است.
4- آزمایش: آزمایش فراهم کردن مصنوعی و با قاعده شرایط برای بررسی پدیدارها به کمک مشاهده است. نتایج به دست آمده به شرایط آزمایش وابسته‌اند. هدف از آزمایش شناخت قانونمندی هاست. گالیله را بنیان گذار روش‌های آزمایشی جدید در علوم تجربی و طبیعی می‌شناسند. در جریان آزمایش فرایندهای طبیعی عمداً دستکاری می‌شوند. اجرای آزمایش از یک سو احتیاج به وجود زمینه‌های واقعی و طبیعی و از سوی دیگر نیاز به مبانی نظر در آن زمینه است. آزمایش تکرارپذیر است.
در روش كیفی داده ها نه به صورت اعداد بلكه به شكل جملات، نشانه ها و علائم، رنگ ها، حركات چهره و رفتار افراد گردآوری می شوند. این داده ها قابلیت تبدیل شدن به عدد كمتری دارند، به همین علت به همان شكل كه گردآوری شده اند مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند. داده های كیفی بیشتر مورد استفاده محققان انسان شناسی و مونوگرافیست هاست، كه بیشتر هدفشان توصیف موضوع است. از روش‌های کیفی عمدتاً در روش زندگینامه‌ای، نظریة موضوع‌نگر، هرمنوتیک عینی، تحلیل محتوا و جامعه‌شناسی تاریخی استفاده می‌کنیم.
1- روش زندگینامه‌ای: قبلاً معادل زندگینامه پژوهی به کار می‌رفت، اما امروزه شامل روش‌های پردازش و ارزیابی اطلاعاتی است که در جریان مطالعه زندگینامه‌ها جمع‌آوری شده‌اند. تفاوت بین جمع‌آوری اطلاعات در باره تاریخ زندگی افراد از جمله با استفاده از انواع گوناگون مصاحبه و منابع دیگر (تاریخچه خانوادگی، زندگینامه شخصی، دفتر یادداشت‌های روزانه، نامه‌های خصوصی، آلبوم عکس‌ها و غیره) با روش زندگینامه‌ای در این است که در جریان استفاده از روش زندگینامه‌ای می‌توان اطلاعیه‌هایی انتشار داد و از مردم خواست تا مواد اولیه تحقیق را در اختیار محقق قرار دهند. مزیتی که این روش بر دیگر روش‌های جمع آوری اطلاعات در باره زندگینامه‌ها دارد، در این استکه با این روش می‌توان اطلاعاتی در باره رابطه رشد شخصیتی فرد در ارتباط با محیط اجتماعی او و فرایند شکل‌گیری نگرش‌ها خارج از قواعد نهادی کسب کرد. مهم‌ترین عرصه‌های استفاده از روش زندگینامه‌ای عبارتنداز: جوان‌پژوهی، جامعه‌شناسی کهنسالان، جرم‌شناسی، جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی، زن‌پژوهی، تاریخ شفاهی، کارکترشناسی و روان‌پزشکی. این روش در آغاز و در جریان فعالیت مکتب شیکاگو دوره رونق را تجربه کرد، اما به تدریج از اهمیت آن کاسته شد. از دهه 70 قرن 20 نخست در پژوهش آگاهی و نحوه زندگی کارگران و سپس در پژوهش‌های دیگر از این روش به شکل گسترده استفاده می‌شود.
2- نظریه موضوع‌نگر: نظریه‌ای از ا. ل. اشتراوس و ب. گلاسر برای ساختن فرضیه‌های جدید از طریق موضوع و داده‌های موجود است. به همین دلیل به آن نظریة داده‌نگر نیز می‌گویند. شیوه عمل به این ترتیب است که نخست نظراتی در باره روابط در مرحله شناخت میدان پژوهش شکل می‌گیرد. سپس فرضیه‌های اولیه و نزدیک به موضوع تحقیق در مقایسه‌ای نظام‌مند بررسی می‌شود. فرایند نظریه‌سازی در چارچوب این روش فرایندی انعطاف‌پذیر است.
3- هرمنوتیک عینی: از این روش برای نخستین بار هانس فریر استفاده کرد. هرمنوتیک عینی گاهی نیز معادل هرمنوتیک شئیی به کار می‌رود. هرمنوتیک عینی در پی محتوای معانی، نشانه‌ها، ابزار و اشکال اجتماعی است. اهمیت عینی یک ابزار در کاربرد عملی آن است که جدا از ذهنیت و وضع روحی و روانی کسی که آن را تفسیر می‌کند تحلیل می‌شود. روح عینی، مفهوم دیگری از هانس فریر، نیز به همین موضوع اشاره دارد.
همچنین‌هرمنوتیک عینی، هرمنوتیک ساختاری یا ساختارگرایی تکوینی به فرایند بازسازی ساختار معانی پنهان در پس کنش‌ها روزمره به کمک تفسیر هرمنوتیکی متن گفته می‌شود. او. اورمن این روش را ابداع کرد. فرایند کار به این شکل است که کنش متقابلی که در قالب نمادها ظاهر می‌شود را با تهیه صورت جلسه‌ای از فرایند کنش متقابل انجام شده به صورت متن در می‌آوردیم. فرض این است که در «متن کنش متقابل» ساختارهای معانی پنهان به شکل عینی بازتاب یافته است. محور اصلی هرمنوتیک عینی اورمن تحلیل پیاپی است. متن کنش متقابل متوالیاً از نخستین عمل ارتباطی تعبیر، به طوری که قرائت و معنای تمام اعمال منفرد و جایگاه آن‌ها در کلی کنش توضیح داده می‌شود. به تدریج قرائت و اهمیت هر یک از این اعمال برای عملی که در پی آن می‌آید روشن می‌شود. تمام معانی پنهان در متن در جریان تحلیل پیایی به تدریج آشکار می‌شود. همچنین مشخص خواهد شد که از میان امکان‌های موجود کنش کدام یک توسط کنشگر و مصاحبه‌کننده گزیده می‌شوند.
4- تحلیل محتوا: تحلیل دلالت‌ها یا تحلیل مصادیق به فرایند تعیین رسمی و کمی مشخصات عینی محتوای ارتباطی گفته می‌شود. در هنگام تحلیل محتوا فرض بر این است که شکل و فراوانی نمادها شاخصی برای نشان دادن نگرش‌ها و نظام ارزشی نویسنده و ابزاری برای تأثیرگذاری بر مخاطبان است. درآغاز هر تحلیل محتوا باید فرضیه‌هایی را در ارتباط با موضوع تدوین کرد، به طوری که بتوان بر اساس این فرضیه‌ها مقوله‌های خاصی را از میان اشیاء، ارزش‌ها، نگرش‌ها و غیره برگزید و میزان فراوانی آن را اندازه گرفت. سپس باید واحدهای پژوهش و شیوه کاربرد آن‌ها را تعیین کرد. واحدهای پژوهش می‌توانند کلمات، نمادها، سرفصل‌ها و غیره باشند. در هنگام تعیین شیوه کاربرد آن‌ها، امور مانند فراوانی، سطح، شدت و غیره مقوله‌های مورد نظر را تعیین می‌کنیم. از آن‌جا که دامنه متن‌ها اغلب گسترده هستند یکی از مسائل تحلیل محتوا، شکل گزینش متن نمونه برای تحلیل است. نمونه‌گیری سطحی و یا دلبخواه به جریان تحلیل محتوا زیان جبران‌ناپذیری می‌زند. قدم بعدی ترتیب رمزگذاری واحدهای پژوهش است که ارتباط زیادی با اعتبار پژوهش دارد، چون نه فقط شاخص‌های رمزگذاری بسیار متنوع هستند، بلکه در جریان زمان تغییر می‌کنند. به کارگیری رایانه حل این مسأله را آسان می‌کند. سرانجام با استفاده از آمار می‌توانیم میزان فراوانی و همبستگی عوامل پژوهش را واکاوی و زمینه ارزیابی و مقایسه بین دستاوردهای پژوهش‌های گوناگون که با استفاده از روش‌های مختلف انجام گرفته اند را فراهم کرد. ایرادهای گوناگونی به روش تحلیل محتوا گرفته می‌شود. گفته می‌شود که روش تحلیل محتوا عناصر اصلی فهم متن را به دست نمی‌دهد، برای مثال آیا محتوای متن فکاهی یا از شیوه‌های خاص نگارشی برخوردار است؟ متن چه هدفی را پی گیری می‌کند؟ نویسنده با نوشتن متن چه پیامی را برای مخاطب می‌فرستد؟
5- جامعه‌شناسی تاریخی: جامعه‌شناسی تاریخی عنوانی برای یکی از جهت‌گیری‌های تحقیقی در جامعه‌شناسی است که واقعیت اجتماعی را واقعیت تاریخی می‌داند. بنابراین جامعه‌شناسی تاریخی به تحلیل وقایعی می‌پردازد که تاریخی ثابت و مشروط به جامعه باشد. جامعه‌شناسی تاریخی از هر گونه پیش‌بینی با توجه به ذهنی بودن آن خودداری می‌کند. جامعه‌شناسی تاریخی همچنین عنوانی برای نظریه پژوهشی در جامعه‌شناسی است که با مطالعه روندهای تاریخی و مقایسه آن‌ها با یکدیگر در صدد کشف قوانین فرازمانی است. این تعبیر از جامعه‌شناسی تاریخی در چارچوب نظریة تغییرات اجتماعی اهمیت دارد.
3. زمان: مقطعی و طولی( روندپژوهی، مطالعه نسلی، مطالعات پانل )
الف) مطالعات مقطعی: بسیاری از طرح های تحقیق را با ایجاد مقطعی از پدیده ای در یک زمان و تحلیل دقیق آن مقطع برای مطالعه طراحی می کنند. غالب مطالعات اکتشافی و توصیفی مقطعی هستند. مثلاً سرشماری جمعیت هر کشور مطالعه ای است که هدف آن توصیف جمعیت آن کشور در یك زمان معین است.
بسیاری از مطالعات تبیینی نیز به طور مقطعی انجام می گیرد. محققی كه برای بررسی علل تعصب نژادی و مذهبی به تحقیقی ملی در سطح گسترده می پردازد، به احتمال زیاد، با یك قالب زمانی واحد در فرایند جاری تعصب سروكار دارد.
ب) مطالعات طولی: طرح مطالعه طولی بر سه نوع است: روند پژوهی كه داده های مربوط به افراد مختلف را در فواصل زمانی مقایسه می كند؛ مطالعه نسلی كه داده های مربوط به افراد هم سن و سال را با گذشت زمان و در فواصل زمانی مقایسه می كند (مثلاً گروه سنی 19-15 ساله 1960 را با گروه 29-25 ساله 1970)؛ مطالعه پانل كه افراد معینی را در طول زمان بررسی می كند.
4. سطوح و گستردگی واحد تحلیل (كلان، میانه و خرد)
گستردگی واحد مورد بررسی می تواند متغیر باشد. واحد تحلیل می تواند خرد، میانه و كلان باشد. برای مثال در یك پژوهش كه به بررسی رابطه گرایش سیاسی و طلاق در یك شهر پرداخته شود، واحد مورد بررسی در سطح خرد (یعنی خانواده) های آن شهر است. اما در صورتی به مطالعه ظرفیت نهادی شركت های سهامی پرداخته شود واحد تحلیل شركت های سهامی كل كشور را شامل می شود و این سطح را می توان در سطح میانه قرار داد. همچنین در صورتی كه به مقایسه سیستم های سیاسی جهان بپردازیم در این صورت واحد تحلیل ما سیستم های سیاسی ای است كه در كل جهان وجود دارد و این سطح از تحلیل سطح كلانی است.
ویژگی های تحقیقات اجتماعی
به احاظ اینكه علوم اجتماعی دارای خصوصیات خاص خود می باشد بنابراین تحقیقات اجتماعی نیز دارای خصوصیات ویژه ای است. می توان از جمله ویژگی های عمومی تحقیقات اجتماعی به موارد زیر اشاره كرد:
اول اینكه همه تحقیقات اجتماعی به دنبال نظم و ترتیب و كشف رابطه بین پدیده های اجتماعی می باشند، از طریق پی بردن به نظم و ترتیب است كه محقق موفق به درك پدیده های اجتماعی و علل آن می شود. به عنوان مثال، در تحقیقات پیمایشی محقق از تعداد زیادی پاسخگو استفاده می كند تا نظم و ترتیب روابط بین عوامل مختلف را تعیین كند و با كمك آن پی به ماهیت پدیده مورد مطالعه می برد. همچنین در تحقیقات آزمایشی نیز از تكنیك تكرار و بررسی پاسخ ها، رفتار و عملكرد مشترك افراد استفاده می شود.
یكی از بارزترین خصوصیات تحقیقات اجتماعی، بررسی و مطالعه واحدهای اجتماعی و افرادی است كه معرف تعداد زیادی از افراد و واحدهای اجتماعی باشد. هدف محقق از این كار، افزایش قابلیت تعمیم نتایج تحقیق خود به تعداد بیشتری از افراد جامعه می باشد. تعیین حجم نمونه و روش انتخاب نمونه ها (نمونه گیری) به منظور تعمیم نتایج تحقیق، یكی از مباحث اصلی و پیچیده تحقیقات علوم اجتماعی را نیز تشكیل می دهد. نمونه بارز آن در تحقیقات نظرسنجی و زمینه یابی ها صورت می گیرد كه در آن محقق از طریق بررسی تعداد معدودی از افراد جامعه (كه اصطلاحاً نمونه یا مورد نامیده می شود) نتایج حاصل از تحقیق را به كل جامعه (كه اصطلاحاً جامعه آماری تحقیق نامیده می شود) تعمیم می دهد. در آزمایش ها نیز فرض بر این است كه واكنش افراد مودر مطالعه معرف رفتارهای عام است و یا انتصاب تصادفی افراد گروه آزمایش و كنترل، اثرات اجتماعی خصوصیات فردی و منحصر به فرد در نتایج آزمایش به حداقل می رسد. مفهوم سازی یا استفاده از مفاهیم موجود یكی از ویژگی های عمومی تحقیقات اجتماعی می باشد. مفاهیم، برقراری ارتباط را بین افراد و همچنین مبحث تحقیق و مدلسازی را امكان ژذیر می سازند. مفاهیم ابزاری جهت دریافتن و شناخت اشیاء و پیشامدها، اندیشه ها، درك و گفت و گوها می باشند. محقق در فرآیند تحقیق به منظور سنجش و بررسی دقیق یك مفهوم اقدام به تعریف عملیاتی آن می كند. از طرفی گاهی اوقات نیز با ایده ها، رفتارها، اشیاء، پیشامدها و ... جدیدی روبرو می شود كه تاكنون برای آن عنوانی انتخاب نشده است بنابراین در چنین مواقعی محقق با توجه به شواهد و نتایج، اقدام به مفهوم سازی می كند. به عنوان مثال، دوركیم برای بررسی مفهوم مصطلح خودكشی، به تعریف دقیق آن پرداخت كانتز اثر ترفیع زنان به پست های حاشیه ای مدیریت را با مفهوم سمبول گرایی تبیین كرد.
یكی از عناصر اصلی تحقیق اجتماعی، متغیر، اصطلاحی است كه از قبل برای تعریف چیزی كه تغییر می كند به كار می رود. متغیر عبارت است از از ویژگی مورد مشاهده. تا سال های اخیر اصطلاح متغیر اساساً در زمینه های كمّی به كار گرفته می شد و اصطلاح صفت برای كیفیت هایی كه در موقعیت تحت مشاده حاضر یا غایب بودند به كار می رفت. اما امروزه اصطلاح متغیر به طور روزافزون برای هر دو حالت به كار می رود. به عبارت دیگر تمام تحقیقات اجتماعی، از متغیرهای كیفی (دارای مقیاس نسبتی و فاصله ای) و تحقیقات میدانی (قوم شناسی، انسان شناسی و ...) بیشتر از متغیرهای كیفی (دارای مقیاس اسمی و ترتیبی) بهره می برند.
یكی دیگر از ویژگی های عمومی تحقیقات اجتماعی این است كه تمام این پژوهش ها دارای واحدهای مشخص و تعریف شده هستند. در اكثر تحقیقات، موردهای تحقیق در هر صورت تا پایان تحقیق ثابت است و نباید تغییر كند. به عنوان مثال، مردم شناسی كه به بررسی آداب و رسوم قبیله ای خاص می پردازد. افراد مورد تحقیق او تا پایان تحقیق، اعضای قبیله مودر نظر خواهد بود و اقتصاددانی كه به بررسی بهره وری نیروی كار كارخانه می پردازد، افراد مورد مطالعه، همگی در استخدام كارخانه می باشند.
تأثیر جامعه شناسی
پژوهش جامعه شناختی كمتر ممكن است فقط مورد علاقه اجتماع روشنفكرانه جامعه شناسان باشد. نتایج آن را بسیاری افراد دیگر در جامعه می خوانند یا به شیوه های دیگر منتشر می شود. این واقعیت دارای مفاهیم ضمنی فراگیری است. جامعه شناسی فقط چیزی درباره مطالعه جوامع امروزین نیست؛ بلكه خود به صورت جزء مهمی در زندگی مستمر آن جوامع درآمده است.
به عنوان مثال مسئله ازدواج و طلاق را درنظر بگیریم یعنی ماهیت دگرگونیهایی كه در ازدواج، طلاق و خانواده جریان دارد. در نتیجه « آگاهی تدریجی » از تحقیقات، كمتر كسی كه در یك جامعه امروزی زندگی می كند ممكن است از این مسائل اطلاع نداشته باشد. اندیشه و رفتارها به شیوه هایی پیچیده و ظریف از دانش جامعه شناختی تأثیر می پذیرد و بدین ترتیب حوزه پژوهش جامعه شناختی را از نو شكل می دهد. یك شیوه توصیف این پدیده این است كه بگوییم جامعه شناسی در رابطه ای بازتابی با انسانهایی قرار می گیرد كه رفتارشان مورد مطالعه واقع می شود. اصطلاح « بازتابی » تبادل میان پژوهش جامعه شناختی و رفتار انسانی را توصیف می كند. ما نباید تعجب كنیم كه نتایج تحقیقات جامعه شناختی در حالی كه گاهی با اعتقادات مبتی بر ادراك معمولی ما در تناقض است غالباً همبستگی كاملاً نزدیك با باورهای معمول دارد. دلیل آن صرفاً این نیست كه جامعه شناسی به نتایجی می رسد كه ما قبلاً می دانستیم؛ بلكه در واقع این است كه پژوهش جامعه شناختی به طور دایم بر آنچه كه در عمل آگاهی مبتنی بر ادراك معمول ما از جامعه است، تأثیر می گذارد.
منابع
- ببی،ارل؛ روش های تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه رضا فاضل، انتشارات سمت، تهران1388.
- دواس، دی.ای؛ پیمایش در تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نائبی، نشر نی، تهران1387.
- بیکر،ترز.ال؛ نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، ترجمه هوشنگ نائبی، نشر نی،تهران1388.
- گیدنز، آنتونی؛ جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی1384.
- بلیکی ، نورمن؛ طراحی پژوهش های اجتماعی، ترجمه حسن چاوشیان، انتشارات نی، تهران 1384.
- حافظ نیا،محمدرضا؛ مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، انتشارات سمت، تهران1387.
- رفیع پور، فرامرز؛ تکنیک های خاص تحقیق در علوم اجتماعی، انتشارات شرکت سهامی انتشار تهران 1385.
- ساروخانی، باقر؛ روش های تحقیق در علوم اجتماعی جلد اول و دوم و سوم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. تهران 1388.
- ازكیا، مصطفی و دربان آستانه، علیرضا؛ روش های كاربردی تحقیق، انتشارات كیهان 1382.
- www.daneshnameh.roshd.ir
- وبلاگ تخصصی جامعه شناسی در ایران
- معرفی رشته جامعه شناسی، مکاتب و کاربرد آن - پایگاه علمی تحلیلی گذار www.gozaar.ir
