جوان و اوقات فراغت

مقدمه:

اوقات فراغت، دلپذيرترين لحظات براي همه ي انسان ها بويژه نسل جوان است. از آنجا که اوقات فراغت نقش مؤثري در زندگي جوان دارد، برنامه ريزي براي استفاده از اين اوقات گرانبها که چون برق و باد در گذرند، از اهميت ويژه اي برخوردار است.
از آنجا که «فراغت» بدون در نظر گرفتن «کار» مفهومي ندارد، بنابراين، کار و فراغت مفاهيمي هستند که با وقت و زمان ارتباط دارند، کار، گذراندن وقت براي فعاليت خاص و با هدفي خاص است و فراغت، وقت آزادي است که فرد به فعاليت خاصي اشتغال ندارد.
معمولا بيشتر افراد جامعه، که به کار اهميت مي دهند و براي آن برنامه ريزي مي کنند، به اوقات فراغت که ارزش آن کمتر از کار نيست توجه چنداني ندارند و براي گذراندن آن برنامه اي در نظر نمي گيرند.
امروزه، اوقات فراغت از چنان اهميتي برخوردار است که عملا به گشايش باب ويژه اي در حوزه علوم اجتماعي، تحت عنوان «جامعه شناسي و فراغت» انجاميده است. مبناي ظهور آن نيز رهانيدن انسان غوطه ور در جامعه ي شهري و صنعتي از دام «از خود بيگانگي» است. به اين معنا که از ساعات غير کاري افراد، به عنوان فرصتي براي بازاريابي خود و تجلي يافتن بعد معنوي انسان استفاده بشود.
در اهميت اين موضوع همين بس که برخي از صاحب نظران علوم اجتماعي، فعاليت هاي «اوقات فراغت» را نشانه هايي از فرهنگ «فرهنگ جامعه» مي دانند.

اوقات فراغت در بينش اسلامي

از آنجا که در تعاليم ديني، هرگونه کار و فعاليت سالم و هدفدار، نوعي عبادت شناخته شده، مانند: تفکر در نشانه هاي خدا، نرمي سخن، بلند گفتن سلام، نگاه محبت آميز به والدين، نگاه احترام آميز به دانشمند، نگاه به پيشواي دادگر، کمک به مسلمانان و... پس نمي توان فراغت را به معناي خلاص شدن از کار به شمار آورد.
در فرهنگ اسلام تمام «اوقات» مي توانند «وقت کار» و «زمان فعاليت سالم و هدفدار» به شمار آيد و يک مسلمان نبايد فارغ از آن باشد. فرد مسلمان، هرگاه از کاري فارغ شد بايد به کار ديگري بپردازد. زيرا خداوند بنده ي بيکار را دشمن شمرده است. از امام موسي کاظم (ع) روايت است که: «اوقات يک مسلمان به چهار بخش تقسيم شده است: راز و نياز با خدا، کار و تلاش براي کسب رزق و روزي، ارتباط سازنده با ديگران و تفريح سالم.»
بر اساس اين زمان بندي، تمام فعاليت هاي فردي و اجتماعي يک مسلمان مفيد و داراي هدف است که ما آن را «کار» مي ناميم. بنابراين، تفريحات سالم و سازنده نيز نوعي فعاليت مفيد و هدفدار هستند. چنانچه بر اساس روايت نقل شده، هدف از تفريح، کسب نيرو و نشاط براي انجام فعاليت هاي ديگر است.
«اوقات فراغت» در نظام اسلامي، زمان انجام کار مفيدي است که به حس کمال جويي انسان پاسخ بدهد. به زبان ديگر، اوقات فراغت، فرصت هايي است که انسان بايد در جهت رشد و شکوفايي شخصيت معنوي، اجتماعي، فردي و علمي خويش از آن استفاده کند... و اين مهمترين کارکرد اوقات فراغت است.

جوان و نحوه ي گذراندن اوقات فراغت

اوقات فراغت براي همه ي جوانان يکسان نيست. جوان روستايي شايد وقت فراغتي نداشته باشد و هميشه مددکار والدين و درگير باشد و ساعت فراغت وي همان ساعتي است که به استراحت مي پردازد. جوان کارگر نيز با توجه به اينکه اغلب از صبح تا شام مشغول کار است و تمام انرژي او در همين ساعات مصرف مي شود، فراغت از کار به معناي زمان استراحت است. همچنين جواني که خود را براي امتحانات پايان ترم يا کنکور آماده مي کند، معمولا تمام وقت او را درس و مطالعه مي گيرد و کمتر ساعاتي باقي مي ماند که بتوان آن را وقت فراغت ناميد. چنين به نظر مي رسد که جوان در ايام تحصيل وقت اضافي ندارد و تمام وقت او را دروس و مطالعات علمي گرفته است. اما واقعيت اين است که با برنامه ريزي دقيق و زمان بندي مناسب، مي توان ساعات فراغتي را در بين برنامه هاي درسي گنجاند و در اين اوقات به عبادت، تلاوت قرآن، مطالعه کتاب ها و مجلات سودمند، ورزش و فعاليت هاي اجتماعي پرداخت و ساعاتي را نيز براي کمک و ياري پدر، مادر و ديگر اعضاي خانواده اختصاص داد.
با توجه به بررسي هاي انجام شده توسط صاحب نظران علوم اجتماعي و علوم تربيتي، بهترين وسيله براي گذراندن اوقات فراغت جوانان، تفريحات سالمي چون ورزش، مطالعه و فعاليت هاي اجتماعي است.

تفريحات سالم

اختصاص دادن ساعاتي از روز هر چند اندک به تفريح، موجب کسب نيرو و انرژي لازم براي انجام کارهاي علمي و عملي مي شود. مقصود از تفريح تنها توجه به گردش و قدم زدن در پارک و مسافرت نيست، گرچه اين ها هم اگر به صورت سالم و هدفدار برگزار بشوند، علاوه بر اينکه ساعاتي از وقت جوانان را پر مي کنند، موجب تقويت روحيه و ايجاد نشاط و شادابي در او مي شوند.
از اين نظر، گاهي تفريح شامل موارد ذيل نيز مي شود: 1- انواع فعاليت هاي ورزشي. 2- بازي هاي سازنده فکري. 3- فعاليت هاي گوناگون هنري. 4- تهيه ي مجموعه هاي مختلفي چون مجموعه ي سنگ، برگ، گل و... . 5- جمع آوري مطالب علمي، فرهنگي، ورزشي، هنري و... . 6- نگارش داستان شعر و ثبت خاطرات ارزشمند زندگي. 7- مطالعه ي کتاب، نشريه، روزنامه هاي مفيد، معتبر و متناسب با گروه سني جوان. 8- مکاتبه با مجلات معتبر و روزنامه ها و طرح پرسش هاي گوناگون براي پاسخگويي. 9- شرکت در فعاليت هاي گروه ها، مؤسسات و کانون هاي علمي، فرهنگي، هنري و اجتماعي معتبر و قابل اعتماد. 10- استفاده مناسب و به اندازه از برنامه هاي راديو و تلويزيون. 11- شرکت در کلاس هاي علمي، فرهنگي و هنري. 12- کمک و ياري به اعضاي خانواده، دوستان، همسايگان، اقوام و... . 13- و سرانجام ساعتي نيز براي تفکر و تعمق در خويشتن و بررسي نقاط ضعف و قوت و محاسبه ي اعمال روزانه ي خود.
از آنجا که برخي از موارد ذکر شده، از اهميت بيشتري برخوردارند. ضروري است که اشاراتي به آنها داشته باشيم.

ورزش

اسلام براي مسأله ي ورزش و پرورش جسم، اهميت ويژه اي قايل شده است. تا آنجا که پيامبر اکرم (ص) علاوه بر تشويق پيروان خود به انجام ورزش هايي چون اسب دواني و تيراندازي، خود نيز در اينگونه فعاليت ها شرکت مي جستند.
ورزش جز آنکه فعاليت بدني و اجتماعي و گروهي است نوعي بازي به حساب مي آيد و براي مدتي انسان را از نگراني ها و دلواپسي ها به دور نگه مي دارد و فرد را متوجه ي نقاط مثبت خويش مي کند.
بازي ها را معمولا به سه دسته تقسيم مي کنند:
1. بازي هايي که به پرورش جسم کمک مي کند و مهارت هاي جسمي و حرکتي را تقويت مي کند مانند: دوچرخه سواري، واليبال، فوتبال و ...
2. بازي هايي که قدرت تخيل را پرورش مي دهد، مانند: ماکت سازي، طراحي، نقاشي و...
2. بازي هايي که قدرت تفکر را پرورش مي دهد. شطرنج و انواع معماها و...
پر کردن اوقات فراغت جوانان با بازي هايي که به جسم و پرورش جسم، تخيل و انديشه ختم شود، بسيار مطلوب است.

مطالعه

مطالعه ي کتاب هاي سودمند، بهترين سرگرمي و تفريح به شمار مي رود. جواني که اوقات فراغت خود را با خواندن کتاب بگذراند، علاوه بر بهره برداري علمي و فرهنگي، از ضعف اعصاب و پريشاني در امان بوده، در زندگي از آرامش بيشتري برخوردار خواهد بود.
منبع: مجله شاهد جوان