تغذیة سالمِ کودکِ دلبندتان
تهیه کننده : سید محمد هادی میرمطلبی
منبع : راسخون
منبع : راسخون
1)توجه به میان وعده ها در برنامه غذایی كودكان
شاید تاكنون به جایگاه میان وعده ها در این گروه سنی دقت زیادی نكرده باشیم ولی باید بدانیم كه كبد تنها برای 4 ساعت ذخیره گلیكوژن دارد و دریافت میان وعده برای حفظ غلظت قند خون و تنظیم فعالیت سیستم عصبی و عملكرد مغز ضروری است.متا سفانه امروز غذاهای خانگی در نسل جدید مورد كم لطفی قرار گرفته است و سوسیس و كالباس های متنوع موجب محروم شدن از غذاهای سفره می گردد. علاوه بر این تنقلاتی چون چیپس و پفك است كه برای سلامت جامعه بسیار مضر است.
میزان نمك موجود در پفك موجب عادت ذائقه كودك شده و در آینده زمینه ساز ابتلا به بیماری قلبی عروقی، سكته مغزی و قلبی است.
همچنین پفك با جذب 9 برابر آب، معده كوچك كودك را پر می كند و احساس سیری كاذب در وی منجر به محرومیت از غذای سفره می شود. هنگام تهیه پفك، پودر ذرت پرس شده در حرارت بسیار بالا قرار گرفته تا به صورت حجیم درآید و درنتیجه روغن آن سوخته و پراكسید تولید می كند. این میزان پراكسید با ماندن پفك در شرایط نامطلوب حرارت و نور زیادتر شده و سلامت كودك را به خطر می اندازد. حال در مورد پفك هایی كه فاقد مارك معتبر یا پروانه ساخت هستند احتمال مشكلات دیگر مانند ذرت كپك زده هم به آن اضافه می شود. ازجمله تنقلات شور دیگر چیپس را می توان نام برد كه شوری و روغن زیاد آن مسا له ساز است. مضاف بر این كه چنین فله ای معمولاً از روغن های سوخته و چندبار مصرف تهیه می شود و سرطان زاست. یكی دیگر از عوامل افزایش ابتلا به بیماری های غیرواگیر نوشابه های گازدار است كه علاوه بر مشكلات گوارشی با مقادیر بالای قند منجر به چاقی می شود. همچنین فسفات زیاد آن جذب كلسیم را مختل كرده و بدن را با كمبود كلسیم مواجه می سازد.
در كنار نوشابه ها، سوسیس، كالباس با نگهدارنده هایی مانند نیتروزآمین (ماده ای سرطانزا) دیده می شود. علاوه بر این شكلات و آدامس های خارجی كه اغلب از طریق غیرقانونی وارد كشور می شوند نیز قابل توجه است.
این در حالی است كه در حال حاضر میان وعده هایی مانند گردو، بادام، نخودچی، كشمش، گندم برشته، برنجك، ذرت بوداده، عدس برشته، توت خشك، خرما، انواع میوه ها، حلواشكری، شیرین گندمك و انواع غذاهای خانگی برای كودكان ما نانشناخته است، در حالی كه می دانید كمبود ریز مغذی هایی مانند آهن، روی، كلسیم و ویتامین A سلامت كودكان را به مخاطره می اندازد و كاهش سرعت رشد، كم خونی فقر آهن، تا خیر در بلوغ جنسی، كمبود كلسیم و متعاقب آن پوكی استخوان در بزرگسالان كاهش قدرت یادگیری و مقاومت بدن در مقابل بیماری ها از جمله عوارضی است كه به دنبال كمبود ریزمغذی ها ایجاد می شود.
بنابراین با آموزش می توان زمینه مناسبی را برای رشد كودك فراهم كرد و با رفتار درست تغذیه ای سلامتی را به كودكان هدیه داد.
2)تغذیه سالم كودكان
این تغذیه سالم شامل:
1- مصرف زیاد سبزیجات و میوه ها.
2- مصرف دانه های كامل تصفیه نشده به جای محصولات دانه ای تصفیه شده مثلاًمصرف آرد سبوس دار به جای آرد گندم سفید تصفیه شده.
3- محدود كردن مقدار مصرف شكر و روغن های افزودنی به غذا.
موقع صرف غذا با یكدیگر جنگ و جدل نكنید. مصرف تنقلات در بیرون از خانه ، اشكالی ندارد. به فرزندان كوچك خود امكان انتخاب غذا را بدهید. بر سر دوست داشتن یا نداشتن یك غذا ، با كودكان خود بحث نكنید.
بهترین روش این است كه بگذارید كودكتان خودش آگاه شود و با آنها درباره رژیم غذایی مناسب ، مجادله نكنید زیرا وقتی شما ، چیزی را به اجبار به آنها می گویید آنها بدون آگاهی ، آن را اجرا می كنند. به عنوان مثال اگر كودكتان از شما بپرسد ( چرا آن چیزی را كه فلان بچه می خورد ، ندارم؟) همانطوریكه اگر سر مسائل دیگر مثل مسائل اعتقادی ، اخلاقی ، نژادی و... اختلافی بین شما به وجود آید ، معقولانه با او برخورد كنید و بگوئید:( ما اینگونه در خانه مان عمل می كنیم مثلاً فلان غذا را می خوریم یا كمتر می خوریم و...)
كودكان بیرون از خانه ؛ در مدرسه ، منزل دوستانش ، پارك و یا هر جای دیگر ، هر چیزی را كه دیگران می خورند ، خواهند خورد و شما نمی توانید عملی انجام دهید. پس بر سر آنچه كه بیرون ازخانه اتفاق می افتد ، بحث نكنید. اما وقتی بزرگتر شوند و فرزندان خود را تربیت كنند و در مورد سلامتی خودشان آگاهی پیدا كنند ، آنچه را كه پدر و مادرشان به آنها می گفتند و انجام می دادند ، به خاطر خواهند آورد.
مسائل مربوط به غذا را به طرزی جالب و دوستانه ای به آنها بگویید كه می تواند شامل موارد زیر باشد:
این غذا از كجا به وجود می آید؟
چگونه آماده می شود؟
بازدید از مزارع و باغ همراه با كودكتان ، اجازه دادن به آنها برای كمك در آماده سازی غذا ، آموختن دروس آشپزی و ....
3)اهمیت مصرف صبحانه در کودکان
در این میان مصرف صبحانه به دلیل افزایش سوخت و ساز بدن در هنگام صبح ، برای كودكان اهمیت فراوان دارد .
از طرف دیگر تحقیقات زیادی نشان می دهند كه مصرف صبحانه باعث افزایش قدرت یادگیری و ایجاد تمركز بیشتر در كودكان می شود .
با توجه به این نكته كه بیش ترین فعالیت فكری كودكان به ویژه در سنین مدرسه ساعات آغازین روز است پس صبحانه باید شامل مواد غذایی باشد كه بتواند یك سوم كل انرژی مورد نیاز روزانه را (حدود 700-600) كالری برای پسران و حدود ( 500-600 كالری ) برای دختران تامین كند.
برای تامین انرژی مورد نیاز :
انواع نان ، غلات آماده صبحانه مانند برشتوك ، همچنین مربا ، كره ، عسل ، خامه ، حلیم و برای تامین پروتئین مصرف پنیر ، تخم مرغ و شیر توصیه می شود .
نیاز به املاح و ویتامین ها را می توان با مصرف انواع میوه به صورت تازه یا خشك مانند برگه ها یا آب میوه های تازه تهیه شده در منزل تامین كرد .
مناسب ترین روش برای استفاده از مواد غذایی ذكر شده و اطمینان از تامین نیازهای كودك در این وعده ، مصرف برنامه های چرخشی در طول هفته است .
وجود یك منبع پروتئینی به طور روزانه در وعده های صبحانه برای رشد بهتر كودك ضروری است .
كودكانی كه عادت به خوردن صبحانه ندارند دچار اختلالاتی نظیر سرگیجه تهوع و در بعضی مواقع استفراغ می شوند .
گروهی از كودكان خوردن انواع غذاهای گرم مانند انواع ساندویچ ، عدسی و ... را به تناول انواع صبحانه های معمول ترجیح می دهند . توجه به این خواسته كودكان راه كاری مناسب برای ایجاد تمایل به مصرف صبحانه است .
رعایت مواردی مانند چیدن سفره زیبا بر اساس تمایلات كودك ، استفاده از رنگ های شاد مانند نارنجی ، صرف صبحانه توسط خود والدین و فراهم كردن محیطی به دور از نگرانی و استرس و انتقال حس دوست داشتن به فرزندان باعث تحریك اشتهای كودكان و افزایش تمایل آنها به مصرف این وعده مهم می شود .
از نكات مهم دیگر توجه به زمان مصرف صبحانه است . بهترین زمان برای كودكان سنین مدرسه قبل از ورود به كلاس و در كودكان پیش دبستانی فاصله بین 9-7 صبح است .
فراموش نكنیم كه نخوردن صبحانه از دلایل مهم افت تحصیلی در كودكان سنین مدرسه و اختلال رشد در كودكان پیش دبستانی است .
4)چگونه میتوان غذای كودك را مقوی كرد؟
برای مقوی كردن میتوان به غذای كودك آرد یا روغن مایع اضافه نمود. به هر وعده غذای كودك "صبحانه، ناهار، شام" حدود یك تا دو قاشق مرباخوری روغن مایع یا كره آب شده اضافه نمایید.
چگونه میتوان غذای كودك را مغذی كرد؟
مواد غذایی پروتئینی برای رشد كودك ضروری اند. برای اینكه پروتئین غذای كودك بیشتر شود میتوانید:
* حتی الامكان مقداری گوشت بصورت تكه ای یا چرخ كرده (مانند گوشت مرغ، ماهی، گوسفند و گوساله) به غذای كودك اضافه كنید.
* حبوبات مثل نخود، لوبیا، عدس، ماش منبع خوبی از پروتئین هستند. با شروع 9 ماهگی برای تأمین پروتئین مورد نیاز كودك حبوبات كاملا" پخته و له شده به سوپ كودك اضافه كنید.
* افزودن تخم مرغ به غذای كودك میتواند پروتئین غذای كودك را بیشتر كند. برای مثال، تخم مرغ آب پز را داخل پوره سیب زمینی و یا سوپ كودك، بعد از طبخ آن رنده كنید. (در مورد كودكان زیر یكسال باید فقط زرده تخم مرغ به كودك داده شود).
برای افزایش ویتامین ها و املاح غذای كودك از چه مواد غذایی میتوان استفاده كرد؟
ویتامین ها و املاح برای رشد و تأمین سلامتی كودك ضروری هستند و باید در غذای روزانه كودك به اندازه كافی وجود داشته باشند. سبزیها منابع غنی از ویتامین ها هستند. استفاده از سبزیهای برگ سبز مثل اسفناج، جعفری، شبت، گشنیز و یا هر نوع سبزی دیگری كه در دسترس است در داخل سوپ و سایر غذاهایی كه به كودك داده میشود ویتامین ها و برخی از املاح مورد نیاز برای رشد كودك مثل آهن را تأمین میكند، (بخاطر داشته باشید به كودكان زیر یكسال نباید اسفناج داد). سبزیهای زرد و نارنجی رنگ مثل كدو حلوایی،هویج و گوجه فرنگی دارای ویتامین A هستند و استفاده از این سبزیها در غذای كودك به تأمین ویتامین A مورد نیاز برای رشد كودك كمك میكند.
روش های ساده و ارزان برای مقوی و مغذی كردن غذای كودك:
طرز تهیه جوانه غلات و حبوبات:
سعی كنید برای تهیه سوپ یا كته از گوشت با استخوان استفاده كنید، مثل ران مرغ و یا ماهیچه گوسفند تا املاح و چربی بیشتری به بدن كودك برسد.
میتوانید چند قلم گوسفند یایك قلم گوساله را جداگانه بپزید، چربی روی آن را بگیرید و عصاره آن را برای 4 روز در یخچال و برای 2 ماه در فریزر نگهداری كنید و به هر وعده غذای كودك 2 قاشق غذا خوری از این عصاره را اضافه نمایید.
5)چرا كودك از خوردن امتناع میكند و چه باید كرد؟
• فعالیت زیاد و در نتیجه خستگی
• فعالیت كم و در نتیجه كمتر گرسنه شدن
• نخوابیدن
• كم بودن فاصله بین تنقلات با غذاهای اصلی
• اظهار نظر مبنی بر دوست نداشتن غذا توسط بزرگترها.
اما در عین حال این امر ممكن است وسیله ای باشد كه كودك میخواهد عدم وابستگی و استقلالش را نشان دهد. این خود بخشی از مراحل تكامل اوست. والدین اگر هیجان زده باشند و به كودك فشار بیاورند سبب كندی جریان ترشح معده كودك و مانع از هضم غذای وی میشوند. بعلاوه كودك از توجه والدین لذت میبرد و میآموزد كه امتناع از خوردن، یكی از راههای جلب توجه آنان است. كودك معمولا غذای بخصوصی را برای مدتی دوست دارد و بعد ممكن است به غذای دیگری علاقه نشان دهد. یعنی كودك غذایی را كه تا دیروز دوست داشت و میخورد، امروز از خوردنش امتناع میكند. در این مورد، والدین با تغییراتی از قبیل تغییر در درجه حرارت و یا نوع پخت، یا شكل غذا (به عنوان مثال دادن شیر گرم یا سرد، دادن تخم مرغ آب پز یا نیمرو و... ) و تعریف و تمجید از غذا میتوانند آن را مورد پسند و دلخواه كودك كنند. اگر كودك باز هم از خوردن امتناع كرد، والدین باید صبور باشند و كودك را به اجبار وادار به خوردن نكنند و پس از تمام شدن غذا، بشقاب او نیز با سایر بشقابها برداشته شود. بدین ترتیب هم كودك یاد میگیرد كه زمان صرف غذا نامحدود نیست و هم باعث میشود در وعده غذایی بعد، به اندازه كافی گرسنه باشد و غذا بخورد. نتایج مطالعات نیز نشان داده است كه دریافت انرژی هر كودك از یك وعده غذایی به وعده دیگر بسیار متفاوت است ولی كل انرژی دریافتی روزانه بطور قابل توجهی ثابت است. بدین معنی كه معمولا كودك كمبود كالری و مواد مغذی در یك وعده را، در وعده بعد جبران میكند. لذا وظیفه والدین انتخاب و ارائه مواد غذایی مغذی و مناسب است.
اگر كودك به خوردن بعضی از غذاها علاقه نشان نمیدهد چه باید كرد؟
بعضی از مادران شكایت دارند كه كودكشان گوشت تكه یا تخم مرغ نمیخورد و یا شیر كم میخورد و یا شیرینی زیاد طلب میكند. در زیر چند پیشنهاد برای راهنمایی این مادران اورده شده است.
برای كودكانی كه گوشت تكه ای نمیخورند:
• قطعات بسیار ریز گوشت را مخلوط با حبوبات كاملا بپزید و نرم كنید. همراه با یك قاشق غذا خوری روغن زیتون و یك قاشق مرباخوری آب لیمو ترش یا آب نارنج تازه به كودك بدهید.
• گوشت چرخ كرده را به صورت كوفته قلقلی درآورید یا به صورت مخلوط با گوجه فرنگی بجای سس روی ماكارونی بریزید یا كتلت (مخلوط كوشت و سیب زمینی و تخم مرغ) به شكل های كوچك و زیبا تهیه كنید و یا به صورت مخلوط با آب گوجه فرنگی و لوبیا و برنج (لوبیا پلو) بپزید.
• از گوشت مرغ یا ماهی استفاده كنید.
• اگر كودك هیچیك از انواع گوشت را نمیخورد از جانشین های آن استفاده كنید؛ مثل زرده تخم مرغ، سفیده تخم مرغ، عدس، پنیر با بادام یا گردو، لوبیا چیتی پخته شده، بادام زمینی بدون پوست، شیر و ماست.
• برنج را در آب گوشت یا مرغی كه میپزید بریزید و به صورت كته نرم، با انواع سبزی ها یا عدس ، به او بدهید.
• كودكانی كه اصلا گوشت نمیخورند باید از نظر دریافت آهن مورد توجه باشند.
برای كودكانی كه تخم مرغ سفت شده را نمیخورند:
• زرده و سفیده تخم مرغ را بزنید و داخل سوپ بریزید و بگذارید چند جوش بزند.
• زرده و سفیده تخم مرغ را با كمیشیر (2 قاشق غذاخوری) مخلوط كرده و در روغن بپزید (خاگینه)
• سیب زمینی پخته شده و تخم مرغ سفت شده را رنده كنید و به آن كمیكره یا روغن زیتون بزنید (تقریبا مثل سالاد الویه ولی بدون سس مایونز) یا به آن ماست و روغن زیتون یا كمیشیر اضافه كنید.
• تخم مرغ را بزنید و با نصف استكان ماست در ته قابلمه ای كه برای او كته درست میكنید بریزید (مثل ته چین)
• ماكارونی را بپزید، آب كش كنید، یك تخم مرغ را بزنید و با یك استكان شیر مخلوط كنید، كمیپنیر در آن رنده كنید و با ماكارونی دم كنید.
• تخم مرغ را بزنید و با كمیخامه و آب لیمو به سوپ او اضافه كنید و بگذارید بپزد (از مصرف تخم مرغ خام یا نیم پز پرهیز كنید).
برای كودكانی كه شیر مادر یا هیچ شیر دیگری را نمیخورند:
• در بعضی از غذاها از شیر استفاده كنید. مثلا آرد و كره و شیر را به سوپ اضافه كنید. ماكارونی و شیر و پنیر درست كنید. به كودك شیر برنج و فرنی بدهید.
• با شیر و كره و پنیر و كمیآرد، سس درست كنید و روی ماكارونی یا روی سبزی های پخته شده بریزید.
برای كودكانی كه سبزی یا میوه نمیخورند:
• سبزی هایی مثل كرفس و هویج را بپزید (نه خیلی زیاد كه له شود بلكه كمیترد باشد) و بگذارید كودك آن را با دست بردارد و بخورد.
• سبزی ها را ریز كرده و در سوپ او بریزید.
• كمیماست چكیده بر روی سبزی های پخته بریزید یا سبزی را با نان و پنیر به او بدهید.
• اگر میوه نمیخورد، آن را رنده كرده یا به تكه های كوچك تقسیم كنید و با كمیخامه یا ژله به او بدهید (مثل سالاد میوه)؛ یا در تهیه ژله به جای آب، آب میوه بریزید؛ یا ژله درست كنید و تكه های بسیار كوچك میوه را به ژله اضافه نمائید (فراموش نكنید میوه و سبزی ها را قبل از مصرف خوب شسته و ضد عفونی نمائید).
برای كودكانی كه شیرینی زیاد میخورند:
• خرید شیرینی و درست كردن غذاهای شیرین را كاهش دهید.
• در غذاهای شیرینی كه استفاده میكنید، شكر كمتری استفاده نمائید.
• مواد شیرین مثل بستنی و شكلات را به عنوان جایزه به كودك ندهید بلكه مقدار كمیاز آن را جزو برنامه غذاییش بگذارید. از عكس برگردان یا برچسب های رنگی بعنوان جایزه استفاده كنید.
• مراقب دندان های كودك نیز باشید و بعد از مصرف مواد شیرین حتما دندان های او را مسواك بزنید.
6)کودکان چه موقع سیر میشوند؟
برای آگاهی از تغذیه کودکانتان، به انتخابهای تغذیه ای آنها توجه داشته باشید.
• مطمئن باشید که هیچ کدام از گروههای غذایی کنار گذاشته نشده اند. اگر کودک شما برای مدت کوتاهی از خوردن یکی از گروههای غذایی امتناء نمود نگران نشوید ولی نخوردن یک گروه از مواد غذایی برای مدت طولانی کودک را از تغذیه کافی دور نگه میدارد.
•کودکان خود را به خوردن غذاهای مختلف و گوناگون تشویق کنید، زیرا هر غذایی، خاصیت ویژه ای دارد.
میزان تغذیه کودکان
• یک چهارم تا یک سوم از غذای بزرگترها را به کودکان بدهیم و یا به ازای هر سال که به سن کودک اضافه میشود یک قاشق غذاخوری به غذای آن اضافه نماییم.
کمتر از آنچه که فکر میکنید کودک به غذا نیاز دارد به او بدهید و بگذارید کودک در صورت گرسنه بودن، تقاضای غذا نماید.
غذاهای ساده و مختصر
برای استفاده از ساندویچ والدین باید نوع ساندویچ و زمان مناسب خوردن آن را بدانند.
نوع: از انواع مختلف ساندویچها استفاده نمایید و سعی کنید از همه گروههای غذایی در آنها باشد.
زمان: چندین بار در طول روز میتوان از ساندویچ برای تغذیه کودک استفاده نمود و بهتر است دو ساعت قبل از غذای اصلی از آنها استفاده گردد. کودکان باید احساس گرسنگی را بیاموزند.
غذاهای انتخابی:
گروه سبزیجات:کلم بروکلی، هویج، ذرت، خیار، فلفل دلمه ای، لوبیا سبز، کلم، لوبیا، سیب زمینی، اسفناج، کدو، بامیه،
گروه میوه ها: سیب، موز، انجیر، آب میوه،گریپ فروت،کیوی، پرتقال،هلو، گلابی، آناناس، توت فرنگی، هندوانه، نارنگی.
• کودکان زیر دو سال فقط باید از شیر استفاده کنند.
• آجیل تنها برای کودکان بالاتر از 4 سال باید استفاده گردد.
منابع :
http://www.behsite.ir/
www.seemorgh.com
ninisite.com
www.iranhealers.com
هفته نامه سلامت