نویسنده: الهام رسولی ثانی آبادی
استراتژی (1) امروزه به عنوان مفهومی موسع در نظر گرفته می‌شود؛ به این معنا كه فقط مربوط به امور نظامی و چگونگی جنگیدن نبوده و می‌تواند حوزه‌های گوناگونی را در بر بگیرد؛ به عنوان مثال امروزه می‌توان از انواع استراتژی‌های سیاسی، فرهنگی و یا اقتصادی در كنار استراتژی‌های نظامی سخن به میان آورد كه البته در هر كشوری مقصود و هدف اصلی تمامی این استراتژی‌ها بایستی برآورده كردن اهداف و منافع ملی باشد.
بنابراین در تقسیم بندی انواع استراتژی می‌توان استراتژی‌ها را به سه دسته استراتژی‌های نظامی، استراتژی‌های سیاسی و استراتژی‌های اقتصادی تقسیم كرد.
امروزه دولتی در عرصه روابط بین الملل موفق تر و قدرتمندتر از دیگر دولت‌هاست كه بتواند بنابر مقدورات و محذورات داخلی و بین المللی خود و همچنین بنا به حوزه‌های موضوعی متفاوت در سیاست خارجی، از استراتژی‌های گوناگون در راستای تأمین منافع و اهداف ملی خود استفاده كند؛ به عنوان مثال گاهی اوقات اتخاذ یك استراتژی اقتصادی بسیار پرفایده تر و با مقرون به صرفه تر در برآورده كردن اهداف و منافع ملی نسبت به اتخاذ یك استراتژی نظامی است.
به طور كلی استراتژی در بعد نظامی به معنای هنر و علم به كارگیری منابع در جنگ، در راستای نیل به پیروزی تعریف می‌شود (Dictionary of Military Terms 1986: 546). به لحاظ كاربردی نیز می‌توان استراتژی را شاخه‌ای از علوم نظامی (مطاله و كاربرد قواعد و اصول جنگی) و به معنای عملیات نظامی در سطح وسیع (2) و در مقابل تاكتیك به معنای عملیات نظامی در سطح محدود (3) تعریف كرد (New websters Dictionary 1986: 208).
لیدل‌هارت استراتژی را هنر توزیع و به كارگیری نیروی نظامی برای برآورده كردن مقاصد سیاسی تعریف می‌كند و هدلی بول نیز استراتژی را بهره برداری از نیروی نظامی برای برآورده شدن مقاصد سیاسی بیان می‌كند (برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ك: Buzan 1987: 3- 4).
مهم ترین عناصر استراتژی نظامی عبارتند از:
اهداف و روش‌ها. (4) در استراتژی نظامی منظور از اهداف، اهداف نظامی است. در همین راستا هدف نظامی هدفی تعریف می‌شود كه تلاش‌ها و منابع نظامی برای تحقق آن به كار گرفته می‌شود؛ به عنوان مثال در استراتژی‌های نظامی گوناگون، بازدارندگی از تجاوز، حفظ استقلال و دفاع از تمامیت ارضی، شكست دشمن و... می‌توانند به عنوان اهداف مطرح شوند. نكته قابل توجه آن است كه معمولاً اهداف نظامی بایستی در راستای اهداف و منافع ملی تعریف شوند (ازغندی و روشندل، 1390: 7). منظور از روش نیز روش‌های به كارگیری نیروهای نظامی و بسیج منابع در راستای تأمین اهداف نظامی است؛ به عنوان مثال چگونگی استفاده از نیروهای نظامی در موقعیت‌های گوناگون، چگونگی آرایش نیروهای متعارف و غیرمتعارف و همچنین چگونگی چینش نیروهای دفاعی و تهاجمی در جبهه‌های نبرد در جهت پیروزی بر دشمن، در مبحث روش قرار می‌گیرند (ازغندی و روشندل، 1390: 8).
از سوی دیگر در انتخاب نوع استراتژی نظامی كه هر دولتی در مواجه با دنیای بیرون اتخاذ می‌كند، عوامل متعددی از جمله محیط روان شناختی و ادراكی حاكم بر دستگاه تصمیم گیری كشور و همچنین عوامل محیطی و عملیاتی از جمله مقدورات و محذورات داخلی و بین المللی دخیل هستند؛ به عنوان مثال وضعیت جغرافیایی یك دولت و نوع شرایط اقلیمی، وجود و یا نبود موانع محیطی و طبیعی مثل كوه‌ها و یا دریاها از عوامل مؤثر در اتخاذ نوع خاصی از استراتژی نظامی هستند.
پی‌نوشت‌ها:
1. Strategy.
2. Large Scale Operations.
3. Small Scale Operations.
4. Ends And Means.
رسولی ثانی آبادی، الهام؛ (1393)، درآمدی بر مهم‌ترین مفاهیم و اصطلاحات روابط بین الملل، تهران: انتشارات تیسا، چاپ یكم.
