حبیب الله کاشانی؛ عالمی فاضل و ادیبی باذوق

(1262 -1340 ق) حبیب‌الله، متخلص به حبیب و سالک، فرزند علی مدد ساوجی، فقیه، رجال‌نویس، متکلم، مفسر و شاعر ایرانی. پدرش از علمای ساوه بود و از آنجا به قزوین و پس از چندی به کاشان کوچید و در پنج سالگی حبیب پدرش به دعوت مردم ساوه به آن شهر رفت و تربیت فرزندش را به سید حسین کاشانی سپرد. حبیب‌الله صرف و نحو و مقدمات علوم را در خدمت سید حسین فرا گرفت و در 1279 ق از او اجازه گرفت، سپس رهسپار تهران گردید و در تهران از مجالس درس کلانتری نوری و شیخ هادی تهرانی بهره‌مند گردید. در 1281 ق به عتبات عراق رفت و در حوزه‌ی درس فاضل اردکانی به تکمیل تحصیلات خود پرداخت. پس از آن به ایران بازگشت و پس از مدتی که از مجلس درس ملا زین‌العابدین گلپایگانی بهره برد به زادگاهش رفت و در آنجا به تألیف کتب و تربیت شاگردان و ارشاد مردم روی آورد. میرزا حبیب عالمی فاضل و ادیبی باذوق بود و به فارسی و عربی شعر می‌گفت و به نام خود و نیز سالک تخلص می‌کرد. از آثارش: آداب التجارة به فارسی؛ اسرار الحسینیه به فارسی؛ اثبات الرجعه به فارسی؛ اسرارالعالمین، در اخلاق و معارف؛ اصطلاحات الصوفیه؛ اصطلاحات علم الجفر؛ الانوار السانحه در تفسیر سوره‌ی فاتحه؛ انتخاب اسمائل به فارسی؛ ایضاح الریاض که حاشیه بر ریاض اسمائل سید علی طباطبایی است؛ تذکرة الشهداء؛ تفسیر سوره‌ی توحید؛ مثنوی تشویقات السالکین الی معارج الحق و الیقین؛ تفسیر سوره‌ی انا اعطینا؛ تفسیر سوره‌ی انا فتحنا؛ توضیح البیان فی تسهیل الاوزان به فارسی؛ تسهیل المسالک فی‌المدارک درباره‌ی رؤس قواعد فقهی به فارسی؛ تنبیهات الغافلین در عرفان که منظومه‌ای به فارسی است؛ توضیح السبل فی بیان الادیان؛ خواص اسماء الحسنی و معنی آنها به فارسی؛ جذبة الحقیقة در شرح دعای کمیل؛ جنة الحوادث در شرح زیارت وارث؛ حقایق النحو؛ الدر المکنون در شرح دیوان مجنون؛ رجوم الشیاطین در رد بابیه به فارسی؛ رساله در اعیاد شرعیه به فارسی؛ ریاض الحکایات که مجموعه‌ی داستانها و مثلهای خنده‌دار است و به فارسی نوشته شده؛ ساقی‌نامه به فارسی در اخلاق؛ السرّ المستتر فی الطلسمات و الدعوات؛ شرح دعاهای جوشن صغیر، سحور، صنمی قریش، عدیله، زیارت عاشورا، قصیده‌ی سید حمیری، فرزدق ولافیة العجم؛ العشرة الکاملة؛ عقائد البیان در شرح دعای عدیله‌ی کبری به فارسی؛ القواعد الربانیه در اخلاق؛ کشف السحاب در شرح خطبه‌ی شقشقیه؛ منظومه‌ی گلزار اسرار به فارسی این منظومه در قالب مثنوی سروده شده و نزدیک 2000 بیت در توحید و کلام شیعه است؛ لباب‌الالقاب الاطیاب که زندگینامه‌ی علمای اسلام است؛ مسائل الاحکام به فارسی؛ مصابیح الصائبین به فارسی؛ مصاعد الصلاح در شرح دعای صباح؛ منظومه‌ای به فارسی در اصول فقه؛ منظومه‌ی علم‌الدرایه؛ منظومه‌ی علم المناظره؛ منتخب الافعال در افعال عربی؛ مستقصی القواعد؛ میزان‌المقادیر؛ منفذ المنافع فی شرح المختصر المنافع در 12 جلد (در تهران به چاپ رسیده)؛ منظومه‌ی نصیحت‌نامه به فارسی؛ نخبة‌التبیان فی علمی‌المعانی و البیان؛ نخبة‌المصائب به فارسی؛ الوجیزة الشریفة که تفسیر سوره‌ی اخلاص است؛ الدرة الدرر که تفسیر سوره‌ی الکوثر است (در تهران به چاپ رسیده)؛ وسیلة الاخوان الی احکام الایمان به فارسی؛ وسیلة المعاد و ذریعة العباد به فارسی؛ هدایة الضبط فی علم الخط؛ منظومه‌ی شکایت‌نامه به فارسی کلیات میرزا حبیب‌الله که دارای دو ساقی‌نامه و غزل و قصیده و ترکیب‌بند و نیز منظومه‌های تنبیهات الغافلین و گلزار اسرار است، به شماره‌ی 4297 در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‌شود.

بیشتر بخوانید: زندگینامه ملاحبیب الله شریف کاشانی

کتابنامه:
اعیان الشیعة، 559/4؛ الذریعة، زیر عناوین کتابها؛ ریحانة الادب، 18/5؛ علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، 353؛ لباب‌الالقاب، تهران 1378 ش؛ فهرست نسخه‌های خطی فارسی، 1860، فارسی و عربی، 487/2؛ نقباء البشر، 360/1.
منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.