1-در ميان تمام شهرهاي جهان، فقط يکي است که روزي حکومت بر آن، «خون خدا» را بر زمين ريخته:
ري.اين خاصيت يگانه البته سرنوشت شومي را هم براي اين شهر کهن رقم زده است.امروزه معدود بازمانده هاي بناهاي تاريخي ري،درميان ساخت و سازهاي شهري تهران، پنهان و مهجور مانده و کل آن شهر عظيمي که به چشم اعراب فاتح آن،بزرگ ترين شهر دنيا بود، آخرين منطقه از مناطق بيست گانه ي تهران است.اما اين بخش کوچک در جنوب شرق پايتخت، آن ري کهني نيست که در کتاب هاي تاريخي مي خوانيم. آن چه امروزه ويرانه هايش برجا مانده، از نظر قدمت، نظير بابل و نينوا و از نظر اهميت، جزو بزرگ ترين مراکز دولت ماد، امپراتوري اشکاني و بعدها تمدن اسلامي بوده و در دوره هاي مختلفي پايتخت ايران شده است. براي دانستن اهميت ري فقط کافي است بدانيم که نام اين شهر در عهد عتيق (کتاب دوم پادشاهان)، اوستا (ونديداد) و نيز در کتيبه ي بيستون آمده است. البته آن وقت ها نام شهر «راگا» بوده و نام «ري» از دوره ي اسلامي رواج يافته است، در آن دوره، ري مرکز ايالت جبال يعني تمام مناطق غربي ايران بود و در عهد عباسي ها، وليعهد به امارت آن مي رفت. پادشاهان آل بويه و سلجوقي هم علاقه ي زيادي به اين شهر داشتند. مزارع حاصل خيز گندم و تاکستان هاي معروف ري در دشت هاي جنوب شهر، چهار رودي که در اطراف شهر جاري بود،و کوه هاي بي بي شهربانو در شرق و چشمه علي در شمال، و خود همين چشمه ي پر آب، در کنار موقعيت اقتصادي آن، به اين شهر کويري جايگاهي ويژه داده بود. اماري که بزرگ ترين ضرابخانه ي دولت هاي اسلامي را داشت، در حمله ي مغول به معناي واقعي کلمه نابود شد. حتي توجه صفويه به آستان حضرت عبدالعظيم هم باعث رونق دوباره شهر نشد.و ري،انگار که نفرين شده باشد، هر روز کم رمق تر و کوچک تر شد و نشست به تماشاي آباداني دهکده ي شمالي اش طهران، که عاقبت، ري را در دود و دم خود بلعيد.
2-آخرين منزل طغرل
برج مخروطي شکل، آرامگاه طغرل اول، پادشاه سلجوقي است که از بخارا تا بغداد را گرفته بود و ري را پايتخت خودش کرده بود. تمام برج از آجر است.تاق مخروطي آن از بين رفته. ارتفاع برج، 20 متر و قطر خارجي آن در پايين، 70/17 متر است.ضخامت ديوارهاي برج هم بين 75/1 متر تا 75/2 متر است. اين بنا مورد توجه ناصرالدين شاه بوده و به دستور او تعمير شده است.بالاخره شاه ها بايد هواي هم را داشته باشند!
3-مسافر ري
نخستين بناي مرقد حضرت عبدالعظيم را محمدبن زيد ياغي علوي معروف در اواخر قرن سوم ساخت. در اصلي ورودي مجموعه هم به فرمان پادشاهان آل بويه ساخته شده. دولت سلجوقي در تکميل مزار حضرت عبدالعظيم کوشيد.رواق و ايوان را شاه طهماسب اول صفوي بنيان گذاشت و ضريح نقره را فتحعلي شاه قاجار.گنبد طلا هم از ناصرالدين شاه است. سر در آجري سلجوقي اين بنا هنوز به جا مانده. و در بزرگ چوبي بين رواق شمالي و مسجد زنانه هم متعلق به دوره ي تيموري است. زيارت اين امامزاده ي جليل القدر، که بين مردم محلي به «شاه عبدالعظيم» معروف است، از قديم مورد توجه شيعيان است. اصطلاح «تعارف شاه عبدالعظيمي»از همين جا رايج شده که زيارت کنندگان تهراني براي زيارت اين مکان، لازم نبوده شب را بمانند.
عبدالعظيم پسرعبدالله پسرعلي پسر حسين پسر زيد پسر امام حسن مجتبي (ع)را امام هادي (ع)به ري فرستاد. او شاگردي سه امام را کرده، مورد علاقه و اعتماد ائمه (ع) بوده، و امام هادي (ع)در موردش گفته که زيارت مزارش ثواب زيارت کربلا را دارد. وي چون تحت تعقيب عمال خليفه بود.به راهنمايي امام دهم (ع)به ري آمد و در اين جا مورد استقبال مردم بود.
در اطراف صحن، گورستاني هست که به خاطر احترام مردم نسبت به حضرت عبدالعظيم به وجود آمده.ناصرالدين شاه قاجار که در همين حرم ترور شد، قائم مقام فراهاني، قاآني شاعر،ستارخان، آيت الله کاشاني، استاد فروزانفر و علامه محمد قزويني از جمله خفتگان در اين گورستان هستند.
4-آب و آيينه
بي شک چشمه ي پر آبي که امروزه به چشمه علي معروف است.از مهم ترين علل پيدايش تمدن هفت هزار ساله ي ري است. اين چشمه در دل کوهي با همين نام در نزديکي ابن بابويه قرار دارد.در روي کوه چشمه علي، آثار متعددي از زمان هاي مختلف برجاست:نقش برجسته اي که مربوط به دوره ي ساساني است و برج و بارويي قديم با طول بيشتر از 450 متر که اصلش مربوط به دوره سلجوقي است.در حال حاضر، ميراث فرهنگي، مشغول مرمت باروي قديم ري است.
5-بزرگان ري
اين يک فهرست کوتاه است از مشهورترين کساني که در شهر ري به دنيا آمده اند، از زمان عباسيان بگيريد تا همين سال ها
شيخ کليني:صاحب «اصول کافي»، يکي از چهار کتاب حديث شيعه.
زکرياي رازي:پزشک و شيمي دان بزرگ که الکل را کشف کرد.
ابوعلي مسکويه رازي:فيلسوف معاصر ابوريحان بيروني و ابن سينا.
امام فخر رازي:فقيه، مفسر، متکلم و فيلسوف شکاک قرن هفتمي، صاحب «تفسير کبير».او در همه ي اصول فلسفي پيش از خودش تشکيک کرد.
شيخ ابوالفتوح رازي:مفسر برجسته ي قرن ششم و صاحب تفسير «روض الجنان و روح الجنان».
شمس قيس رازي:اديب قرن هفتمي، نويسنده ي کتاب آکادميک «المعجم في معابير اشعار العجم».
عبدالرحمان صوفي رازي:اخترشناس بزرگ مسلمان، نخستين کسي که کهکشان مارپيچي M31 و همين طور ابر ماژلاني بزرگ را رصد کرد. چهار گودال را درکره ي ماه به نام او گذاشته اند.
رضاقلي خان هدايت:شخصيت فرهنگي دوره ي قاجار که تذکره هاي معروف «مجمع الفصحا» و «رياض العارفين» را نوشته.
تختي:جهان پهلوان نامي معاصر.
سيد مرتضي آويني:نويسنده و هنرمند، کارگردان «روايت فتح»که خيلي ها معتقدند بهترين مستند ايراني است.
6-شاهزاده اي که عروس مولا (ع) بود
بي بي شهربانو، همان دختر يزدگرد سوم و همسر امام حسين (ع) است که امام سجاد (ع) از طريق او نسبش به ايراني ها مي رسد. به عقيده ي عامه، او در روز عاشورا از ميدان جنگ گريخت و به سرزمين پدري آمد و در اين مکان مدفون شد. اين نظر را مورخان قبول ندارند، ولي بقعه اي که به نام بي بي است، هزاران زائر دارد که هيچ اهميتي به نظر مورخان نمي دهند.
بقعه ي بي بي شهربانو بيرون شهر است؛ چسبيده به کوهي به نام خود بي بي. قبلاً تمام بنا از سنگ بوده که هنوز هم گنبد سنگي قديمي در کنار گنبد و کاشي کاري خوش رنگ عهد قاجار پيداست.در جنوب محوطه ي بقعه هم يک ساختمان تاريخي از دوران آل بويه است.
روز زيارتي بي بي شهربانو، سه شنبه است. خيلي از مادربزرگ ها روز سه شنبه براي بي بي سفره مي دهند.
7-اين جا چراغي روشن است
شيخ صدوق با ابن بابويه،يکي از بزرگ ترين فقها و دانشمندان شيعه است که کتاب «من لا يحضره الفقيه»، يکي از چهار کتاب اصلي شيعه را نوشته. پدر او نيز از فقهاي شيعه بود که با حسين بن روح نوبختي، سومين نايب امام زمان آشنا بود و از او خواست امام براي مشکل بي فرزندي اش دعا کند. ابن بابويه به دعاي امام زمان به دنيا آمد. بعضي مي گويند چون مردم ري به پدرش براي انتقال مطالب به امام رجوع مي کردند. به او مي گفتند: «باب وي».براي همين، اسم شيخ صدوق هم شد «ابن بابويه».
آرامگاه او همواره مورد احترام شيعيان بود. ولي حادثه اي که در زمان فتحعلي شاه اتفاق افتاد. اهميت اين مزار را دو چندان کرد. در سال 1238 سيلي در تهران آمد که از جمله مزار ابن بابويه را خراب کرد. وقتي براي مرمت آمدند، جسد شيخ را صحيح و سالم پيدا کردند. خود فتحعلي شاه هم آمد و جسد را ديد. بعد از آن افراد، بسياري وصيت مي کردند که کنار مزار اين عالم بزرگ دفن شوند. قبر علامه دهخدا، ميرزاده عشقي جهان پهلوان تختي در گورستان ابن بابويه است.
منبع:مجله همشهري جوان(ش39)/خ
