مقدمه:
تعقیب یعنی اشتغال به ذکر، دعا و قرآن پس از نماز و دنبال کردن فرارى است. تعقیب به معناى نخست در باب صلات مورد بحث قرار گرفته و از آن به مناسبت در باب تجارت نیز سخن رفته است.
براى تعقیب کیفیت خاصّى تشریع نشده است. آنچه از ذکر، دعا و درخواست از خداوند و راز و نیاز به درگاه او بر زبان جارى شود در دستیابى به فضیلت تعقیب کفایت مى‌کند؛ گرچه افضل آن است که به اذکار و دعاهایى پرداخته شود که به عنوان تعقیب از معصومان علیهم السّلام وارد شده است، از جمله: گفتن سه بار (اللّه اکبر) بعد از سلام نماز؛ خواندن (لا إله إلّا اللّه وحده وحده، أنجز وعده و نصر عبده ...)؛ دوازده مرتبه قرائت سوره توحید، سپس دعاى مکنون (اللّهمّ إنّى أسئلک باسمک المکنون المخزون ...)؛
تعقیب نماز صبح:
بدان که: تاءکید زیاد شده به تعقیب نماز صبح تا طلوع آفتاب. و تاءثیر آن در زیاد شدن روزی بیشتر است از تجارت و سفر دریا؛ چنانکه در چند روایت ذکر شده است.در چند روایت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: کسی که بعد از نماز صبح از جای خود حرکت نکند و ذکر خدا گوید تا طلوع آفتاب، خدا او را از آتش دوزخ بپوشاند و ثواب حج در نامه عمل او نوشته شود.
از کتاب مجالس صدوق از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل است که فرمود به عثمان بن مظعون: کسی که نماز صبح بخواند با جماعت، پس در جای خود تا طلوع آفتاب مشغول ذکر باشد، برای او خواهد بود در بهشت فردوس هفتاد درجه که دوری مابین هر درجه تا درجه دیگر به اندازه هفتاد سال دویدن اسب تندرو است.
و اکتفا می کنیم در اینجا به ذکر چهار امر:
اول: در کتاب کافی به سه طریق از امام صادق (علیه السلام ) است که فرمود: کسی که بعد از نماز صبح و مغرب هفت مرتبه بگوید: بسم الله الرحمن الرحیم لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم خدا از او هفتاد نوع بلیات را که کوچکتر آنها باد و پیسی و دیوانگی و جذام باشد دفع فرماید. و اگر شقی باشد، محو شود از اشقیا و نوشته شود در سعدا.
و این روایات را در کتاب وسائل و غیره از دیگران نیز نقل کرده اند.
و بیاید در تعقیب نماز مغرب بعضی از تعقیبات نماز صبح.
دوم: شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال به سند حسن از صباح بن سیابه از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: آیا نمی خواهی به تو چیزی تعلیم کنم که خدا رویت را از حرارت جهنم نگه دارد؟ عرض کرد: بلی. فرمود: بعد از فجر صد مرتبه بگو ((اللهم صل علی محمد و آل محمد)) تا خدا صورت تو را از آتش نگهداری فرماید.
سوم: شیخ صدوق در کتاب ثواب الاعمال از جابر از امام باقر صلوات الله علیه نقل کرده است که فرمود: کسی که بعد از نماز فجر هفتاد مرتبه استغفار نماید، خدا او را بیامرزد و هر چند عمل کند در آن روز بیشتر از هفتاد هزار گناه. و کسی که بیشتر از هفتاد هزار گناه کند، خیری در او نیست.
و همین روایت را در خصال نقل کرده و بعد از آن فرموده: در روایت دیگر هفتصد گناه ذکر کرده است.
چهارم: در کتاب مستدرک از شیخ کفعمی در جُنة الواقیه از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده است که فرمود: کسی که بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید: اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم. نمیرد تا آنکه درک خدمت ولی عصر صلوات الله علیه را کند.
شیخ جلیل ابن ادریس در آخر سرائر از کتاب شریف جامع بزنطی از ابوبصیر نقل کرده که گفت: شنیدم از امام صادق (علیه السلام ) که فرمود: صلوات بر محمد و آل محمد بین ظهر و عصر معادل هفتاد رکعت نماز است.
در بحار همین حدیث را به همین کیفیت نقل کرده است. ولکن در کتاب وسائل نقل فرموده که معادل هفتاد حج است.
تعقیب مختص نماز عصر:
تعقیب مختص نماز عصر، پس هفتاد مرتبه استغفار است.در کتاب وسائل از امالی ابن الشیخ به سند خود از حضرت رضا (علیه السلام ) از پدرانش صلوات الله علیهم اجمعین از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده است که به کسی فرمود: وقتی که نماز عصر را خواندی، پس استغفار کن 77 مرتبه تا گناهان 77 ساله تو بریزد.
عرض کرد: من 77 سال گناه ندارم؟ فرمود: پس قرار بده برای خود و پدرت. عرض کرد: برای من و پدرم این اندازه گناه نیست. فرمود: قرار ده برای خود و پدرت و مادرت. عرض کرد: نیست برای من و پدر و مادرم این اندازه گناه، فرمود: برای خود و پدر و مادر و خویشان خود قرار ده.
از امالی شیخ صدوق به سند خود از امام صادق (علیه السلام ) نقل است که فرمود: کسی که بعد از عصر هفتاد مرتبه استغفار کند، خداوند تعالی برای او در آن روز هفتصد گناه را بیامرزد. و اگر او آنقدر گناه نداشته باشد، پس برای پدرش، و اگر برای پدرش نبود، پس برای مادرش. . .
از کتاب مصباح شیخ طوسی از امام صادق (علیه السلام ) است که فرمود: کسی که استغفار کند بعد از عصر هفتاد مرتبه، بیامرزد خدا برای او هفتصد گناه را.
و قریب به مضمون این روایات را در کتاب مستدرک نقل کرده است. و همین روایات را در بحار نقل کرده است.
و دیگر: ده مرتبه سوره انا انزلنا خواندن بعد از نماز عصر است که ثواب زیادی دارد.
تعقیب نماز مغرب:
تعقیب نماز مغرب علاوه از مشترکات و آنچه در تعقیب نماز صبح ذکر کردیم:در کتاب مستدرک از سید ابن طاووس در کتاب فلاح السائل به سند صحیح از معاویه بن عمار از امام صادق (علیه السلام ) نقل کرده است که فرمود: کسی که بعد از نماز صبح و بعد از نماز مغرب هنوز از جای خود حرکت نکرده و تکلم نکرده، بگوید: ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین امنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما اللهم صل علی محمد النبی و علی ذریته و علی اهل بیته خداوند تعالی صد حاجت او را بر آورد؛ هفتاد در آخرت و سی حاجت در دنیا. و همین روایت را در کتاب ثواب الاعمال نقل کرده است.
تعقیب نماز عشا
در کتاب مستدرک از سید ابن طاووس در کتاب فلاح السائل از امام جواد صلوات الله علیه نقل کرده که فرمود: کسی که بخواند سوره انا انزلنا را هفت مرتبه بعد از نماز عشا، در ضمان خدا خواهد بود تا صبح.تعقیات مشترکه:
از کتاب «مصباح» شیخ طوسی و غیر آن روایت شده: هرگاه نماز را سلام دادی دست ها را تا برابر گوش بالا ببر و «سه مرتبه» تکبیر [اللّهُ أَکْبَرُ] گفته و سپس بگو:
لَا إِلهَ إِلّا اللّهُ إِلهاً وَاحِداً وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ، لَاإِلهَ إِلّا اللّهُ وَ لَا نَعْبُدُ إِلّا إِیاهُ، مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ وَلَوْ کرِهَ الْمُشْرِکونَ، لَاإِلهَ إِلّا اللّهُ رَبُّنَا وَ رَبُّ آبائِنَا الْأَوَّلِینَ، لَاإِلهَ إِلّا اللّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ، أَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَنَصَرَ عَبْدَهُ، وَأَعَزَّ جُنْدَهُ، وَهَزَمَ الْأَحْزَابَ وَحْدَهُ، فَلَهُ الْمُلْک، وَلَهُ الْحَمْدُ، یحْیی وَیمِیتُ، وَیمِیتُ وَیحْیی، وَهُوَ حَی لَایمُوتُ، بِیدِهِ الْخَیرُ وَهُوَ عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ.
معبودی جز خدا نیست، معبودی یگانه و ما تسلیم او هستیم، معبودی غیر از خدا نیست و جز او را نمی پرستیم، درحالی که طاعت خود را برای او خالص می کنیم هرچند برای مشرکان ناخوشایند باشد. معبودی جز خدا پروردگار ما و پروردگار پدران نخستین ما نیست،
معبودی غیر از خدا نیست، یگانه و یگانه و یگانه است، وعده اش را به انجام رساند، بنده اش را یاری داد و سپاهش را قدرت و عزت بخشید و به تنهایی لشکریان (کفر و شرک) را درهم شکست؛
پس فرمانروایی و ستایش فقط ویژه اوست. زنده می کند و می میراند و می میراند و زنده می کند و اوست زنده ای که نمی میرد، خیر و نیکی تنها به دست اوست و او بر هر چیز تواناست.
آنگاه بگو:
أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذی لَا إِلهَ إِلّا هُوَ الْحَی الْقَیوْمُ وَ أَتُوْبُ إِلَیهِ.
از خدا که جز او معبودی نیست، آن زنده و پاینده آمرزش می خواهم و به سوی او باز می گردم.
آنگاه بگو:
اللّهُمَّ اهْدِنِی مِنْ عِنْدِک، وَأَفِضْ عَلَی مِنْ فَضْلِک، وَانْشُرْ عَلَی مِنْ رَحْمَتِک، وَأَنْزِلْ عَلَی مِنْ بَرَکاتِک، سُبْحانَک لَاإِلهَ إِلّا أَنْتَ اغْفِرْ لِی ذُنُوبِی کلَّها جَمِیعاً، فَإِنَّهُ لا یغْفِرُ الذُّنُوبَ کلَّها جَمِیعاً إِلّا أَنْتَ، اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک مِنْ کلِّ خَیرٍ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُک، وَأَعُوذُ بِک مِنْ کلِّ شَرٍّ أَحَاطَ بِهِ عِلْمُک؛
خدایا مرا از نزد خود راهنمایی کن و از باران احسانت بر من ببار و از ابر رحمتت بر من بگستران و از نعمت های فراوانت بر من فرود آر، پاک و منزّهی، معبودی جز تو نیست.
همۀ گناهانم را بیامرز، زیرا جملگی گناهان را کسی جز تو نمی آمرزد، خدایا از تو درخواست می کنم از هر خیری که دانشت بر آن احاطه یافته است و به تو پناه می آورم از هر گزندی که علم تو به آن احاطه دارد؛
اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک عَافِیتَک فِی أُمُورِی کلِّها، وَأَعُوذُ بِک مِنْ خِزْی الدُّنْیا وَعَذَابِ الْآخِرَةِ، وَأَعُوذُ بِوَجْهِک الکرِیمِ، وَعِزَّتِک الَّتِی لَاتُرامُ، وَقُدْرَتِک الَّتِی لَایمْتَنِعُ مِنْهَا شَیءٌ، مِنْ شَرِّ الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ، وَمِنْ شَرِّ الْأَوْجاعِ کلِّهَا، وَمِنْ شَرِّ کلِّ دابَّةٍ أَنْتَ آخِذٌ بِنَاصِیتِها، إِنَّ رَبِّی عَلی صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلّا بِاللّهِ الْعَلِی الْعَظِیمِ، تَوَکلْتُ عَلَی الْحَی الَّذِی لَایمُوتُ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی لَمْ یتَّخِذْ وَلَداً، وَلَمْ یکنْ لَهُ شَرِیک فِی الْمُلْک، وَلَمْ یکنْ لَهُ وَلِی مِنَ الذُّلِّ، وَکبِّرْهُ تَکبِیراً.
خدایا! در همۀکارهایم تندرستی و سلامتی از تو می خواهم و به تو پناه می آورم از خواری دنیا و عذاب آخرت و پناه می برم به ذات بزرگ منش و توانمندی دست نایافتنی ات و قدرت سرپیچی ناپذیرت، از شر دنیا و آخرت و از شر همه دردها و از شر هر حیوانی که زمام وجودش به دست توست، همانا پروردگارم بر راه راست است.
هیچ توان و نیرویی نیست جز از سوی خدای بلندمرتبه بزرگ. توکل می کنم بر آن زنده ای که نمی میرد، ستایش ویژه خدا را که فرزندی نگرفته و در فرمانروایی شریکی برای او نیست و نه سرپرستی تا از پستی و فرومایگی رهایش سازد و او را بسیار بزرگ شمار.
پس تسبیح حضرت زهرا (علیها السلام) را گفته، [که کیفیت آن چنین است: تکبیر: «اَللهُ اَکبَرُ» 34 مرتبه، حمد: «اَلحَمدُ لِلّه» 33 مرتبه، تسبیح: «سُبحانَ اللهِ» 33 مرتبه] و پیش از آنکه از جای خود حرکت کنی «ده مرتبه» بخوان:
أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلهَ إِلّا اللّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِیک لَهُ إِلهاً وَاحِداً أَحَداً فَرْداً صَمَداً، لَمْ یتَّخِذْ صاحِبَةً وَلا وَلَداً.
گواهی می دهم که معبودی جز خدای یکتا نیست، برای او شریکی وجود ندارد، معبودی است یگانه و یکتا، بی همتا و بی نیاز است و هرگز همسر و فرزندی نگرفته است.
نویسنده گوید: فضیلت فراوانی برای این ذکر «أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلهَ إِلّا اللّه. . . » در روایت واردشده، به ویژه پس از نماز صبح و شام، و هنگام طلوع و غروب آفتاب؛ آنگاه می گویی:
سُبْحانَ اللّهِ کلَّما سَبَّحَ اللّهَ شَیءٌ، وَکمَا یحِبُّ اللّهُ أَنْ یسَبَّحَ، وَکمَا هُوَ أَهْلُهُ، وَکمَا ینْبَغِی لِکرَمِ وَجْهِهِ وَعِزِّ جَلالِهِ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ کلَّما حَمِدَ اللّهَ شَیءٌ، وَکمَا یحِبُّ اللّهُ أَنْ یحْمَدَ، وَکمَا هُوَ أَهْلُهُ، وَ کمَا ینْبَغِی لِکرَمِ وَجْهِهِ وَعِزِّ جَلَالِهِ، وَلَا إِلهَ إِلّا اللّهُ کلَّما هَلَّلَ اللّهَ شَیءٌ، وَکمَا یحِبُّ اللّهُ أَنْ یهَلَّلَ، وَکمَا هُوَ أَهْلُهُ، وَکمَا ینْبَغِی لِکرَمِ وَجْهِهِ وَعِزِّ جَلَالِهِ؛
پاک و منزه است خداوند، هرگاه چیزی او را به پاکی بستاید و آن چنان که دوست دارد به پاکی ستوده شود و آن گونه که او شایسته آن است و آن سان که برای ذات بزرگوارش و قدرت عظمتش سزاوار است .
و خداوند را ستایش هرگاه که او را چیزی ستایش کند و به همان صورت که دوست دارد ستایش شود و آن گونه که شایسته آن است و آن سان که برای ذات بزرگوارش و قدرت عظمتش سزاوار است. معبودی جز خدا نیست.
هرگاه چیزی به یگانه گی اش بانگ بردارد و به همان صورت که دوست دارد یگانه اش دانند و آن چنان که او شایسته آن است و آن سان که برای ذات بزرگوارش و قدرت عظمتش سزاوار است؛
وَاللّهُ أَکبَرُ کلَّما کبَّرَ اللّهَ شَیءٌ، وَکمَا یحِبُّ اللّهُ أَنْ یکبَّرَ، وَکمَا هُوَ أَهْلُهُ، وَکمَا ینْبَغِی لِکرَمِ وَجْهِهِ وَعِزِّ جَلالِهِ، سُبْحانَ اللّهِ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ، وَلَا إِلهَ إِلّا اللّهُ، وَاللّهُ أَکبَرُ عَلَی کلِّ نِعمَةٍ أَنْعَمَ بِهَا عَلَی وَعَلَی کلِّ أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ مِمَّنْ کانَ أَوْ یکونُ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ. اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَأَسْأَلُک مِنْ خَیرِ مَا أَرْجُو وَ خَیرِ مَا لَا أَرْجُو، وَأَعُوذُ بِک مِنْ شَرِّ مَا أَحْذَرُ وَمِنْ شَرِّ مَا لَاأَحْذَرُ.
و خداوند بزرگ تر از توصیف شدن است، هرگاه چیزی او را به بزرگی یاد کند و همان طور که دوست دارد به بزرگی یاد شود و آن چنان که او شایسته آن است و آن سان که برای ذات بزرگوارش و قدرت عظمتش سزاوار است. پاک و منزه است خداوند و ستایش ویژه اوست.
و معبودی جز خدا نیست و الله اکبر بر هر نعمتی که به من و به هر یک از مخلوقاتش عطا کرده، چه آنان که بوده اند و چه آنان که تا روز قیامت خواهند آمد. خداوندا از تو می خواهم که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و از تو از بهترین چیزی که امید دارم و از بهترین چیزی که امید ندارم درخواست می کنم و به تو پناه می آورم از شر آنچه پرهیز می کنم و از شر آنچه نمی پرهیزم.
سپس سوره «حَمد»، «آیت الکرسی» [آیه 255 سوره بقره]، «شَهِدَ اللَّهُ» [آل عمران: 18]، «قُلِ اللّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ» [آل عمران: 26] و «آیه سخره» را که عبارت از «سه آیه» از سوره «اعراف» [54 56] که اوّل آن، «إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ» و آخر آن «مِنَ الْمُحْسِنِینَ» است بخوان و سپس «سه مرتبه» بگو:
سُبْحَانَ رَبِّک رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یصِفُونَ وَسَلَامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.
منزّه است پروردگارت، پروردگار دارند توانمندی، از آنچه مشرکان او را وصف می کنند و درود بر فرستادگان او؛ و ستایش فقط ویژه پروردگار جهانیان است.
پس «سه مرتبه» می گویی:
اللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاجْعَلْ لِی مِنْ أَمْرِی فَرَجاً وَمَخْرَجاً، وَارْزُقْنِی مِنْ حَیثُ أَحْتَسِبُ وَمِنْ حَیثُ لَاأَحْتَسِبُ.
خدایا! درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد و در کارم برای من گشایش و راه نجات قرار ده و مرا از آنجا که گمان می برم و از آنجا که گمان نمی برم، روزی عطا کن.
و این دعایی است که جبرئیل آن را به حضرت یوسف(علیه السلام) هنگامی که در زندان بود آموخت.
سپس با دست راست محاسنت را بگیر و کف دست چپت را به سوی آسمان بگشا و «هفت مرتبه» بگو:
یا رَبَّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَعَجِّلْ فَرَجَ آلِ مُحَمَّدٍ.
ای پروردگار محمّد و خاندان محمّد، درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد و گشایش امور خاندان محمّد را نزدیک کن.
و باز به همان حال «سه مرتبه» بگو:
یا ذَاالْجَلالِ وَ الْإِکرامِ، صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَارْحَمْنِی وَ أَجِرْنِی مِنَ النَّارِ.
ای دارنده بزرگی و محبت! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و به من رحم کن و از آتش دوزخ پناهم ده.
پس «دوازده مرتبه» سوره «توحید» را بخوان و بگو:
اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِاسْمِک الْمَکنُونِ الْمَخْزُونِ، الطَّاهِرِ الطُّهْرِ الْمُبَارَک، وَأَسْأَلُک بِاسْمِک الْعَظِیمِ وَسُلْطَانِک الْقَدِیمِ، یا وَاهِبَ الْعَطَایا، وَیا مُطْلِقَ الْأُسَارَی، وَیا فَکاک الرِّقابِ مِنَ النَّارِ، أَسْأَلُک أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تُعْتِقَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَأَنْ تُخْرِجَنِی مِنَ الدُّنْیا سَالِماً، وَتُدْخِلَنِی الْجَنَّةَ آمِناً، وَأَنْ تَجْعَلَ دُعَائِی أَوَّلَهُ فَلَاحاً، وَ أَوْسَطَهُ نَجاحَاً، وَآخِرَهُ صَلَاحاً، إِنَّک أَ نْتَ عَلَّامُ الْغُیوبِ.
خدایا، از تو می خواهم به حق نام پوشیده و پنهان و پاکیزه و پاکی بخش و خجسته ات و نیز به نام بزرگ و سلطنت دیرینه ات از تو خواستارم ای بخشندۀعطاها و ای آزادی بخش اسیران و ای رهانندۀانسان ها از آتش.
از تو می خواهم که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی و مرا از آتش دوزخ رهایی بخشی و از سرای دنیا همراه با سلامت ایمان بیرون بری و در امنیت، وارد بهشت کنی و قرار دهی آغاز دعایم را رستگاری و میانش را موفقیت و پایانش را صلاح، همانا تویی دانای نهان ها.
و در «صحیفه علویّه» آمده: که دنبال هر فریضه این گونه بخوان:
یا مَنْ لَایشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ، وَ یا مَنْ لَایغَلِّطُهُ السَّائِلُونَ، وَ یا مَنْ لَایبْرِمُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ، أَذِقْنِی بَرْدَ عَفْوِک، وَ حَلَاوَةَ رَحْمَتِک وَمَغْفِرَتِک.
ای کسی که گوش دادن به سخنی از گوش دادن به سخنی دیگر او را بازنمی دارد و درخواست بی شمار خواهندگان به اشتباهش نمی اندازد، ای آنکه التماس التماس کنندگان آزرده و خسته اش نمی کند، مرا از خنکی گذشت و شیرینی رحمت و آمرزشت بچشان.
و نیز بگو:
إِلهِی هذِهِ صَلاتِی صَلَّیتُها لَالِحاجَةٍ مِنْک إِلَیهَا، وَلَا رَغْبَةٍ مِنْک فِیهَا، إِلّا تَعْظِیماً وَطَاعَةً وَ إِجَابَةً لَک إِلَی مَا أَمَرْتَنِی بِهِ، إِلهِی إِنْ کانَ فِیها خَلَلٌ أَوْ نَقْصٌ مِنْ رُکوعِها أَوْ سُجُودِها فَلَا تُؤاخِذْنِی، وَ تَفَضَّلْ عَلَی بِالْقَبُولِ وَالْغُفْرانِ.
معبودا! این است نماز من، آن را بجا آوردم نه به خاطر نیاز و رغبتی از سوی تو به آن، بلکه فقط به خاطر تعظیم و اطاعت دستور و اجابت آنچه مرا به آن فرمان دادی؛ معبودا اگر عیب و نقصی در رکوع و سجودش بود، مرا سرزنش مکن و بر من با پذیرش عبادات و آمرزش کاستی ها لطف کن.
و نیز در پی هر نماز، این دعا را که پیامبر(صلی الله علیه وآله) برای تقویت حافظه به امیرالمؤمنین(علیه السلام) تعلیم داد بخوان:
سُبْحَانَ مَنْ لَایعْتَدِی عَلی أَهْلِ مَمْلَکتِهِ، سُبْحانَ مَنْ لَایأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوانِ الْعَذَابِ، سُبْحانَ الرَّؤُوُفِ الرَّحِیمِ. اللّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِی قَلْبِی نُوراً وَ بَصَرَاً وَ فَهْماً وَ عِلْماً، إِنَّک عَلی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ.
منزه است پادشاهی که به زیردستانش ستم نمی کند، منزه است خدایی که اهل زمین را به عذاب های رنگارنگ گرفتار نکند، منزه است آن خدای بسیار مهرورز و مهربان. خدایا در دلم نور و فراست و بینش و فهم و دانش قرار ده، مسلّماً تو بر هر کاری توانایی.
در «مصباح» کفعمی آمده: بعد از نمازها «سه مرتبه» بگو:
أُعِیذُ نَفْسِی وَ دِینِی وَأَهْلِی وَمَالِی وَ وَلَدِی وَ إِخْوانِی فِی دِینِی، وَمَا رَزَقَنِی رَبِّی، وَخَواتیِمَ عَمَلِی، وَمَنْ یعْنِینِی أَمْرُهُ، بِاللّهِ الْوَاحِدِ الْأَحَدِ الصَّمَدِ الَّذِی لَمْ یلِدْ وَلَمْ یولَدْ وَلَمْ یکنْ لَهُ کفُواً أَحَدٌ، وَبِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، وَمِنْ شرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ، وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فی الْعُقَدِ، وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ، وَبِرَبِّ النَّاسِ، مَلِک النَّاسِ، إِلهِ النَّاسِ، مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الخَنَّاسِ الَّذِی یوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ.
خودم و دینم و خانواده و ثروتم و فرزند و برادران دینی ام و آنچه را پروردگارم روزیم کرده و سرانجام کارم و هرکس که سرپرستی او به دست من است، همه و همه را در پناه خدای یگانه و یکتای بی نیاز قرار می دهم،
خدایی که نزاده است و زاییده نشده است و کسی همتای او نیست و (پناه می برم) به آفریدگار سپیده دم از شر آنچه آفرید و از شر شب تاریک آنگاه که درآید و از شر زنان ساحر دمنده در گره ها و از شر حسود زمانی که حسد ورزد و پناه می برم به پروردگار آدمیان، فرمانروای آدمیان، معبود آدمیان، از شر شیطان مرموزی که در سینه های مردمان وسوسه می کند، چه شیطان جنی و چه شیطان انسی.
از دست نوشته شیخ شهید نقل است: که حضرت رسول(صلی الله علیه وآله) فرمود: هرکه می خواهد خداوند در قیامت اعمال زشتش را بر او عرضه نکند و پرونده گناهانش را نگشاید، باید این دعا را بعد از هر نماز بخواند:
اللّهُمَّ إِنَّ مَغْفِرَتَک أَرْجَی مِنْ عَمَلِی، وَ إِنَّ رَحْمَتَک أَوْسَعُ مِنْ ذَنْبِی، اللّهُمَّ إِنْ کانَ ذَنْبِی عِنْدَک عَظِیماً، فعَفْوُک أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبِی، اللّهُمَّ إِنْ لَمْ أَکنْ أَهْلاً أَنْ أَبْلُغَ رَحْمَتَک، فَرَحْمَتُک أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنِی وَتَسَعَنِی، لِأَنَّهَا وَسِعَتْ کلَّ شَیءٍ، بِرَحْمَتِک یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
خدایا! همانا آمرزش تو از عمل من امیدوار کننده تر و مهربانی تو از گناه من گسترده تر است، خدایا! اگر گناهانم نزد تو بزرگ است، گذشت تو از گناه من بزرگ تر است، خدایا! اگرچه شایسته دست یابی به رحمت تو نیستم، امّا رحمت تو سزاوار است که به من برسد و مرا فراگیرد، زیرا رحمتت همه چیز را فراگرفته است، به حق مهربانیت، ای مهربان ترین مهربانان.
از ابن بابویه روایت شده است: که فرمود: چون از تسبیح حضرت فاطمه(سلام الله علیها) فارغ شدی بگو:
اللّهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ، وَمِنْک السَّلَامُ، وَلَک السَّلَامُ، وَ إِلَیک یعُودُ السَّلَامُ، سُبْحَانَ رَبِّک رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یصِفُونَ، وَسَلَامٌ عَلَی الْمُرْسَلِینَ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ. السَّلَامُ عَلَیک أَیهَا النَّبِی وَرَحْمَةُ اللّهِ وَبَرَکاتُهُ، السَّلامُ عَلَی الْأَئِمَّةِ الْهَادِینَ الْمَهْدِیینَ، السَّلَامُ عَلی جَمِیعِ أَنْبِیاءِ اللّهِ وَرُسُلِهِ وَمَلَائِکتِهِ، السَّلامُ عَلَینا وَعَلَی عِبادِ اللّهِ الصَّالِحِینَ؛
خدایا! تویی خدای سلامت [بی عیب] و تندرستی تنها از تو سرچشمه می گیرد و تنها ویژه توست و به سوی تو بازمی گردد، منزه است پروردگارت، پروردگار دارنده توانمندی از صفاتی که مشرکان او را به آن وصف می کنند و سلام بر فرستادگان او، ستایش ویژه خداست، پروردگار جهانیان، سلام و برکات خدا بر تو ای پیامبر، سلام بر امامان هدایت گر، هدایت یافته، درود و سلام بر همه پیامبران خدا و فرستادگان و فرشتگانش، سلام بر ما و بر بندگان شایسته خدا؛
السَّلامُ عَلَی عَلِی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، السَّلامُ عَلَی الْحَسَنِ وَالْحُسَینِ سَیدَی شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ أَجْمَعِینَ، السَّلَامُ عَلَی عَلِی بْنِ الْحُسَینِ زَینِ الْعَابِدِینَ، السَّلامُ عَلی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی باقِرِ عِلْمِ النَّبِیینَ، السَّلامُ عَلَی جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ، السَّلامُ عَلَی مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ الْکاظِمِ، السَّلامُ عَلی عَلِی بْنِ مُوسَی الرِّضَا، السَّلامُ عَلی مُحَمَّدِ بْنِ عَلِی الْجَوادِ، السَّلامُ عَلی عَلِی بْنِ مُحَمَّدٍ الْهادِی، السَّلامُ عَلَی الْحَسَنِ بْنِ عَلِی الزَّکی الْعَسْکرِی، السَّلامُ عَلَی الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ الْقائِمِ الْمَهْدِی، صَلَواتُ اللّهِ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ.
سلام بر علی(علیه السلام) امیر اهل ایمان، سلام بر حسن و حسین دو سرور همه جوانان اهل بهشت، سلام بر علی بن حسین زینت بخش عابدان، سلام بر محمد بن علی شکافندۀدانش انبیاء، سلام بر جعفر بن محمّد آن امام راست گو.
سلام بر موسی بن جعفر آن امام فروخورنده خشم، سلام بر علی بن موسی آن امام قانع و خشنود، سلام بر محمد بن علی آن امام بخشنده، سلام بر علی بن محمد آن امام هدایتگر، سلام بر حسن بن علی آن پاکیزۀدارندۀارتش ملکوتی، سلام بر حجت بن الحسن آن امام قیام کنندۀهدایت شده، درود و سلام خدا بر همه آنان باد.
آنگاه هر حاجت که داری از خدا بخواه.
شیخ کفعمی فرموده: پس از هر نمازی می گویی:
رَضِیتُ بِاللّهِ رَبّاً، وَبِالْإِسْلامِ دِیناً، وَبِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللّهُ عَلَیهِ وَآلِهِ نَبِیاً، وَبِعَلِی إِمَاماً، وَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَینِ وَ عَلِی وَ مُحَمَّدٍ وَجَعْفَرٍ وَ مُوسی وَعَلِی وَمُحَمَّدٍ وَ عَلِی وَ الْحَسَنِ وَ الْخَلَفِ الصَّالِحِ عَلَیهِمُ السَّلامُ، أَئِمَّةً وَسَادَةً وَقادَةً، بِهِمْ أَتَوَلَّی، وَمِنْ أَعْدائِهِمْ أَتَبَرَّأُ.
خشنودم به این که خداوند پروردگارم باشد و اسلام آئینم و محمد(صلی الله علیه و آله) پیامبرم و علی امامم و حسن و حسین و علی و محمد و جعفر و موسی و علی و محمد و علی و حسن و یادگار شایسته [حضرت مهدی] که درود بر آنان باد امامان و سروران و پیشوایانم باشند، به آنان دوستی می ورزم و از دشمنانشان بیزاری می جویم.
پس «سه مرتبه» بگو:
اللّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک الْعَفْوَ وَ الْعافِیةَ وَ الْمُعافاةَ فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ.
خدایا، از تو بخشش و تندرستی و سلامت در دنیا و آخرت را خواستارم.
نتیجه:
تَعقیبات مجموعه‌ای از دعاها، اذکار و برخی آیات قرآن که خواندن آنها پس از نمازهای یومیه، مستحب است. برخی از تعقیبات نماز، تعقیبات مشترک هستند و بعد از هر نمازی خواندن آنها مستحب است.
برای هر یک از نمازهای روزانه نیز دعاها و ذکرهایی توصیه شده است. تسبیحات حضرت زهرا، آیه الکرسی و سجده شکر جزو مشهورترین تعقیبات هستند.
منبع :
https://fa.wikishia.net/view
https://fa.wikifeqh.ir/
https://hawzah.net/fa/pray/View/79461/7579
حوزه نت
* این مقاله در تاریخ 1402/1/10 بروز رسانی شده است.
