با علم جغرافيا بيشتر آشنا شويم(3)

سازمان‌های درگیر در امر ارتباطات و اطلاعات

1. یونسکو

یونسکو خلاصه شده سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی سازمان ملل متحد است و در ۱۶ نوامبر ۱۹۴۵ در لندن به وسیله ۴۴ نماینده از دول مختلف به وجود آمد و هدف آن پیشبرد اهداف صلح بین المللی و رفاه عمومی نوع بشر از طریق روابط آموزشی، علمی و فرهنگی ملت‌های جهان تأسیس شد. اهداف و وظایف یونسکو: شامل اشاعه صلح، پیشبرد حقوق بشر، تفاهم بین المللی و ایجاد نظم نوین جهانی است. فعالیت‌های یونسکو در جهت رسیدن به این هدف‌ها سه شکل اصلی به خود گرفته که عبارتند از:
۱. همکاری معنوی بین المللی
۲. کمک‌های عملیاتی
۳. پیشبرد صلح و تفاهم بین المللی

2. ایفلا

فدراسیون بین المللی انجمن‌ها و موسسات کتابداری در سال ۱۹۷۲ در ادینبورگ تأسیس شد.
ایفلا ارگانی مستقل، بین المللی، غیر دولتی و غیر انتفاعی است.
اهداف ایفلا: شامل ارتقای تفاهم نین المللی، همکاری، گفت و شنود، پژوهش و توسعه در همه زمینه‌های کتابداری از جمله کتابشناسی، خدمات اطلاع رسانی وآموزش کارکنان و ایجاد، ایجاد تشکیلاتی که از طریق آن نبودن جنبه‌های بین المللی کتابداری را ارائه داد، همکاری با موسسه‌های بین المللی در زمینه اطلاع رسانی، سندپردازی و آرشیو داری و ایجاد دفاتر برای انجام وظایف مشخص است.
شش برنامه اصلی ایفلا
۱.کنترل کتابشناختی و مارک بین المللی
این برنامه در سال ۱۹۷۳ به وسیله ایفلا پیشنهاد و در ژوئیه ۱۹۷۴ دفتر ش در بریتانیا افتتاح شد. در سال ۱۹۸۶ این برنامه با مارک بین المللی ادغام و (UBCIM) به وجود آمد.
۲.دسترسی جهانی به انتشارات (یو. ای. پی)
هدف آن فراهم آوردن شرایط دستیابی به مواد منتشر شده در معنای گسترده برای استفاده کنندگان در هر زمان و مکان و به هر شکل مورد نیاز است. مواد منتشر شده آن نه تنها منابع چاپی، بلکه مواد دیداری و شنیداری و انتشارات الکترونیکی را در بر میگیرد.
۳.برنامه حفاظت مواد کتابخانه‌ای (پی. ای. سی)
به منظور ایجاد شبکه‌ای جهانی طراحی شده و از طریق آن اطلاعات مربوط به حفاظت و نگهداری جریان یافته و میراث فرهنگی بشر در کتابخانه‌ها و آرشیو حفظ می‌شود.
۴.جریان جهانی ارتباطات(یو. دی. پی)
این برنامه به منظور بهبود امر انتقال الکترونیکی اطلاعات میان کتابخانه‌ها و استفاده کنندگان، کاهش ارتباطات دوربرد، انعکاس تحولات، تهیه اطلاعات و حمایت از ارتقاء، تکمیل و به کارگیری استانداردهای بین المللی قابل تطبیق با کاربردهای خاص کتابخانه‌ای در تبادل الکترونیکی اطلاعات عمل می‌کند.
۵.برنامه پیشبرد کتابداری در جهان سوم
این برنامه از اهداف اصلی ایفلا بوده که نخستین بار در کنفرانس ۱۹۸۴ در نایروبی(کنیا) مطرح شد. هدف آن تقویت حرفه، کمک به موسسه‌ها و خدمات کتابداری و اطلاع رسانی در کشورهای جهان سوم یا کشورهای در حال توسعه‌است.

3. یونی سیست

این سازمان در نتیجه مطالعات مشترک یونسکو و شورای بین المللی اتحادیه‌های علمی (ICUS) پایه ریزی شد. این سازمان دارای ۵ هدف است:
بهبود وسایل ارتباط داخلی نظام ها؛
بهبود انتقال اطلاعات
تربیت نیروی انسانی متخصص
بهبود و گسترش سیاست اطلاعاتی علمی و شبکه‌های محلی
کمک‌های خاص به کشورهای در حال توسعه
اساتید برجسته‎ ‎رشته جغرافیای سیاسی در ایران‏‎
اولین استاد جغرافیای سیاسی‎ ‎در ایران با تحصیلات آکادمیک، دکتر دره میرحیدر است. در زیر نام تعدادی از اساتید برجسته جغرافیای سیاسی‎ ‎ایران آمده است‎ :
دکتر دره‎ ‎میرحیدر/ دانشگاه تهران
دکتر عزت الله عزتی / دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
دکتر محمدرضا حافظ نیا / دانشگاه تربیت مدرس / استاد‎
دکتر پیروز مجتهدزاده / دانشگاه تربیت مدرس
‎دکتر یداللَّه کریمی ‏پور /دانشگاه تربیت معلم
‎دکتر حسن کامران/ / ‎دانشگاه تهران /
دکتر زهرا احمدی ‏پور / دانشگاه تربیت مدرس/
‎دکتر‎ زهرا پیشگاهی ‏فرد / دانشگاه تهران /
دکتر حمیدرضا محمدی / دانشگاه شهید‎ بهشتی /
دکتر غلامحسن حیدری / دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات /
دکتر محمد اخباری / دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات /
دکتر مرجان بدیعی / دانشگاه تهران /
دکتر هادی اعظمی / دانشگاه فردوسی مشهد /
دکتر سید هادی زرقانی / دانشگاه فردوسی مشهد /
گروه‏های جغرافیای سیاسی در‎ ‎دانشگاه‏های ایران

‎دانشگاه تربیت مدرس

خواستگاه جغرافیای سیاسی در‎ ‎ایران به عنوان یک گرایش یا رشته را می‏بایست فعالیت ‏گروه جغرافیای دانشگاه تربیت مدرس دانست. دانشگاه تربیت مدرس بر اساس برنامه دوره دکتری ‏جغرافیا که‎ ‎در تاریخ 27/4/1366 به تصویب شورای عالی برنامه‏ریزی رسیده بود در همان سال اقدام‎ ‎به ‏برگزاری آزمون دوره دکتری نمود. در حقیقت دانشگاه تربیت مدرس برای اولین بار در‎ ‎کشور رشته جغرافیای ‏انسانی با گرایش سیاسی را تأسیس کرد. در این دوره جغرافیای‎ ‎سیاسی به عنوان گرایشی از جغرافیای انسانی ‏محسوب می‏شد که دانشجوی پذیرفته شده پس‎ ‎از گذراندن دروس مشترک و در صورت علاقه‏مندی می‏توانست ‏این گرایش را انتخاب کند.
در‎ ‎اولین دوره پذیرش دانشجو در این دانشگاه، آقای محمدرضا حافظ نیا ‎و آقای یدالله کریمی ‏پور به عنوان اولین دانشجویان این‎ ‎دوره شروع به ‏تحصیل نمودند و آقای دکتر محمدرضا حافظ نیا به عنوان اولین فارغ‎ ‎التحصیل جغرافیای انسانی با گرایش سیاسی ‏در ایران، در بهمن ماه ۱۳۶۹ توانست از‏‎ ‎رساله دکتری خود دفاع کند. ‏

دانشگاه تهران

با وجود سابقه بیشتر ‎دانشگاه تهران در زمینه جغرافیای سیاسی و وجود متخصص جغرافیای ‏سیاسی (دکتر دره‎ ‎میرحیدر)، اولین دوره پذیرش دانشجوی دکتری در این دانشگاه در سال ۶۹ - ۷۰ با پذیرش‏‎ ‎دو ‏دانشجو ( بهرام امیراحمدیان و غلامحسن حیدری) آغاز شد. بر اساس برنامه‎ ‎مستقل رشته کارشناسی ارشد ‏جغرافیای سیاسی نیز که دانشگاه تربیت مدرس در سال ۱۳۷۱‏‎ ‎پیشنهاد کرد و در تاریخ ۸/۶/۱۳۷۱ به تصویب ‏شورای عالی برنامه‏ریزی رسید و جهت اجرا‎ ‎به دانشگاه‏های کشور ابلاغ گردید، دانشگاه تهران نیز در سال ‏تحصیلی ۷۵ - ۷۴ اولین‏‎ ‎دوره کارشناسی خود را به رشته جغرافیای سیاسی ارائه نمود‎.

دانشگاه فردوسی مشهد

با موافقت شورای گسترش وزارت علوم و تحقیقات و فناوری گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد از سال تحصیلی ۱۳۸۸-۱۳۸۷اقدام به دایر نمودن رشته جغرافیای سیاسی در مقطع کارشناسی ارشد نموده است و در حال حاضر شش دانشجو در این رشته در حال تحصیل هستند.

دانشگاه امام‎ ‎حسین

دانشگاه امام حسین بر اساس برنامه مصوب فوق الذکر, اولین دانشجویان دوره کارشناسی ارشد‎ جغرافیای سیاسی را در قالب دوره‏های ‏معادل پذیرش کرد که تمامی دانشجویان آن از‎ ‎نیروهای رسمی سپاه پاسداران بودند. در اولین دوره کارشناسی ‏ارشد مزبور که در سال‎ ۱۳۷۱ ‎آغاز گردید، آقایان سید یحیی صفوی ، محمد اخباری و سه دانشجوی دیگر به ‏عنوان‎ ‎اولین دانشجویان دوره کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی در این دانشگاه پذیرش شدند.

دانشگاه آزاد اسلامی

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران نیز از سال‎ ۱۳۶۸ ‎در مقطع دکتری اقدام ‏به پذیرش دانشجو نمود که دکتر زهرا پیشگاهی فرد به عنوان‎ ‎اولین فارغ التحصیل این دانشگاه در مقطع دکتری ‏در سال ۱۳۷۱ از رساله خود دفاع کرد‏‎. ‎در مقطع کارشناسی ارشد نیز این دانشگاه از سال تحصیلی ۸۰ - ۱۳۷۹ ‏اقدام به پذیرش‎ ‎هفت دانشجو نمود که این روند گسترش یافته و واحد تهران مرکز این دانشگاه نیز در‎ ‎سال‏های ‏اخیر اقدام به پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد نموده است. از جمله واحد های دانشگاهی فعال در زمینه آموزش رشته جغرافیای سیاسی در ایران ، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی است که عمر فعالیت آن به بیش از یک دهه می رسدو تاکنون بیش از ۲۰۰ نفر متخصص جغرافیای سیاسی در مقطع فوق لیسانس از این دانشگاه فارغ التحصیل گردیده اند . هم اکنون آقایان دکتر محمد اخباری و دکتر غلامحسن حیدری بعنوان اعضای هیئت علمی تمام وقت و نیز آقای دکتر عزت الله عزتی بعنوان استاد نیمه وقت در این واحد دانشگاهی به تدریس دروس مختلف جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک اشتغال دارند.

کتب و نشریات در زمینه جغرافیای سیاسی در ایران

اولین مؤلف کتاب‏های جغرافیا به منظور تدریس در‎ ‎دانشگاه آقای مسعود کیهان بود که در سال‏های ۱۳۱۰ تا ‏‏۱۳۱۲ جغرافیای مفصل ایران‎ ‎مشتمل بر سه بخش طبیعی، سیاسی و اقتصادی را در سه جلد تألیف کرد. جلد دوم ‏این کتاب‎ ‎مربوط به جغرافیای سیاسی بود که با بیش از ۵۵۰ صفحه و ۲۸ نقشه و ۷۳ گراور در سال‏‎ ۱۳۱۱ ‎منتشر شد. ‏
جغرافیای سیاسی و‎ ‎ژئوپلیتیک تا ورود دکتر میر حیدر به دانشگاه تهران به مفهوم علمی در دانشگاه‏های‎ ‎ایران ‏مطرح نبود و تألیف کتاب اصول و مبانی جغرافیای سیاسی در سال ۱۳۴۷ گامی بلند‏‎ ‎در اعتلای علمی جغرافیای ‏سیاسی ایران و نقطه عطفی در روند تفکرات جغرافیای سیاسی در‎ ‎ایران محسوب می‏شود.
جدول زیر فهرست بیش از پنجاه اثر منتشره‎ ‎در ایران در زمینه جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک را نشان می‏دهد‎.
۱- ‎جغرافیای‏مفصل‏ایران(جلددوم‏ جغرافیای ‏سیاسی‏ ایران) مسعود‎ ‎کیهان ۱۳۱۱‏‎
‎۲ ‎سلسله ‏کتابهای‏ جغرافیای ‏نظامی‏ ایران(بیش‏از۱۵ جلد) حاجعلی‎ ‎رزم‏آرا ۱۳۱۵‏‎
‎۳ ‎مرزهای ایران محمدعلی مخبر ۱۳۲۴‏‎
‎۴ ‎کشورهای توسعه‎ ‎نیافته (ترجمه) دکتر هوشنگ نهاوندی ۱۳۴۰‏‎
‎۵ ‎انسان گرسنه یا ژئوپلیتیک‎ ‎گرسنگی منیره مهران (جزنی) ۱۳۴۱ امیرکبیر‏‎
‎۶ ‎اصول و مبانی جغرافیای سیاسی دکتر‎ دره میرحیدر ۱۳۴۷ سیمرغ‏‎
‎۷ ‎جهان و کشورهای پیشرفته (ترجمه) دکتر دره میرحیدر ‎ ۱۳۴۹
‎۸ ‎ژئوپلیتیک (ترجمه) حسنعلی رکنی ۱۳۴۹‏‎
‎۹ ‎شیخ‏نشینان خلیج‎ ‎فارس دکتر پیروز مجتهدزاده ۱۳۴۹‏‎
‎۱۰ ‎ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک (ترجمه‎)حسنعلی رکنی ۱۳۵۱ ‏‎
‎۱۱ ‎ژئوپلیتیک سعدالدین رشدیه دهه ۵۰‏‎
‎۱۲ ‎بنیاد‎ ‎استراتژی در شاهنشاهی هخامنشی نصراللَّه بختور تاس ۱۳۵۱‏‎
‎۱۳ ‎خلیج فارس دکتر ‎پیروز مجتهدزاده ۱۳۵۴‏‎
‎۱۴ ‎جغرافیای سیاسی و اقتصادی ایران دکتر عزتی و دکتر ‎مشیری ۱۳۵۷‏‎
‎۱۵ ‎گرایشهای تازه در جغرافیای سیاسی (ترجمه) دکتر دره میرحیدر‎ ۱۳۵۸ ‎دانشگاه تهران‏‎
‎۱۶ ‎ژئوپلیتیک اطلاعات (ترجمه) فریدون شیروانی ۱۳۶۴ سروش‏‎
‎۱۷ ‎اوضاع کلی جهان اسلام دکتر محمدرضا حافظ نیا ۱۳۶۵ دفتر آموزش‏‎
‎۱۸ ‎وطن‎ ‎سرزمینی با جغرافیای سیاسی جهان اسلام عباسعلی عمید زنجانی ۱۳۶۴ دفترنشر‏‎ ‎فرهنگ‏اسلامی‏‎
‎۱۹ ‎جغرافیا نخست در خدمت جنگ (ترجمه) ابوالحسن سرو قد مقدم ۱۳۶۷‏‎ ‎آستان قدس‏‎
‎۲۰ ‎مسائل ژئوپلیتیک اسلام دریا و آفریقا(ترجمه) عباس آگاهی ۱۳۶۸‏‎ ‎دفترنشر فرهنگ‏اسلامی‏‎
‎۲۱ ‎جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا(ترجمه) دکتر‎ دره میرحیدر ۱۳۶۹ دفترمطالعات‏ سیاسی و بین ‏المللی
‏‎ ‎۲۲ ‎ژئوپلیتیک دکتر عزت‎ ‎اللَّه عزتی ۱۳۷۱ سمت‏‎
‎۲۳ ‎مبانی جغرافیای سیاسی (با تجدید نظر کامل) دکتر دره‎ ‎میرحیدر ۱۳۷۱ سمت‏‎
۲۴‎خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز دکتر محمدرضا‎ حافظ نیا ۱۳۷۱ سمت‏‎
‎۲۵ ‎کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس دکتر پیروز‎ ‎مجتهدزاده ۱۳۷۲ دفترمطالعات ‏سیاسی و بین ‏المللی
‏‎ ‎۲۶ ‎ژئواستراتژی دکتر عزت‎ ‎اللَّه عزتی ۱۳۷۳ سمت‏‎
‎۲۷ ‎قبله عالم یا ژئوپلیتیک ایران(ترجمه) عباس مخبر ۱۳۷۳‏‎ ‎نشر مرکز‎
‎۲۸ ‎استراتژی و تحولات ژئواستراتژی پس از دوران عباس مخبر ۱۳۷۳ دفتر‏‎ ‎مطالعات‏ سیاسی جنگ سرد و بین ‏المللی‏‎
‎۲۹ ‎نگاهی به مسائل ژئوپلیتیک جهان معاصر (‎ترجمه) دکتر علی پورفیکویی ۱۳۷۴ واقفی‏‎
‎۳۰ ‎ژئوپلیتیک اقلیت ها (ترجمه) دکتر‎ ‎سیروس سهامی ۱۳۷۴ واقفی‏‎
‎۳۱ ‎جغرافیای کاربردی و مکتب ‏های جغرافیایی دکتر حسین ‎شکویی ۱۳۷۴ آستان قدس رضوی
‎۳۲ ‎عوامل و اندیشه‏ها در ژئوپلیتیک (ترجمه) دکتر‎ ‎علی فراستی ۱۳۷۸ امن‏‎
‎۳۳ ‎جغرافیای سیاسی جهان اسلام دکتر عزت اللَّه عزتی ۱۳۷۸‏‎ ‎سازمان مدارس خارج از کشور‎
‎۳۴ ‎امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران دکتر پیروز‎ ‎مجتهدزاده ۱۳۷۸ شیرازه‏‎
‎۳۵ ‎ژئوپلیتیک شیعه (شیعه) علیرضا قاسم‏زاده ۱۳۷۹ امن‏‎
‎۳۶ ‎مبانی مطالعات سیاسی و اجتماعی جلد ۱ دکتر محمدرضا حافظ نیا ۱۳۷۹ سازمان‏‎ ‎مدارس خارج از کشور‎
‎۳۷ ‎مبانی مطالعات سیاسی و اجتماعی جلد ۲ دکتر محمدرضا‏‎ حافظ نیا ۱۳۷۹ سازمان مدارس خارج از کشور
‏‎ ‎۳۸ ‎وضعیت ژئوپلیتیک پنجاب در پاکستان‎ ‎دکتر محمدرضا حافظ نیا ۱۳۷۹ الهدی‏‎
‎۳۹ ‎ایده‏های ژئوپلیتیک و واقعیت‏های ایران‎ ‎دکتر پیروز مجتهدزاده ۱۳۷۹ نشر نی‏‎
‎۴۰ ‎خلیج فارس - کشورها و مرزها دکتر پیروز‏‎ ‎مجتهدزاده ۱۳۷۹ عطایی‏‎
‎۴۱ ‎درآمدی ‏نو بر جغرافیای‏ سیاسی دکتر دره‏ میرحیدر ۱۳۷۹‏‎ ‎سازمان‏جغرافیایی باهمکاری ‏ سید یحیی ‏صفوی‏‎
‎۴۲ ‎ایران و همسایگان دکتر یدالله ‎کریمی ‏پور ۱۳۷۹ جهاد دانشگاهی تربیت معلم‏‎
‎۴۳ ‎جغرافیای سیاسی ایران دکتر ‎محمدرضا حافظ نیا ۱۳۸۰ سمت‏‎
‎۴۴ ‎مقدمه‏ای بر جغرافیای فرهنگی (ترجمه) دکتر ‎سیمین‏تولایی ۱۳۸۰ فرهنگ، ارتباطات و دکترمحمدسلیمانی و ‏هنر‎
‎۴۵ ‎کلیدهای‎ ‎ژئوپلیتیک (ترجمه) دکتر صدوق ونینی ۱۳۸۱ دانشگاه شهید بهشتی
‎۴۶ ‎تحلیلی بر‎ ‎ژئوپلیتیک ایران و عراق دکتر عزت الله عزتی ۱۳۸۱ دفتر مطالعات ‏سیاسی و بین المللی‏‎
‎۴۷ ‎جغرافیای نظامی جزایر دکتر حسن کامران ۱۳۸۱ انجمن‏جغرافیایی‏ایران‏‎
‎۴۸ ‎مقدمه‏ای بر تقسیمات کشوری در ایران دکتر یداله کریمی‏پور ۱۳۸۱‏‎ انجمن ‏جغرافیایی ‏ایران‏‎
‎۴۹ ‎جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی دکتر پیروز‎ ‎مجتهدزاده ۱۳۸۱ سمت‏‎
‎۵۰ ‎جغرافیای فرهنگی دکتر مهدی قراخلو ۱۳۸۳ سمت‏‎
‎۵۱ ‎خلیج فارس و مسائل آن دکتر بیژن اسدی ۱۳۸۳ سمت‏‎
‎۵۲ ‎ژئوپلیتیک شیعه (ترجمه‎) کتایون باصر ۱۳۸۳ انتشارات ویستار‏‎
‎۵۳ ‎خراسان ژئوپلیتیک و توسعه دکتر پاپلی یزدی ۱۳۸۳ ‎پژوهشکده امیرکبیر و دکتر فاطمه وثوق‏‎
‎۵۴ ‎افق‏های جدید در جغرافیای سیاسی‎ ‎دکتر محمدرضا حافظ نیا ۱۳۸۳ سمت و مراد کاویانی‏‎
‎۵۵ ‎ژئوپلیتیک در جهان متغیر (‎ترجمه) ‏ دکتر زهرا احمدی‏پور ۱۳۸۴ بلاغ دانش و عطااله عبدی‏‎
‎ ۵۶ هیدروپلیتیک رودهای مرزی ایران دکتر یارمحمد بای ابرار معاصر۱۳۸۴
۵۷ ژئواستراتژی ایالات متحده دکتر یارمحمد بای عابد تهران ۱۳۸۳
۵۸ ژئوپلیتیک ایالات متحده دکتر یارمحمد بای عابد تهران ۱۳۸۴
۵۹ ژئوپلیتیک تاریخی ایران دکتر یارمحمد بای دفتر پژوهشهای فرهنگی تهران
۶۰ ژئوسایکولوژی ایالات متحده دکتر یارمحمد بای طلوع سبز ۱۳۸۷
۶۱ چشم جهانی دکتر یارمحمد بای حوزه هنری تهران ۱۳۸۵
۶۲ مقدمه ای بر شناخت مرزهای بین المللی. دکتر سید هادی زرقانی. انتشارات دانشگاه علوم انتظامی .۱۳۸۶
مجلات‎ ‎مهم مربوط به جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک در ایران : ‏‎ ‎
فصلنامه ژئوپلیتیک
فصلنامه تحقیقات‎ ‎جغرافیایی
‎فصلنامه پژوهش‏های جغرافیایی
فصلنامه جغرافیا و توسعه
‎مجله فضای جغرافیایی
‎مجله رشد‎ ‎آموزش جغرافیا
فصلنامه سیاست دفاعی‏‎
فصلنامه مطالعات ملی‏‎
فصلنامه‏‎ ‎مطالعات خاورمیانه
فصلنامه مطالعات راهبردی‏‎
مجله مطالعات دفاعی و استراتژیک‏‎
فصلنامه مطالعات ناحیه‏ای‏‎
تقسيمات کشوري و بيثباتي سياسي در ايران (1357-1285)
ايران از جمله کشورهايي است که سازماندهي سياسي فضا در آن ريشه تاريخي دارد. تا آنجا که بررسيهاي تاريخي نشان ميدهد اولين تجربه تقسيم فضاي سرزميني به عهد هخامنشيان بر ميگردد، حال سوال اصلي آن است که عليرغم آنکه، پيوستگي مولفه هاي تقسيمات کشوري و ثبات سياسي از منظر تسهيل حاکميت دولت و اتصال دولت - ملت در سطوح مختلف در پهنه سرزميني، پيوسته به عنوان هدف غايي در نظام برنامه ريزي مورد عنايت بوده است. چرا الگوي تقسيمات کشوري به خصوص در دوران معاصر در دستيابي به اين هدف ناکام بوده است؟ فرضيه در نظر گرفته شده آن است که در باب عوامل ناکامي اين الگو يکي از عواملي که کمتر به آن توجه شده است شکل گيري و تقسيمات سياسي داخلي مدرن و اجرا نشدن اصول قانون اساسي مشروطه است که تحت لواي حکومت متمرکز با کودتاي 1299ه.ش رضا خان شروع شد. در واقع اتخاذ مشي اقتدار گرايانه او که در جهت عکس اقتدار قانون اساسي به مثابه محور توسعه سياسي دوره پيش تحقق يافته بود باعث شد تا گرايشهاي قومي و فرهنگي تقويت شوند و با فروپاشي استبداد اول و دوم به شکل فعال و متراکم در آيند که نمونه هاي آن را در بحرانهاي آذربايجان و کردستان دهه بيست و بحرانهاي قومي بعد از انقلاب شاهد هستيم. اين تحقيق با هدف بررسي رابطه بين الگوي تقسيمات کشوري و بي ثباتي سياسي بين دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامي با روش کتابخانه اي و تحليل محتوا درصدد است، اين مقطع از تاريخ سازماندهي سياسي فضا در ايران را تحليل نمايد.

نظام جغرافيايي- سياسي ناحيه اي و امكان سنجي آن در ايران

نقش ويژه جغرافياي سياسي، سازماندهي فضا در سطح ملي، ناحيه اي و محلي است. در مورد ايران، چگونگي سازماندهي سياسي فضاي دورن كشوري، در مرحله نخست از ويژگي هاي جغرافيايي آن تاثير مي پذيرد و در مرحله بعد، تابع نوع نظام سياسي حاكم بر اين كشور است.
بررسي فضاي جغرافيايي كشور ايران، ويژگيهايي مانند تكثر، تنوع و تعدد كاركردهاي محيطي و عملكردهاي گروههاي انساني را نمايان مي سازد. اين مسئله منجر به شكل گيري حوزه فرهنگ هاي متعددي در دوران اين فضا شده كه يكپارچگي سرزميني و وحدت ملي را با مشكل روبرو مي سازد. براي رفع اين مشكل به نظر مي رسد كه "نظام سياسي ناحيه اي" كه هم اكنون در كشورهاي ديگر مورد استفاده قرار مي گيرد، ضمن هدف قرار دادن وحدت ملي، موجبات مشاركت تمامي آحاد را در يك روند تعاملي براي توسعه سياسي فراهم مي سازد.
در "نظام سياسي ناحيه اي" ضمن حفظ اقتدار دولت مركزي، با اعطاي پاره اي اختيارات محلي، مشخص و نسبي به واحدهاي دورن كشوري (استانها)، گروههاي قومي مختلف مي توانند در برخي امور مربوط به محل خويش، فارغ از دخالت مستقيم دولت مركزي تصميم گير و مجري باشند. هرچند در امور حساس و ملي تابع نظرات و تصميمات دولت مركزي باقي مي مانند.

چالش هاي جامعه ايران از منظر جغرافياي سياسي

وقتي تنش هاي درون يك كشور در سطح ملي توسعه نيابد و فقط در نواحي خاص از سرزمين استمرار يابد نوعي احساس منطقه گرايي در مقابل ملي گرايي در ميان مردم آن ناحيه ايجاد مي شود كه گاه منجر به تقويت مركزگريزي مي شود و در نتيجه يكپارچگي ملي را دچار آسيب مي كند. در كشورهاي توسعه يافته كه احساس منطقه گرايي به كم رنگ ترين حد خود رسيده است، آنچه سبب تهديد دولت ها مي شود، وجود حفره هاي دولت است كه در آن تبهكاري سازمان يافته بدون تعصب به هويت محلي يا مكاني، موجوديت دولت را مورد چالش قرارمي دهد. اين حفره ها مي تواند از نوع اجتماعي، فرهنگي يا اقتصادي باشد.
عمده ترين حفره هاي دولت در ايران عبارتند از: توزيع مواد مخدر، رشد بي قانوني، توسعه تبهكاري و تهديد سلامت جامعه، مهاجرت هاي غير قانوني، كانون هاي تصميم گيري سياسي بر عليه حكومت و چالشگران ساختار حكومتي. دولت ها براي مقابله با اين حفره ها رويه هاي مشترك و گاه نيز رويه هاي منحصر به فرد دارند، دولت ايران نيز از به كار بردن اين رويه ها مستثني نيست. در مقابل حفره هاي سياسي، دولت ها به شدت حساس اند و هر ساله بودجه هاي كلاني را براي انهدام حفره هاي سياسي به كار مي گيرند. در شناسايي و انهدام حفره هاي اجتماعي دولتها حساسيت كمتري دارند، چرا كه وجود اين حفره ها تهديدي براي حاكميت نيست. حفره هاي اقتصادي گاه توسط اجزا عناصري از دولت ها ايجاد مي شود و گاه نيز دولتها براي تداوم پايه هاي حاكميت خود آنها را منهدم مي كنند. و بالاخره حفره هاي فرهنگي كه در مواردي منجر به استمرارحكومت مي شود و با چشم پوشي دولتها اين حفره ها استمرار مي يابند. در اين مقاله حفره هاي دولت به طور عام و حفره هاي دولت در ايران به طور خاص مورد بررسي قرار گرفته است.

جغرافياي سياسي و اهميت استراتژيك ايران

سرزمين ايران از يک سو يک تکه حساس جغرافيايي بر روي نقشه جهان و از ديگر سو داراي ويژگي هاي خاص جغرافيايي و طبيعي و برخوردار از منابع غني انرژي مانند نفت و گاز است. اين عوامل آشکارا تاکنون بازتاب خود را در مسائل سياسي داخلي و روابط خارجي کشور و استراتژي هاي قدرت هاي بزرگ بر جاي نهاده است. اين پژوهش در پي آن بوده است که به طور خلاصه به معرفي اين واقعيات جغرافيايي و بازتاب سياسي آنها بپردازد.

مقايسه جغرافياي سياسي و روابط بين الملل از نظر روش شناسي و مفاهيم

جغرافياي سياسي به عنوان يك رشته دانشگاهي در يكصد سال گذشته با پشت سرنهادن فراز و نشيب هاي بسيار، رشد و توسعه چشمگيري را تجربه نموده است، بويژه ژئوپليتيك كه به عنوان يكي از موضوعات جغرافياي سياسي، توجه محافل علمي و سياسي را به خود جلب نمود. از آنجا كه موضوع اصلي ژئوپليتيك يعني بررسي و مطالعه روابط و پيوندهاي فرامرزي ميان واحدهاي سياسي در مقياس هاي محلي، ملي، منطقه اي و جهاني، شباهت و نزديكي بسياري با موضوعات مورد مطالعه در دانش روابط بين الملل به ويژه در سطوح ملي، منطقه اي و بين المللي دارد، همين امر موجب ايجاد ابهام در خصوص علت وجودي دو دانش، نسبت آنها با يكديگر و مفاهيم و موضوعات مشترك و اختصاصي دو دانش در ميان دانشجويان و پژوهشگران گرديده است.
پرسش اصلي مقاله حاضر اين است كه علت اصلي شباهت و نزديكي ميان جغرافياي سياسي (بخصوص ژئوپليتيك) و روابط بين الملل چيست؟ علاوه بر اين سوال، پرسش هاي ديگري نيز مطرح است كه مي توان به موارد زير اشاره كرد:
الف - نسبت ميان جغرافياي سياسي، روابط بين المللي و ژئوپليتيك چيست؟
ب - مفاهيم اختصاصي و مشترك آنها كدام هستند؟
د - چه تفاوت ها و شباهت هايي به لحاظ روش شناختي ميان دو دانش برقرار است؟
در مقاله حاضر تلاش گرديده است با استفاده از روش مقايسهاي به پرسش هاي ياد شده پاسخ داده شود. بر اساس نتايج بدست آمده، علت اصلي شباهت و نزديكي جغرافياي سياسي (به ويژه ژئوپليتيك) با روابط بين الملل مورد مطالعه واقع شدن مفهوم كليدي كشور (حكومت) يا دولت در هر دو دانش است. از ميان موضوعات مطرح در جغرافياي سياسي، ژئوپليتيك به علت فرامرزي بودن و مطالعه روابط ميان واحدهاي سياسي نزديكي بيشتري با روابط بين الملل دارد. به لحاظ روش شناختي مفاهيم «مقياس» و «سطح تحليل» داراي نقش محوري در طبقه بندي اطلاعات، محدوده و دامنه متغيرها دارند.

مجله پژوهشهاي جغرافيايي

پژوهشهاي جغرافيايي (مجله علمي ـ پژوهشي موسسه جغرافياي دانشگاه تهران) از مجلات معتبر علمي ـ پژوهشي مورد تائيد كميسيون بررسي مجلات علمي كشور ـ وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و اولين مجله تخصصي جغرافيا در كشور است كه با قدمت 32 ساله تاكنون 43 شماره از آن انتشار يافته است.
اين مجله تا سال 1367 با عنوان گزارشهاي جغرافيائي و از آن سال تاكنون (از شماره 23 به بعد) با عنوان «پژوهشهاي جغرافيايي» آخرين دستاوردهاي علمي ـ پژوهشي حاصل از تحقيقات و مطالعات جغرافيايي ايران زمين را در دسترس انديشمندان قرار داده و مي دهد.
محور اصلي مقالات چاپ شده در مجله پژوهش هاي جغرافيايي از آغاز انتشار تاكنون بشرح زير مي باشد:
1ـ جغرافياي طبيعي ايران شامل مباحث ژئومورفولوژي، زمين شناسي، خاكشناسي، پوشش گياهي
2ـ جغرافياي انساني ايران شامل مباحث شهري و روستايي، جمعيت و كوچ نشيني
3ـ جغرافياي تاريخي
4ـ جغرافياي سياسي
5ـ حغرافياي اقتصادي
6ـ فنون جغرافيايي شامل كاربردهاي كارتوگرافي و سيستم اطلاعات جغرافيايي در كشور
7ـ جغرافياي زيستي ايران

آشنايي با روش هاي فعال در آموزش جغرافيا

موضوع بحث در رابطه با روش كار گروهي در آموزش جغرافيا مي‎باشد كه ما در اينجا سعي مي‎كنيم در مورد مشخصات اين روش توضيحاتي را ارئه كنيم .
برخي اوقات دانش ‎آموزان به صورتهاي تك نفره يا گروهي در فعاليت‎هاي آموزش جغرافيا شركت مي‎كنند كه هر كدام از آنها ويژگيهاي خاص خود را دارا مي‎باشد. نام شيوه تدريس Team Learning مي‎باشد كه شيوه‎اي فعال در آموزش جغرافيا بوده و شامل مراحل تدريس، آموزش و آموختن مي‎باشد.
در اين روش دانش‎آموزان توسط مدرس گروه‎بندي شده و تقسيم كار مي‎شود. نحوه گروه بندي به گونه‎اي بايد باشد كه دانش‎آموزان ضعيف و قوي در يك گروه قرار گيرند و دانش‎آموز ضعيف به واسطه آموختن از دانش‎آموزان سطح بالاتر،‌سطح علمي خود را بالا مي‎برد و خود را هم سطح با ديگر دانش‎آموزان مي‎كند.
در ابتدا امر استاد، سرفصلي از كتاب را مد نظر قرارداده وآن را به يكي از گروهها ارجاع مي‎دهد. مفهوم اين امر اين است كه كدام گروه مي‎تواند مطالبي مربوط به كتاب درسي را به صورت پروژه يا تحقيق ارائه نمايد .
در اين مرحله مدرس با اضافه كردن عنصر رقابت، هيجان را در نزد دانش‎آموزان بالا برده و آنها را تشويق به تحرك بيشتر مي‎نمايد.
بعد از تكميل پروژه، نتيجه حاصل توسط يكي از اعضاي گروه قرائت مي‎شود و نمره‎اي به آن تعلق مي‎گيرد در گرفتن نمره استاد هماهنگي افراد گروه درباره داده‎ها، دسته‎بندي آنها، انطباق يافته‎ها با آنچه در كتاب وجود دارند، حذف اطلاعات مربوط نوشتن گزارش به وسيله همه افراد، و ... در كلاس اهميت دارد.
با توجه به سرفصلهاي كتاب، كار گروهي در كلاس يا خارج از آن انجام مي‎شود،‌ ضمن اينكه مي‎توان صفحات محدودي از كتاب را نيز به اين امر اختصاص داد.
زمان اختصاص يافته براي اين امر بستگي به تعداد صفحات سرفصل يا صفحات مورد تحقيق دارد.
دانش ‎آموزان براي فراهم كردن مطالب مي‎توانند از اطلاعات موجود در فضاي آموزشگاه كتابخانه يا مراكز اطلاعاتي بيرون از مؤسسه و ساير منابع اطلاعاتي استفاده نمايند. مقررات اين روش تدريس سخت نيست و فقط لازم است مشاركت و تعادل در كار وجود داشته باشد و افرادي از كار كنار گذاشته نشوند. دانش‎آموزان بايد در جهت مشخص شده توسط مدرس حركت كنند و موضوعات نامرتبط را وارد كلاس ننمايند. دانش‎آموزان همچنين بايد علاوه به كمك به يكديگر با گروههاي ديگر تماس برقرار ننمايند و نيز در كار گروههاي ديگران مزاحمت ايجاد نكنند.
معلم براي انتخاب موضوعات بايد دقت نمايد كه موضوعي يكسان در اختيار گروهها قرارگيرد كه از نظر حجم مطلب بيشتر يا كمتر از گروههاي ديگر نباشد.
معرفي منابع براي مطالعه بيشتر، جمع‎آوري اسناد و مدارك براي غناي هرچه بيشتر مطالب كه به دانش‎آموز به عنوان وظيفه سپرده مي‎شود نيز در دستور كار آنها قرار دارد. براي اين هدف مدرس مي‎تواند منابعي مانند دائرة‎المعارف، بريده جرايد، اخبار ، مجلات و ... را نام ببرد.
مدرس همچنين مي‎تواند اطلس‎ها، نقشه‎ها و كتابهايي در درس جغرافيا را در اختيار دانش‎آموز قراردهد.
مرحله بعد نظارت بر استمرار و پيشرفت كار در گروهها مي‎باشد، مدرس علاوه بر راهنماي گروهها ، در تدوين يافته‎ها نيز به دانش ‎آموزان كمك مي‎كند

منابع :

http://fa.wikipedia.org
http://joghrafia19.blogfa.com/
http://khschool.ir/
http://www.persiangeo.com
http://www.4so.com
http://geopolitic.blogfa.com
بررسی وضعیت جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک در ایران؛ محمدرضا حافظ نیا, فصلنامه علوم سیاسی ، ‌شماره ۳۰
دره میرحیدر ، «قابلیت‏ها و کاربردهای جغرافیای سیاسی»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش‏۱۲۸-۱۲۷، (۱۳۷۷)، ص ۹۰.
محمدحسن گنجی ، جغرافیا از دارالفنون تا انقلاب اسلامی، (مشهد: آستان قدس رضوی، ۱۳۶۷)، ص‏ ۶۱, ۲۰۹, ۲۱۲, ۲۱۷.
ابراهیم رومینا، چگونگی شکل‏گیری جغرافیای سیاسی در دانشگاه تربیت مدرس، (تحقیق کلاسی منتشر نشده، ۱۳۸۴).
دره میرحیدر ، «قابلیتها و کاربردهای جغرافیای سیاسی»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ش ۱۲۴ - ۱۲۵، (۱۳۷۶)، ص ۹۶.
عزت اللَّه عزتی ، ژئوپلیتیک در قرن ۲۱، (تهران: سمت، ۱۳۸۰)، ص ۲۳۱.
محمدرضا هیودی، چگونگی شکل‏گیری جغرافیای سیاسی در دانشگاه تهران، تحقیق کلاسی منتشر نشده، ۱۳۸۳، ص ۳.
افشین، نیکجو، چگونگی شکل‏گیری جغرافیای سیاسی در دانشگاه آزاد اسلامی، تحیق کلاسی منتشر نشده، ۱۳۸۳، ص ۳.
محمدرضا حافظ ‌نیا، افقهای جدید در جغرافیای سیاسی، (تهران: سمت، ۱۳۸۳).
اعظمی سنگسری، چراغعلی. تاریخ سنگسر-مهدیشهر
حقیقت، عبدالرفیع. تاریخ سمنان
حقیقت، عبدالرفیع. كومش شناسنامهٔ آثار تاريخی كومش ، استان سمنان
نوبان، مهرالزمان. وجه تسميهٔ شهرها و روستاهای ايران
بهمنش، احمد. تاریخ یونان قدیم، مؤسسهٔ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تیرماه ۱۳۷۱.

منبع:ایران و قفقاز، اران و شروان - نشر قطره /س