مقدمه
«یک روز تو برای من کارهایی انجام خواهی داد که از آن ها نفرت داری »این همان چیزی است که معنایش خانواده است! عواملی همچون درک متقابل و همچین صداقت و درستی در نظام خانواده را در برمی گیرد.اما چگونه دیگران را درک کنیم ؟
چقدر این جملات را در زندگی و دنیای پیرامون خود شنیده اید ؟ و یا تجربه ی آن را در خود و یا اطرافیانتان دارید ؟ « نه دیده میشوم ،و نه شنیده ....»
فقدان رابطه عاطفی و صمیمی برای تک تک اعضای خانواده مضر و مشکل زاست وچه بسا فقدان امنیت روانی و عدم ارضای نیاز به دوست داشته شدن و مورد توجه بودن باعث میشود هریک از افراد خانواده احساس کمبود و حقارت کنند و گاه حتی جبران آن در مرکز خواسته ها و نیازهایشان قرار دهند . کم ندیده و نشنیده ایم کودکی که مبتلا به افسردگی و اضطراب مزمن است و نسبت به معلم یا مربی خویش ابراز علاقه افراطی می کند . یا نوجوانی که در جستجوی محبت و صمیمیت – در ارتباط با جنس مخالف قرار گرفته و در نهایت سر از ناکجا آباد در آورده است و یا جوانی که برای فراموش کردن دردهای زندگی به مصرف مواد مخدر روی آورده است و یا زوجی که با وجود همسر ،دل در گروی معشوقه ای دیگر داده است .
آگاهی نداشتن از روحیات و انتظارات خود و اطرافیان از زندگی – یکی از مهمرین عواملی است که باعث می شود اعضای خانواده نتوانند آن طور که شایسته و بایسته است ، ارتباط سالمی با یکدیگر داشته باشند .
برای اینکه بتوانیم اطرافیان و بخصوص اعضای خانواده ی خود را درک کنیم، نیاز است – آنها را بهتر بشناسیم. آگاهی از نقاط ضعف و قوتشان ، ترس ها ، امیال ، آرزوها و خواسته هایشان و صدالبته پذیرش صادقانه آنها باعث میشود ، ویژگی ها و خصوصیات دیگران را واقع بینانه تر ببینیم و آنها را درک کرده و پذیرش کنیم .
در بسیاری ازمشکلات و اختلافات در زندگی مشترک و یا در یک خانواده به درک متقابل همسر و پدر ومادر نسبت به فرزندان برمی گردد که فرد هیچ درکی از دیگری نداشته و در واقع او را درک نمی کند . برای اولین گام باید یاد گرفت که شنونده خوب بود. باید به سخنان دیگری کامل گوش داده و پیش داوری و قضاوت نشود . شنونده خوب بودن تمرین می خواهد اما اولین گام برای ارتقاء روابط اجتماعی است.
گوش کردن؛ مولفه اساسی در ارتباط
یک ارتباط سازنده و کارا از فاکتور های زیادی تشکیل شده است که یکی از اصلی ترین فاکتور های آن خوب گوش دادن(شنونده خوب بودن) است. هر کدام از ما دوست داریم که در گروه های مختلف صحبت کنیم و مورد توجه دیگران قرار بگیریم.همانطور که شما دوست دارید دیگران به شما توجه کنند و به حرف شما گوش دهند، آن ها هم دوست دارند که به حرف هایشان گوش دهید و یک شنونده خوب باشید. برای اینکه افراد شما را مورد لطف خود قرار دهند و در پیشگاه دیگران محبوب باشید، سعی کنید به جای سخن گفتن بسیار، بیشتر حرف گوش کنید.[1]گوش کردن به سخنان دیگران و درک همسر و فرزندان علاوه بر قدرت درک و فهم مخاطب شما ، باعث بالارفتن آستانه تحمل شما و همچنین خوش اخلاقی و درک متقابل شما می شود.
اغلب ما در ارتباطات خود از این مهم غافل می شویم که انسان وقتی مطمئن می شود مطلبی که برای شنونده اش بیان می کند ؛ با ارزش است مورد انتقاد قرار نخواهد گرفت ، برای صحبت کردن انگیزه بیشتری می یابد. در واقع گوش دادن رضایت خاطر را ایجاد می کند . این رابطه مثبت اگر متقابل باشد ، احترام ، اعتماد و نوعی هماهنگی عملی در پی خواهد داشت.
در طی زمان افراد خواهند گفت : «تو یک شنونده خوب هستی و وقتی با تو صحبت می کنیم بر خلاف بقیه به جای اینکه نصیحت کنی یا ما را سرزنش کنی با همدلی به حرف ما گوش می دهی و ما در گفت و گو با تو احساس آرامش می کنیم.»
برای اینکه بتوانید جذاب باشید – باید توانایی درک دیگران را داشته باشید.یک از راه های درک دیگران ، گوش دادن موثر به حرف آنهاست. اگر به صحبت های دیگران خوب گوش ندهیم ، نمی توانیم ارتباط خوبی با آن ها برقرار کنیم.( کتاب : هنر گوش دادن – نویسنده : اریک فروم – مترجم : پروین قائمی)گوش فرا دادن به سخنان طرف مقابل یعنی توجه کردن و اهمیت دادن به او و شخصیت و نظرات و افکار واعتقاداتش.
امام علی (ع) می فرمایند :« کر بادا دلی که آن را گوش شنوایی نباشد .»[2]
همان گونه که مولانا در مثنوی معنوی می گوید :
آدمی فربه شود از راه گوش جانور فربه شود از راه حلق و نوش[3]
گوش کردن به موضوعات و مسئله هایی که انتظار آن را داریم به جای گوش دادن به آنچه واقعا گفته می شود ، پیش داوری در مورد گوینده یا موضوع ، نگرش ها و احساساتی که با عقل و منطق همراه نیستندو یا گاهی فردی شواهدی مغایر با اعتقادات و نظراتمان ارائه می کند یا فکر می کنیم صحبت او غیرقابل قبول و غیرمنطقی است یا صرفا دوست نداریم چیزی مخالف عقیده خود بشنویم ، فکرکردن در مورد چیزی که می خواهید بگویید به جای گوش کردن به صحبت گوینده ؛همه ی این مواردباعث ایجاد تاثیر منفی در برقراری یک رابطه خوب می شود .در اکثر مواقع قطع کردن صحبت گوینده و گوش نکردن سخنان او به روابط افراد لطمه می زند و گاها به دلیل دقیق گوش نکردن و درک نشدن فرد مقابل ، تصمیمات غلطی گرفته می شود .
امام علی (ع) می فرمایند : «کسی که خوب گوش دهد – زودتر سود می برد.»[4]
جان مورگان – نویسنده کتاب روانشناسی اجتماعی می نویسد : «بهترین تشکر و قدردانی و اهمیتی که می توان برای یک شخص قائل شد . این است که به دقت گوش و هوش خود را برای او بسپارید . زیرا به دقت گوش کردن نه تنها راه آسانی برای جلب دوستی دیگران است – بلکه آنها را وادار می کند که برای ما صحبت کنند و اطلاعاتی بدست بیاوریم.[5]»
رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرمایند : «هر کس وارد گفتار دیگران شود و سخن برادر مسلمانش را قطع کند – همانند این است که صورت او را مجروح ساخته است.» [6]
بنابراین بهتر است با حسن توجه و ابراز علاقه به سخنان گوینده ، برای خود و دیگران احترام قائل شویم ، زیرا همان گونه که ما به خود اهمیت می دهیم ، دیگران بیش از ما در بند شخصیت خود هستند و دوست دارند احترام ببینند تا احترام کنند .
برای اینکه بتوانیم دیگران را بهتر درک کنیم حتی در سکوت ، این مستلزم آگاهی و شناخت ابتدا از خود و بعد طرف مقابلمان است که این آگاهی فقط و فقط با خوب گوش دادن میسر می شود.
برای آنکه شنونده خوب و پویایی باشیم ، ابتدا سکوت، بعد توجه و سپس تمرکز؛
آن کسی که گوینده است تمایل دارد شنونده با تمام ذهن و دلش او را همراهی کند. به عنوان مثال یکی از خطاهای رفتاری ما ، زمانی است که همسر و یا فرزند صحبت میکنند و نگاه و توجه ما به موبایل و یا تلوزیون است و یا در حال روزنامه خواندن است و به طرف مقابلش می گوید :« بگو می شنوم». ارتباط موفق و سازنده یعنی انتقال احساس خوب به دیگران . در اینگونه خطاهای ارتباطی هرگز نمی توان به دیگران احساس خوب را منتقل کرد. به لحن صحبت کردن گوینده دقت کنید ، فکر کنید او میخواهد یک مساله علمی مهم را به شما بگوید و شما باید جز به جز آن را به یاد داشته باشید.اینگونه است که موفق می شوید و با او ارتباط خوبی برقرار کنید. اگر شخصی انرژی زیاد ندارد شما هم سطح انرژی خود را کم کنید تا او با شما احساس صمیمت کند و برعکس اگر پر انرژی است، شما هم پر انرژی باشید. دائما کلام او را با کلمات خود تایید کنید. از کلماتی مثل: “خب بعدش چی شد” یا “که اینطور”استفاده کنید. شخص را به ادامه صحبت تشویق کنید و موضوع را عوض نکنید تا حرفش را دقیق و به خوبی بزند. اگر در جست وجوی جذابیت و محبوبیت در بین مردم و ایجاد ارتباط خوب هستید،سعی کنید شنونده خوبی باشید.
اگر در جست وجوی جذابیت و محبوبیت در بین مردم و ایجاد ارتباط خوب هستید،سعی کنید شنونده خوبی باشید.
پی نوشت ها:
[1] مایکل یی نیکولز ، هنر گمشده گوش دادن ، نشر صابرین، ترجمه : اکرم کرمی (صابرین ، تهران : صابرین،1394)
[2] میزان الحکمه، جلد پنجم
[3] مثنوی معنوی ، مولوی ، دفتر ششم
[4] میزان الحکمه ، جلد پنجم : وُقِرَ قَلبٌ لَم یَکُن لَهُ اُذُنٌ واعِیَةٌ .
[5]جان مورگان، آیین اداب معاشرت، روانشناسی اجتماعی ، معیار علم ،مترجم :داود نعمت اللهی (تهران ،معیار علم ،1386)
[6] حر عاملی ،وسائل الشیعه ، مکتب الاسلامیه، ( تهران : مکتب الاسلامیه ،1373) ج1، روایت 13
