احترام مهمان
یکی از اصول و قوانین، احترام مهمان است؛ احترام مهمان بقدری ارزش دارد که اهل بیت علیهم السلام آنرا نشانه ی مهم ایمان به خدا و قیامت می دانند؛ چنانچه نبی اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «مَن کانَ یُؤمِنُ بِاللّه و َالیَومِ الآخِرِ فَلیُکرِم ضَیفَهُ»؛[1] هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید میهمانش را گرامى دارد.
حکمت های نشانه گرامی داشتن مهمان
شاید حکمت این نشانه، آن باشد، که:۱. مومن بداند که همانگونه که پذیرش توحید و معاد، مهم است، پذیرش مهمان که حبیب همان خدایی است که او را قبول دارد، نیز اهمیت خاصی دارد؛
۲. شاید منظور آن باشد که همان اندازه که به مباحث اعتقادی که مبدا (توحید) و معاد (قیامت) اهمیت می دهیم، باید به مسائل اخلاقی- اجتماعی نیز بها بدهیم.
۳. شاید مراد آن باشد که همانطور که مومن از لحاظ فکری، باید از اندیشه درست و صحیح که همان پذیرش مبدا و معاد است، بهره مند باشد، باید در مسائل مربوط به بذل مال اهمیت بدهد.
۴. بذل مال، که با مهمانداری و مهمان نوازی اتفاق می افتد، شانی از شئون خداباوری و قیامت باوری است؛ چرا که اگر انسان به رازق بودن خدا و ثواب داشتن مهمانداری اعتقاد داشته باشد، مهمانش را از این لحاظ بیشتر اکرام و احترام خواهد نمود؛ چرا که همین مهمان است که باعث بدست آوردن اجر و ثواب دنیوی و اخروی است.
بافضیلت ترین اخلاق ها
امیر المؤمنین علیه السّلام در کلام دیگری این اکرام را به شکل دیگری توضیح می دهند. حضرت می فرمایند: «مِنْ أَفْضَلِ اَلْمَکَارِمِ تَحَمُّلُ اَلْمَغَارِمِ وَ إِقْرَاءُ اَلضُّیُوف.»[2] از فزونترین خلق و خویها، به عهده گرفتن قرضها و به میهمانى خواندن دیگران است.
تبیین کلام امام
حضرت در این بیان نورانی، در صدد بیان این مطلبند که اخلاق و خوبیها، درجاتی دارند و تعدادی از آنها در بالاترین و بافضیلت ترین آنها، قرار دارند، و دو مورد از بافضیلت های اخلاقی، تحمل کردن قرض و فراخواندن مهمان است؛
نقطه مشترک دو فضیلت
با توجه به دو مورد مذکور، باید گفت که: یک نقطه مشترکی که در این دو مورد وجود دارد اینکه هر دو مربوط به مسائل مالی است؛ چه آنکه قرض را تحمل می کند، بعداً باید پرداخت کند؛ و کسی که مهمانی را فرا بخواند، همان زمان باید هزینه کند؛ یعنی چه دیر و چه زود، بالاخره باید هزینه ای بپردازد.
عدم حیا در سه چیز بظاهر کوچک
امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند: «ثلاثٌ لا یستَحی منهنَّ: خِدمةُ الرّجل ضَیفَه، و قیامُهُ عَن مجلِسِهِ لأبیهِ و معلّمِهِ و طَلَبُ الحقِّ و إنْ قَلَّ.»[3] در سه مورد حیاء و شرم پسندیده نیست: 1) خدمت کردن به میهمان 2) برخاستن انسان از جا به احترام پدر و معلمش 3) و طلب حقّ اگر چه کم باشد.تبیین حدیث
گاهی مومن چنین می پندارد که کار کوچک ظاهری، شاید چندان اهمیتی در دین نداشته باشد؛ در حالی که در این حدیث، حضرت خدمت کم از مهمان را پسندیده نمی دانند. و معتقد است که این سه عمل، ظاهراً شاید چندان به چشم نیاید، اما در عین حال، نباید از انجام آن حیا کرد.
حکمت حیا نکردن در این سه عمل
حکمت عدم حیا کردن حتی در این سه عمل بظاهر کوچک، شاید این باشد، که معلوم نیست کدام عمل نزد خداوند قبول شود و کدام عمل پذیرفته نشود؛ لذا نباید هیچ عملی را از قلم انداخت؛
چنانچه در حدیثی از امیرالمومنین آمده است که: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَخْفَی أَرْبَعَةً فِی أَرْبَعَةٍ أَخْفَی:
1. رِضَاهُ فِی طَاعَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ شَیْئاً مِنْ طَاعَتِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ رِضَاهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ
2. وَ أَخْفَی سَخَطَهُ فِی مَعْصِیَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ شَیْئاً مِنْ مَعْصِیَتِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ سَخَطُهُ مَعْصِیَتَهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ
3. وَ أَخْفَی إِجَابَتَهُ فِی دَعْوَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَ شَیْئاً مِنْ دُعَائِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ إِجَابَتَهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ
4. وَ أَخْفَی وَلِیَّهُ فِی عِبَادِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ عَبْداً مِنْ عَبِیدِ اللَّهِ فَرُبَّمَا یَکُونُ وَلِیَّهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ.»[4]
خدای تبارک و تعالی چهار چیز را در چهار چیز پنهان داشته است:
1. خوشنودی خود را در میان طاعتها. پس هیچ طاعتی را کوچک مشمار که بسا خوشنودی خداوند در همان باشد و تو ندانی.
2. و خشم خود را در میان گناهان پنهان کرده. پس هیچ گناهی را کوچک مپندارد که شاید خشم خدا در همان باشد و تو ندانی.
3. و اجابت خویش را در میان دعاهایش پنهان نموده. پس هیچ دعائی را کوچک مدار که بسا همان دعای مستجاب باشد و تو ندانی.
4. و ولی خود را در میان بندگان خود پنهان داشته پس به هیچ بنده ای از بندگان خدا با چشم حقارت منگر که شاید همان ولی خدا باشد و تو ندانی.
توضیح حدیث
بنابراین حدیث، مومن نباید، هیچ عمل نیکی را کوچک بشمارد؛ چون ممکن است که رضایت خدا در همان باشد؛ پس با توجه به حدیث، عدم حیا کردن در سه عمل، باید گفت که: اولاً: هیچ عملی کوچک انگاشته نشود، و ثانیاً: در عمل بظاهر کوچک فراخواندن مهمان، نباید شرم و حیا کرد.
حدیث مشابه دیگر: احترام مهمان
احترام و گرامی داشتن مهمان در احادیث مشابه دیگری نیز بیان شده که دارای نکات کلیدی است؛ چنانچه نبی اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «لا تَزالُ اُمَّتى بِخَیرٍ ما تَحابّوا و َاَقامُوا الصَّلاةَ و َآتَوُا الزَکاةَ و َقَروا الضَّیفَ...»؛[5] امّتم همواره در خیر و خوبى اند تا وقتى که یکدیگر را دوست بدارند، نماز را برپا دارند، زکات بدهند و میهمان را گرامى بدارند...
تبیین حدیث
در این حدیث شریف، بقای خیر امت، به بقای گرامی داشتن مهمان است؛ تا زمانی که امت پیامبر، مهمان را گرامی داشته و احترام کنند، می توانند از خیر و برکت مورد نظر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) استفاده کنند؛ از این رو اگر بی احترامی به مهمان در جامعه رواج پیدا کند، از خیر و برکت اجتماعی نمی توانند استفاده کنند.
نمونه امروزی اکرام و احترام مهمان
با فرا رسیدن ماه غم و اندوه، محرم و صفر، و پیاده روی اربعین، مردم عراق، چه زیبا مهمانانشان را اکرام و احترام می کنند؛زیبایی این مطلب وقتی آشکار می شود که فردی با بضاعت مالی بسیار کم و فقر مالی شدید، تنها با یک بطری آب یا چای عراقی ساده کناری روی سنگی نشسته و به زائرین التماس می کند که از پذیرایی او استفاده کنند؛ اینجاست که انسان وقتی اخلاص و گرامی داشتن مهمان را از سوی او می بیند، به حدیث پیامبر بیشتر دقت می کند؛ که تا زمانی که مهمان نوازی و احترام مهمان جریان داشته باشد، خیر و برکت بر امت نازل خواهد شد.
اما حیف که سرور همه مهمانان، حضرت سید الشهداء علیه السلام که با نگاشتن ۱۸ هزار نامه از سوی کوفیان، به دعوتشان را پذیرفته و رهسپار کوفه شد؛ اما چه کردند با این مهمان هر دل عزیز؛ مهمانی که عزیز و دردانه ی رسول خدا، و زینت دوش نبی بود.
شعر محتشم
این مقاله را به شعری با همین مناسبت از محتشم کاشانی به پایان می بریم:
از آب هم مضایقه کردند کوفیان خوش داشتند حرمت مهمان کربلا
بودند دیو و دد همه سیراب و می مکند خاتم ز قحط آب سلیمان کربلا
زان تشنگان هنوز به عیوق می رسد فریاد العطش ز بیابان کربلا
پی نوشت:
