مقدمه:
دل کندن از دنیا در زیارت اربعین را با موضوعاتی مانند اهمیت دل کندن از دنیا و متاع آن، اقسام بذل و بذل جان و مال و قلم، فرق بذل و انفاق، علت بذل جان و هدف آن را، در زیارت اربعین حسین بن علی(علیه السلام) جهت رهایی بندگان از جهل و سرگردانی و گمراهی مورد بررسی قرار می دهیم.

فراز دل کندن از دنیا در زیارت اربعین
در زیارت «اربعین» که از بهترین زیارت‌های آن حضرت است می‌خوانیم:
«و بذل مهجته فیک» خون قلبش را در راه تو داد تا این دو عنصر و دو اصل در جامعه زنده بشود «لیستنقذ عبادک من الجهالة و حیرة الضلالة»[تهذیب الاحکام، ج۶، ص].

مردم از جهالت نجات پیدا کنند عالِم و دانشمند بشوند و از ضلالت و گمراهی عملی نجات پیدا کنند هدایت بشوند

دل کندن از دنیا به سحنرانی نیست
دل کندن از دنیا فقط به سخن نیست؛ بلکه باید قدم برداشت و عملی انجام داد، تا بهشت را به بها بدهند نه به بهانه. دل کندن از دنیا، یکی از اهداف متعالی اسلام و دین برای رساندن آدمی به کمال است. اساساً درون مایه ی اصلی و مغز مطلب در انجام عبادات و واجبات و ترک محرمات، همین دل کندن از دنیا و متاع آن است.

اهمیت دل کندن از دنیا و متاع آن:
اگر انسان برای نماز صبح از خواب بیدار می شود و تنها قرار است که دو رکعت نماز واجب بجا آورد، برای آن است که با انجام آن و پا روی نفس گذاردن، تمرین کند تا یاد بگیرد، که دل کندن از رختخوابِ نرم و گرم، اگرچه سخت و دشوار می نماید، اما پس از تمرین و چیره شدن بر آن، آرامشی بس جان فزا، برای نمازگزار بوجود می آید؛

اگر مومن، با وقت خویش، بتواند به مردمی خدمت کند، و این تمرین و ریاضت را با سختی هایش، به مرحله ای برساند، که دیگر خدمت به خلق، جزء صفات عادی وی گردد، می توان گفت که او بذل وقت کرده و وقتش را صرف هدفی مقدس که مطلوب معبود حقیقی است، نموده و با این ریاضت، او یکی از اساسی ترین اهداف متعالی دین را برآورده نموده است.

ایندو مثال برای دل کندن، و بذل نفس، کافی است که آدمی را به فکر وادار کند؛ اما در عین حال بذل اقسام و ابعاد دیگری نیز دارد.

بذل داری اقسام مختلف است

۱. بذل جان:

بالاترین و مهمترین بذل، بذل جان است؛ گرانبهاترین گوهری که هر انسانی دارد، جان اوست؛ اما سوال آن است که جان وی، باید در چه راهی و به ازای چه چیزی، باید صرف و بذل شود؟

جواب آن است که در آموزه های دین، بهای جان، بهشت است؛ و نباید مومن به کمتر از آن، به چیزی بفروشد.

چنانچه امیرالمومنین علیه السلام فرمود: «إِنَّهُ لَیْسَ لِأَنْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةَ، فَلَا تَبِیعُوهَا إِلَّا بِهَا.»[2]
هر آینه نفسهاى شما را بهایى جز بهشت نیست، پس خود را جز به آن بها مفروشید.»

بذل جان یکی از انواع بذل است؛ بذل جان، همانی است که امام زمان در توضیح عهد ولایت که از مومنین گرفته شده در دعای سرداب مقدس می فرمایند:

«فابذل نفسی و مالی و ولدی و اهلی و جمیع ما خولنی ربی بین یدیک»[1]
که مومن در مقام وفای به عهد ولایت باید به امامش بگوید: یا امام زمان (عج) من جان، مال، فرزندان، و خانواده ام، و تمام نعمتها و سرمایه ها و امکاناتی که خدا به من عنایت کرده را در راه شما، بذل می کنم.

بذل جان در زیارت اربعین

در زیارت اربعین، بالاترین بذلی که بیان شده است، بذل جان و خون قلب سید الشهداست؛ آنجایی که می فرماید:

«وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَک َمن الْجَهَالَةِ و حَیرةِ الضَّلَالَة»؛ یعنی حضرت، جان و خون خود را در راه تو داد؛ تا بندگان تو را از جهل نجات دهد؛ و آن ها را از سرگردانی ناشی از ضلالت و گمراهی برهاند.

در فقره ی بعدی نقطه مقابل اینگونه معرفی می شود:
« قَدْ تَوَازَرَ عَلَیْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْیَا وَ بَاعَ حَظَّهُ بِالْأَرْذَلِ الْأَدْنَى وَ شَرَى آخِرَتَهُ بِالثَّمَنِ الْأَوْکَسِ وَ تَغَطْرَسَ وَ تَرَدَّى فِی هَوَاهُ »؛

نقطه ی مقابل، کسانی بودند که فریب زندگی، آن ها را به خود مشغول و دنیای مادّی، زخارف دنیایی، شهوات و هواهای نفس، از خود بی خودشان کرده بود؛ و آخرتشان را به کمترین بها به گردونه فروش گذاشتند، تکبّر کردند و خود را در دامن هواى نفس انداختند.

علل بذل جان در فراز زیارت اربعین
علت اول:
از این فراز معلوم می شود که بذل جان در جایی باید اتفاق بیافتد، که مردم فریب خورده زندگی فانی دنیا، مشغول به شهوات و امیال دنیایند و دین و آخرتشان را به قیمت ناچیزی به دنیا فروخته باشند، و با تکبر در مقابل حجت خدا قد علم کرده باشند.

علت دوم:
سید الشهدا نیز به هنگام خروج از مکه و حرکت به‌سوی کربلا، طی نطقی فرمود: «مَنْ کَانَ بَاذِلًا فِینَا مُهْجَتَهُ، وَ مُوَطِّناً عَلَى لِقَاءِ اللَّهِ نَفْسَهُ، فَلْیَرْحَلْ مَعَنَا»[3]
یعنی: «هرکس می‌خواهد جان خود را در راه ما بذل کند و خود را برای ملاقات با خدا آماده کرده است، با ما کوچ کند.»

از این بیان نورانی حضرت معلوم می گردد، که بذل جان برای ملاقات با خدا، اتفاق افتاده است

یعنی علت اول ناظر به مخلوق خداست و هدف، نجات از جهل و سرگردانی از گمراهی است. اما علت دوم، ناظر به رسیدن به مقام رفیع لقاء الله با حالت ادای وظیفه و انجام به نحو احسن آن است.

۲. بذل قلم:

یکی دیگر از بذل ها، بذل قلم است؛ بدین معنا که کسی که می تواند با قلم خود به امامش کمک برساند و امامش را یاری کند، از آن مضایقه نکند؛ چنانچه در تاریخ تشیع افراد بسیاری بوده اند که با قلمشان، ولایت اهل بیت علیهم السلام را به گوشه و کنار جهان رساندند.

هدف از بذل قلم
هدف از بذل قلم، ادایِ دیْن نسبت به دین است؛ و مومن وظیفه دارد اگر قلم روان و بیان شیوایی داشته باشد، در این راه قدم برداشته و با قلم یا بیانش دین را ابلاغ نماید.

نمونه اول: علامه امینی (ره)
علامه عبدالحسین امینی، چهل سال از عمر خود را برای نوشتن کتاب یازده جلدی «الغدیر» صرف کرده و برای بررسی منابع واقعه غدیر، در کتابخانه‌های عراق، ایران، هند، سوریه و ترکیه، به مطالعه، نسخه‌برداری و پژوهش پرداخته است.[4]
به گفته سید جعفر شهیدی به نقل از خود امینی، او برای تالیف الغدیر، ده هزار جلد کتاب را از ابتدا تا انتها خوانده است.[5]

۳. بذل مال:

یکی از حکمت های بذل مال، آن است که آدمی از مال کنده شود، و وابستگی او نسبت به آن کم رنگ شده و در نهایت بدون وابستگی، دنیایش را به پایان برساند؛ چنانچه قرآن کریم می فرماید: «فَأَمَّا مَنْ أَعْطی‏ وَ اتَّقی‏*وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنی*فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْری»[6]

«اما آن کس که [از مال و موجودی خود] بخشش نمود و تقوا پیشه کرد و وعده های خداوند را تصدیق نمود، پس به زودی او را به راه آسانی [از ایمان و طاعت] آماده می کنیم [روحیه ای می دهیم که پیمودن راه تقوی بر او آسان باشد]».

بنابر این اقسام مختلف بذل عبارتند از: بذل جان، بذل قلم و بذل مال؛ که بالاترین بذل، بذل جان است که سید الشهداء علیه السلام با انجام آن، دو هدف اصلی را دنبال نمود که هردو در این مقاله بیان گردید. و هدف از بذل قلم، ادای دیْن و هدف از بذل مال، کنده شدن از متاع دنیاست.

نهضت حسینی در واقع با دو نگاه قابل ملاحظه است،
با مداقّه ی در این بیان، انسان احساس می کند که نهضت حسینی در واقع با دو نگاه قابل ملاحظه است، که هر دو هم درست است؛ اما مجموع دو نگاه، نشان دهنده ی ابعاد عظیم این نهضت است.

یک نگاه، حرکت ظاهری حسین بن علی است؛ که حرکت علیه یک حکومت فاسد و منحرف و ظالم و سرکوبگر یعنی حکومت یزید است.

اما باطن این قضیه، حرکت بزرگتری است که نگاه دوم، انسان را به آن می رساند؛ و آن حرکت علیه جهل و زبونی انسان است.

در حقیقت، امام حسین اگرچه با یزید مبارزه می کند، اما مبارزه ی گسترده ی تاریخی وی با یزیدِ کوته عمرِ بی ارزش نیست؛ بلکه با جهل و پستی و گمراهی و زبونی و ذلّت انسان است. امام حسین با این ها مبارزه می کند

خون سیدالشهدا(ع) بذل است نه انفاق
عرب حیاتی‌ترین، کارآمدترین و بهترین خونی را که در بدن انسان جریان دارد، مهجته می‌نامد و امام حسین(ع) این خون را بذل کرد نه آنکه انفاق کرد زیرا در انفاق، فرد انتظار دارد تا طرف مقابلش نیز پاسخی دهد.

یکی از متون زیارت اهل بیت(ع) که به این موضوع پرداخته است، متن زیارت اربعین امام صادق(ع) است به ویژه زمانی که حضرت به این نکته می‌پردازد که خون سیدالشهدا(ع) ریخته شد تا در یک مقطع زمانی کوتاه مدت و یا بلند مدت چه رخ دهد.

امام صادق(ع) در این زیارتنامه می‌فرماید: «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ؛ و خونش را در راه تو بذل کرد»
عرب حیاتی‌ترین، کارآمدترین و بهترین خونی را که در بدن انسان جریان دارد، مهجته می‌نامد و امام حسین(ع) این خون را بذل کرد نه آنکه انفاق کرد.

زیرا در انفاق، فرد انتظار دارد تا طرف مقابلش نیز پاسخی دهد که در قرآن نیز خداوند هرکجا از انفاق می‌فرماید، پاداشی را اعلام می‌کند.

اما بذل یک طرفه است و فرد توقع بازگشت چیزی را ندارد و امام صادق(ع) می‌فرماید: خداوند بهترین خون خود را در راه خدا بذل کرد و انتظاری هم نداشت اما خداوند کار خدایی خود را انجام داده است.

این خون ریخته شد تا چه اتفاقی رخ دهد که امام صادق(ع) در این زیارتنامه به دو مورد آن اشاره کرده است، اول «لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الْجَهَالَهِ؛ تا بندگانت را از جهالت برهاند» یعنی افرادی از اروپا امام را به شهادت نرساندند بلکه مسلمان بودند و خون امام ریخته شد تا این افراد از جهل نجات یابند، یعنی اولین اثر وضعی ریخته شدن خون سیدالشهدا(ع) جهل زدایی است.

وی با بیان اینکه کربلا مرز میان متدینین نفهم و فهمیده بود،

امام صادق(ع) در ادامه می‌فرماید: «وَ حَیْرَهِ الضَّلالَهِ؛ و از سرگردانى گمراهى برهاند» نجات بندگان از گمراهی براساس نقل‌های تاریخی با نطق حضرت زینب(س) در کوفه رخ داد اما نجات از سرگردانی گمراهی، اصلش در شام رخ داد و بارش بر دوش امام سجاد(ع) بود.

نتیجه:
آنچه از نوشتار فوق بدست آمد. این است که بذل خون سید الشهدا (علیه السلام) برای یک دوره و زمان نبوده است، وجود یزید بهانه ای بود برای امام حسین علیه السلام که برای نجات بشریت و انسانها قیام کند.

زیرا ضلالت و گمراهی بشر تا قیامت بخاطر وجود شیطانهای ظاهری و باطنی وجود خواهد داشت. همانطور که یزید زمان امام برای همیشه به درک واصل شد.اما هزاران یزید دیگر در مسیر هدایت بشر قد علم کرده اند. و تنها را ه نجات حرکت در مسیر خون سید و مولایمان حسین بن علی (علیه السلام) است.

پی نوشت:

[1] محمد بن جعفر مشهدی، المزار الکبیر، ص588؛ ابراهیم بن علی عاملی کفعمی، المصباح، ص496؛ شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، زیارت حضرت صاحب الامر( عجل الله تعالی فرجه الشریف).

[2] نهج البلاغه، حکمت 456.

[3] لهوف، ص۶١؛ بحارالانوار، ج۴۴، ص٣۶٧ و نیز نک: نزهة‌الناظر، ص٨۶؛ مثیرالاحزان، ص۴١.

[4] سرمد محمدی، «الغدیر فی الکتاب»، ج ۱۲، ص ۳۹ و ۴۰.

[5] شهیدی، «تطور مذهب شیعه و امینی مجدد مذهب»، ص۶۹۴.

[6] سوره لیل: آیات 5 تا ۷

منبع:
https://atrequran.ir
https://fa.shafaqna.com/news/814713
https://hawzah.net/fa/Article/View/97109
*این مقاله در تاریخ 1401/6/12 بروز رسانی شده است