خرده فرهنگها درون سرزمین ایران همواره زیستی مسالمت آمیز داشته اند. به صورتی که به واقع ایران در این تنوع فرهنگی هویت ملی خود را باز آفرینی می کند. این خرده فرهنگها در کنار هم کل فرهنگ ایران را بر می سازند. در عین حال، در دنیای جدید ابزارهای مدر نیزاسیون، تمامی مرزهای جغرافیایی را در نوردیده؛ و جهان را از پاره های گسسته از هم به دهکدهای جهانی تبدیل ساخته است. به صورتی که نمود هر رخدادی و یا پدیداری تمام کشورهای جهان را چونان سیستمی در هم تنیده تحت تأثیر قرار می دهد.
با توجه به این فرآیند در این مقاله ما در پی پاسخ به این سؤال هستیم که «فضای مجازی که جهان را در فرآیندی دهکدهای قرار داده، آیا ایران را از لحاظ فرهنگی و هویتی در معرض چالش قرار میدهد؟» بیشک ابزارهای دنیای مدرن، امکان بهره برداری مثبت و منفی برای کاربران به همراه دارد؛ حال با توجه به این مورد و نیز جامعه متنوع فرهنگی ایران، که همواره در مسیر همگرایی گام برداشته است؛ با بهره گیری از فرانظریه سازه انگارانه، می توان جامعه ای بر ساخت که اولا با توجه به زیست جهان تلاش هم گرایی را تقویت سازد. ثانیا هویت ملی حفظ و تقویت می شود. ثالثا فضای مجازی به مثابه عامل قدرت ساز و تأمین امنیت در آید و ترس و وحشت از کاربرد آن ذهن صاحبان قدرت را به خود مشغول نسازد. در این رهیافت محقق واقعیت ها را به مثابه پیش فرض در ذهن خود دارد؛ آنگاه با توجه به آن ایده هم گرایی فرهنگی در جامعه متنوع فرهنگی را مطرح و راه حل آن را بیان می دارد.
فضای مجازی و سطوح هویتی
هویت سرچشمه معنا و تجربه برای افراد است. امروزه؛ همه ما در موقعیت های مختلف با هویتهای متعددی سر و کار داریم و به تبع موقعیت و شرایطی که در آن قرار داریم خود را تعریف می کنیم. احساس هویت، فرایند معنابخشی و معناسازی بر اساس ویژگی های فرهنگی و اجتماعی در زندگی است. هویتهای جمعی جملگی ساخته میشوند و به مرور زمان از طرف افراد مورد اکتساب قرار می گیرند. منابع و ابزارهای اصلی ساخت و حفظ هویت ها عبارتند از: مکان و فضا، زمان، دین، زبان و فرهنگ که مهم ترین و غنی ترین منبع هویتی به شمار می رود. در گذشته این منابع (مکان، زمان، دین، زبان و فرهنگ) به خوبی از عهده انجام کار هویت سازی افراد بر می آمدند، ولی امروزه، وسایل نوین ارتباطی و فرایند جهانی شدن با متحول ساختن فضا و زمان توانایی جوامع در هویت سازی و هویت یابی افراد را به میزان بسیار زیادی کاهش داده اند. دنیای ارتباطات و تغییرات ریشهای که ناشی از آن می باشد چنان جهان متفاوتی خلق کرده که گروهی از نویسندگان این تحول در عالم ارتباطات را مبدأ عصر جدیدی می دانند، عصری که از آن تحت عنوان های مختلفی نظیر: «دهکده جهانی» (مک لوهان)، «جامعه مدنی جهانی» (دیوید هلد)، «جامعه شبکه ای» (مانوئل کاستلز)، «جهان رها شده» (آنتونی گیدنز)، «جامعه ارتباطی (جیانی واتیمو) و «مدرنیته سیال» زیگمون بومن یاد می کنند.تحقیق حاضر در صدد شناسایی تأثیرات اینترنت بر هویت ملی کاربران بوده است. از این منظر، ضمن مروری بر فضای مفهومی موضوع؛ از تئوری هویتی هنری تاجفل، ساخت یابی گیدنز، کاشت یا پرورش، استفاده و خشنودی بهره گرفته است. با کاربرد روش پیمایش و با استفاده از تکنیک پرسشنامه بر روی ۱۲۶۶ نفر از کاربران بالای پانزده سال در شهر تهران که از طریق نمونه گیری خوشه ایی چند مرحله ایی و هدفمند با ضریب اطمینان ۹۵ درصد انتخاب شده بودند، اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردید.
یافته های تحقیق در بخش تحلیل استنباطی؛ متغیرهای مدت، میزان و نوع استفاده کاربران از اینترنت، انگیزه و هدف کاربران در استفاده از اینترنت، مشارکت و فعال بودن کاربران در استفاده از اینترنت، واقعی تلقی کردن محتوای سایت ها از سوی کاربران اینترنت، میزان تحصیلات و پایگاه اقتصادی - اجتماعی کاربران رابطه معنی داری را با هویت ملی کاربران نشان داده اند. بدین ترتیب که آن دسته از کاربرانی که دارای میزان استفاده و مدت استفاده بیشتری از اینترنت بودند؛ میزان تأثیرپذیری هویت ملی آنها بیشتر و برعکس کاربرانی که دارای میزان استفاده و مدت استفاده کمتری از اینترنت بودند؛ میزان تأثیر پذیری هویت ملی آنها کمتر بوده است. همچنین آن دسته از کاربرانی که نوع استفاده شان از اینترنتی سایتهای خبری، علمی و آموزشی بوده، میزان تأثیرپذیری هویت ملی آنها بیشتر و برعکس کاربرانی که در معرض و مواجهه سایت های تفریحی و سرگرمی بودند؛ میزان تأثیر پذیری هویت ملی آنها کمتر بوده است. هم چنین کاربرانی که دارای اهداف و انگیزه های ابزاری و جهت مند در استفاده از اینترنت بودند؛ میزان تأثیرپذیری هویت ملی آنها بیشتر و برعکس کاربرانی که دارای اهداف و انگیزه های عادتی و غیر جهت مند در استفاده از اینترنت بودند؛ میزان تأثیرپذیری هویت ملی آنها کمتر بوده است. از سوی دیگر آن دسته از کاربرانی که در استفاده از اینترنت فعال و مشارکت جو بودند؛ میزان تأثیرپذیری هویت ملی آنها بیشتر و برعکس کاربرانی که در استفاده از اینترنت منفعل و غیر مشارکت جو بودند؛ میزان تأثیرپذیری هویت ملی آنها کمتر بوده است. علاوه بر این کاربرانی که محتوای سایت های اینترنت را واقعی تلقی کردند، میزان تأثیرپذیری هویت ملی آنها بیشتر و برعکس کاربرانی که محتوای سایت های اینترنت را غیرواقعی تلقی کردند، میزان تأثیرپذیری هویت ملی آنها بیشتر بوده است. در نهایت، آن دسته از کاربرانی که متعلق به پایگاه اقتصادی - اجتماعی و تحصیلات بالا بودند؛ میزان تأثیر پذیری هویت ملی آنها بیشتر و برعکس کاربرانی که متعلق به پایگاه اقتصادی - اجتماعی و تحصیلات پایین بودند؛ میزان تأثیرپذیری هویت ملی آنها کمتر بوده است.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
.jpg "اهداف و آرمان هاى امام خمینی (رحمه الله) از منظر رهبر انقلاب")
