یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که به طور کلی، گسترش فضای مجازی مانند سایر دیگر تحولات و پیشرفت ها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در زندگی کاربران این گونه فضاها ایجاد کرده است. مثبت ترین پیامد آن را می توان تسهیل و تسریع ارتباطات و تبادل اطلاعات دانست و منفی ترین پیامد آن را می توان به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، منزوی شدن افراد و از هم پاشیدگی بنیان خانواده معرفی کرد. اصلی ترین علتی که برای بروز این پیامدهای منفی می توان بیان داشت، این است که در فضای مجازی افراد نمی توانند به شناخت صحیح و کافی از هم دست یابند.
از جمله راهکارهایی که می توان برای کاهش پیامدهای زیانبار فضای مجازی بر خانواده ایرانی بیان نمود می توان به این موارد اشاره نمود: ۱- طراحی و تدوین بخشی در کتب درسی در ارتباط با آشنایی دانش آموزان با فضاهای مجازی و خطرات بالقوه آنها. 2- هنجارسازی های مثبت و ترویج فرهنگ استفاده از اینترنت و فضای مجازی ۳- ساخت و پخش فیلم ها و سریال هایی با موضوع فضای مجازی و بیان مزایا و آسیب های فضای مجازی برای خانواده ایرانی ۴- گذراندن اوقات بیشتر والدین با فرزندان در فضای بیرون از خانه به طوری که هم روابط عاطفی اعضای خانوده مستحکم تر شود و هم فرزندان برای جبران خلاءهای عاطفی به گونه ای آسیب زا به سوی فضای مجازی کشیده نشوند.
بدون تردید ورود فن آوری‌های ارتباطی دگرگونی‌های بنیادینی را در ساختار مناسبات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است. پیامد این امر شکل گیری نوع جدیدی از تعاملات انسانی است که ضمن تمایز از الگوهای ارتباطی مرسوم در رسانه‌های ارتباط جمعی، عملا فرصت های جدیدی را در جهت تجلی خود و هویت به وجود آورده است. فضای مجازی و استفاده از آن بنا بر ویژگیها، امکانات و کارکردهای خاص این فضا، تأثیرات عمیقی بر جنبه های متفاوت هویت گذاشته است. در حقیقت، کاربران ایرانی با توجه به ساختارهای عینی و ذهنی موجود در جهان واقعی شان و بنا به نوع و میزان استفاده شان از فضای مجازی طیف گسترده ای از تأثیرات و تغییرات را به طور تدریجی می پذیرند. پژوهش حاضر نیز با استفاده از روش تحلیل اسنادی به دنبال بررسی و تبیین آسیب های فضای مجازی بر هویت ایرانی – اسلامی کاربران ایرانی میباشد. اگرچه رسانه‌های نوین در فرایند ارتباطات می توانند دارای تأثیرات مثبت و منفی باشند، در این پژوهش بر جنبه‌های آسیب زای این فرایند تأکید شده است. این فضا با ساز و کارهایی مانند کم رنگ کردن ارزش های مترقی، تضعیف فرهنگهای کم حضور، تضعیف اعتقادات و گسترش شبهه های فکری، رواج سطحی نگری فکری، ایجاد سردرگمی، گسترش اباحه گری و گسترش محصولات فرهنگهای منحط درصدد تغییر دادن ارزش های کاربران است. به نظر می رسد با توجه به فرایند جهانی شدن و مواجه شدن جوانان ایرانی با فضای مجازی، ضروری است عواقب این مواجهه در ایجاد بحرانهای هویتی بررسی شود. برنامه ریزی برای منابع هویت ساز جدید با توجه به فضای مجازی در برنامه ریزی های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز الزامی است.
عدم آموزش صحیح در استفاده از فضای مجازی می تواند خطرات و پیامدهای منفی آن را افزایش دهد؛ چرا که فرد نه می تواند خود را در استفاده از این امکان محدود کند و نه بدون آموزش صحیح از آسیب هایی که این فضا برای فرد دارد می تواند خود را مصون نگه دارد. بهترین راه کار جایگزینی مصونیت همراه با هدایت و مدیریت به جای محدودیت است. بنابراین با آموزش و ایجاد مهارت لازم در مواجهه با فضای مجازی می توان قدرت تدافعی و کنترل درونی در فرد ایجاد کرد و از قدرت و امکانات فضای مجازی برای ایجاد و گسترش فرهنگ سالم سازی آن می توان بهره برد.
دانشگاه ها به عنوان یکی از ارکان اصلی و فرهنگی کشور نقش تعیین کننده ای در حفظ هویت ملی و اثبات آن در جامعه جهانی دارند. یکی از اساسی ترین رسالتهای هر دانشگاه و مؤسسه فرهنگی در کشور، القاء و تنفیذ هویت ایرانی – اسلامی در سیاست های کلان آن است، که نمود واضح و روشن آن در وب سایت های این دانشگاهها ظهور می یابد. این در حالی است که با توجه به تحولات سریع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و پدیده جهانی شدن، حفظ و تقویت هویت فرهنگی امری ضروری است.
هویت ایرانی – اسلامی به عنوان مهم ترین مؤلفه شناختی ایرانیان، چون سایر هویتها و فرهنگها در فضای مجازی، به شدت تحت تأثیر عوامل گوناگونی قرار گرفته است. در این بین وب سایت دانشگاه ها به عنوان دریچه و درگاه ورود به فضای مجازی در جهت شناساندن و حفظ هویت ایرانی – اسلامی نقش مهمی ایفا می کند. لذا با ارزیابی وب سایت دانشگاه ها براساس مؤلفه های هویت ایرانی - اسلامی و سعی در نزدیک کردن آنها به این مؤلفه ها می توان به حفظ هویت کشور پرداخته و با استفاده از این ابزار در صدد هرچه بهتر نمایاندن هویت ایرانی – اسلامی در جامعه جهانی برآییم.
در این راستا، این نوشتار به روش تحلیلی - توصیفی، به ارزیابی مؤلفه‌های هویت ایرانی - اسلامی در وب سایتهای دانشگاههای دولتی شهر تهران در محدوده زمانی یک ساله و براساس سند مؤلفه های هویت ملی ایرانیان می پردازد. هدف آنست که روشن شود دانشگاه های دولتی، تا چه حد توانسته اند ویژگی ها، بایدها و نبایدها، عقاید و هویت ایرانی - اسلامی را در لابلای صفحات، اخبار،گزارشات، نشریات، مطالب و برنامه‌های وب سایت خود به کاربران انتقال دهند و در جهت درونی سازی آنها مؤثرتر عمل کنند. روح معنویت؛ اسلام مبتنی بر معارف قرآن و محبت اهل بیت؛ ولایت مداری؛ سرزمین ایران؛ زبان و خط فارسی؛ تمدن و تاریخ ایران؛ مهدویت، انتظار و رسالت تاریخ ایرانیان از جمله شاخص های اصلی هویت ایرانی – اسلامی است که در این نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
