سؤال اصلی مقاله این است که: در عصر فضای مجازی چه شکل و شیوه ای از سبک زندگی در چارچوب «جهان زیست ایرانی» معنا و مصداق پیدا می کند؟ فضای مجازی بسترساز چه وجوه تشابه و تفاوتی میان جهان زیست اجتماع و جهان زیست افراد است؟ در پاسخ به این پرسش ها نویسندگان تلاش خواهند کرد در پرتو درک سپهر مجازی و مدرنیته متأخر، ابعاد سه گانه جهان زیست ایرانی را که می تواند مقوم و تعین بخش الگویی از سبک اصیل ایرانی - اسلامی باشد، مورد بررسی و تحلیل قرار دهند. بر این اساس جهان زیست ایرانی، در پیوند با اهمیت رابطه سبک زندگی و فضای مجازی دارای سه مشخصه بنیادین است: ۱- سنت مداری ایرانی، ۲- سنت مداری اسلامی، و ۳- پویایی نوگرایی ناشی از پیوند با محیط بیرونی. تنها در پرتو چنین پیوندزنی معقول و منطقی است که می توان امکان کناکنش دیالکتیکی - همدلانه و وضعیت ایده آل گفتگو میان سنت ایرانی – اسلامی با مدرنیته را فراهم نمود. مقاله حاضر در چارچوب نظریه ساختارگرایی بوده و از روش توصیفی - تحلیلی استفاده خواهد کرد.
گسترش فزاینده فن آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در سالهای اخیر، حیات بشری را در ابعاد مختلفی تحت تأثیر قرار داده است. یکی از حوزه های مهم زمینه فرهنگی و ارزش های فرهنگی است. از این منظر، گسترش فزاینده فن آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی و شکل گیری «جامعه شبکه ای» منجر به تحول و دگرگونی ارزش های فرهنگی در اغلب جوامع معاصر شده است که بارزترین مثال آن رشد ارزش های سکولار و ارزش‌های ابراز وجود یا رهاینده است. سؤال اصلی این مطالعه این است که فضای مجازی چه اثری بر دگرگونی ارزش‌های فرهنگی در ایران دارد؟ به عبارتی فرضیه تحقیق نیز این است که بین گسترش فضای مجازی و تغییر ارزش های فرهنگی متناسب با وضعیت متغیرهای مربوط به دیواره آتشین رابطه وجود دارد.
بررسی نظری این موضوع نشان میدهد که دیدگاه های نظری متفاوتی در رابطه با فضای مجازی و ارزش های فرهنگی قابل دسته بندی است: نخست دسته ای که عقیده دارند همراه با ورود تکنولوژی، از جمله تکنولوژی ارتباطی، ارزش های سنتی محو شده و ارزش های نوین جایگزین می شوند و این فرایند در کل جهان به صورت واحد و همسان رخ می دهد که پیامد آن همگرایی ارزشها و فرهنگ‌ها در جوامع خواهد بود. گروه دوم بر اهمیت ارزش های فرهنگی و ماندگاری کامل آن در جوامع مختلف و حتی تشدید آنها و مقاومت در برابر تغییرات تأکید دارند. گروه سوم اعتقاد دارند که در اثر تحولات فزاینده در عرصه جهانی شدن و تکنولوژی های ارتباطی شاهد امتزاج و ترکیب ارزش های سنتی و مدرن در جوامع جدید خواهیم بود.
اخیرا نظریه ای تحت عنوان «دیواره های آتشین» در این زمینه مطرح شده است که بر اهمیت موانع فرهنگی - اقتصادی در تغییر و جایگزینی ارزش ها تأکید دارد. بر این اساس، تغییرات جامعه‌ایران در مقایسه با سایر نقاط، مبتنی بر نظریه دیواره آتشین نشان می دهد که چنین موانعی نیز در اثر گذاری فضای مجازی بر تغییرات ارزشی در جامعه‌ایرانی نقش کاملا برجسته‌ای دارند. روش بررسی این مطالعه تحلیل ثانویه است که با استفاده از داده‌های پیمایش ارزش های جهانی برای ایران انجام می پذیرد.
عصر حاضر، عصر اطلاعات و ارتباطات است. عصری که در آن رسانه ها اعم از سنتی و نوین نقش مهمی در شکل گیری و جهت دهی به افکار عمومی در سطوح مختلف ملی، منطقه ای و جهانی ایفا می کنند. در این بین فضای مجازی، ماهیتی فرافیزیکی، غیر ملموس و گسترده ای دارا است. اما همین گستردگی فضای مجازی سبب شده تا در کنار تمامی کاربردها و ویژگیهای منحصر به فرد این فضا، شاهد بروز چالش‌های متعددی باشیم. از این رو هر چند این فضا به کاربران امکان داشتن یک هویت مجازی را می دهد. اما حضور بیش اندازه کاربران در فضای مجازی آنان را از هویت حقیقی خویش دور ساخته و بر تمام ابعاد زندگی افراد اثرگذار می باشد. با توجه به این که مفهوم امنیت از بعد سیاسی و نظامی آن خارج شده است و امروزه امنیت اجتماعی تبدیل به یکی از مفاهیم کانونی در مطالعات امنیتی شده است؛ لذا نوشتار حاضر چالش‌های روند امنیتی ساختن هویت ایرانی در فضای مجازی را مورد واکاوی قرار داده است.
این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش می باشد؛ که چگونه فضای مجازی سبب امنیتی ساختن هویت ایرانی خواهد شد؟ پاسخ احتمالی به این پرسش به عنوان فرضیه این است؛ که حضور کاربران جوان ایرانی در فضای مجازی بسته به میزان عمق و وسعت این حضور، موجب بازاندیشی در هویت فردی کاربران جوان ایرانی و متزلزل شدن هویت ایرانیها میشود و دستیابی به هویتی مدرن را به رغم شرایط موجود زندگی، برایشان فراهم می آورد.
این پژوهش به روش توصیفی - تحلیلی انجام گرفته و سعی شده با استفاده از منابع کتابخانه ای و هم چنین نظرات کارشناسان در رسانه ها سؤال و فرضیه مورد ارزیابی قرار گیرد. لذا در این پژوهش از مکتب پاریس که یکی از رهیافت های امنیتی ساز میباشد استفاده شده است.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
