دیابت

اصطلاح دیابت که واژه ای یونانی است، از ترکیب دو واژه dia به معنای میان و bainein به معنی عبور تشکیل یافته است. لفظ دیابت غالبا برای مجموعه ای از بیماری ها به کار می رود که وجه اشتراک آن ها پر ادراری شخص بیمار است. دیابت را از دیدگاه پزشکی به دسته هایی نظیر دیابت شیرین، دیابت بارداری، دیابت بی مزه، دیابت دارویی، دیابت فسفره و... تقسیم بندی می کنند. دیابت که از آن تحت عنوان بیماری قند نیز یاد می کنند، اختلال در سوخت و ساز و متابولیک بدن است. بدن فرد مبتلا به بیماری دیابت قادر به ساخت هورمون انسولین نیست. انسولین هورمونی است که مواد قندی و نشاسته ای موجود در بدن را تبدیل به انرژی می کند.گاهی اوقات بدن فرد در مقابل انسولین مقاوم گشته و در این حالت انسولین تولیدی عملکرد طبیعی خود را انجام نخواهد داد. انسولین در بدن با انجام ساز و کارهای گوناگون وظیفه کاهش قند خون را بر عهده دارد. دیابت دارای دو نوع اصلی می باشد. دیابت نوع یک و دیابت نوع دو.

دیابت نوع یک تخریب سلول های بتا در پانکراس را به دنبال داشته که موجب نقص تولید انسولین می گردد. اما در دیابت نوع دو بدن در مقابل انسولین مقاومت پیش رونده ای از خود نشان داده و گاهی ممکن است نهایتا به تخریب سلول های بتا پانکراس و نیز نقص کامل تولید انسولین بینجامد. عوامل ژنتیکی، چاقی و کم تحرکی از جمله عوامل موثر بر ابتلای فرد به دیابت نوع دو می باشد.

بدن فردی که از بیماری دیابت رنج می برد، سرعت و توانایی سوخت و ساز کامل گلوکز را کاهش داده و به همین دلیل میزان قند خون وی افزایش پیدا می کند. این حالت را هیپرگلیسمی می گویند. افزایش قند در دراز مدت سبب تخریب رگ های ریز در بدن شده و درگیری چشم ها، کلیه ها و اعصاب را به دنبال خواهد داشت.

دیابت همچنین با افزایش ریسک بیماری های قلبی و عروقی ارتباط مستقیم دارد. یکی از راه های پیشگیری از عوارض این بیماری، غربالگری و تشخیص زودرس آن می باشد.

دیابت نوع دو (غیر وابسته به انسولین)

حدود 90 تا 95 درصد بیمارانی که از ابتلا به دیابت رنج می برند، دیابت نوع دو دارند. در دیابت نوع دو بدن نسبت به عملکرد انسولین مقاوم می گردد. در اکثر مواقع بیماران مبتلا به دیابت نوع دو در ابتدا به مشکل نقص انسولین نسبی گرفتار هستند. این موضوع به این معنی است که بدن فرد مبتلا به دیابت نوع دو انسولین تولید کرده و گاهی غلظت انسولین تولید شده توسط آن نیز از حد نرمال بیشتر است. اما نکته مهم در مورد چنین افرادی این است که گیرنده های یاخته ای بدن آن ها در برابر انسولین مقاوم شده و اجازه ورود انسولین به سلول ها را نداده و نمی گذارند این سلول ها وظایف خود را به درستی انجام دهند. گفتنی است که این دسته از بیماران به منظور ادامه زندگی احتیاجی به درمان همیشگی با استفاده از انسولین خارجی ندارند و دلایل گوناگونی هم برای این وضع موجود است.

دیابت نوع دو غالبا در افراد چاق خصوصا زنان چاق ظهور می یابد. خوب است بدانید که چاقی موجب مقاومت در برابر انسولین می گردد.

کتواسیدوز در دیابت نوع دو به ندرت به صورت خود به خود تولید شده و در اکثر مواقع بر اثر عواملی همچون استرس ایجاد می گردد. دیابت نوع دو حتی ممکن است سال ها به صورت خاموش باقی مانده و فرد مبتلا از ابتلا به این بیماری نا آگاه باشد. علت این موضوع نیز افزایش تدریجی قند خون و مقدار جزئی آن در ابتدا می باشد که سبب عدم بروز علائم کلاسیک دیابت خواهد شد. اما با این وجود این دسته از بیماران در معرض عوارض ماکروسکولار و میکروسکولار دیابت که آنان را تهدید می کند، هستند.

کاهش وزن و درمان دارویی کمتر از نشانه های مقاومت به انسولین می باشد. این نشانه ها در موارد بسیار نادری به حد طبیعی خود باز خواهند گشت.

امروزه شیوع دیابت نوع دو در میان کودکان و نوجوانان نیز به طور چشمگیری افزایش یافته است، اما در اغلب موارد افرادی با ویژگی هایی نظیر سن بالا، وزن زیاد، نبود و یا کمبود فعالیت بدنی و به طور ویژه تر در زنانی که سابقه ابتلا به دیابت بارداری را داشته و نیز افرادی که فشار خون بالا و یا اختلال در چربی خون دارند، به چشم می خورد.

ذکر این نکته ضروری است که دیابت نوع دو، زمینه ژنتیکی بیشتری در مقایسه با نوع یک آن دارد. این در حالی است که دیابت نوع دو بسیار پیچیده تر بوده و تا به حال تعریف مشخصی از آن ارائه نشده است.

عوامل تاثیرگذار بر بروز دیابت نوع دو

عوامل گوناگونی در ظهور و بروز دیابت نوع دو نقش دارند. اضافه وزن زیاد، کم تحرکی، فشار خون و چربی خون بالا از جمله این عوامل هستند که توسط خود فرد قابل کنترل می باشند. اما در واقعیت عوامل بسیار دیگری نیز با این گونه دیابت در ارتباط هستند. برای مثال اگر فردی در یک خانواده از ابتلا به این بیماری رنج ببرد، ریسک ابتلای سایر اعضای خانواده به دیابت نوع دو بسیار بالاست و این موضوع از تاثیر مستقیم ژنتیک بر این بیماری سرچشمه می گیرد. تحقیقات انجام شده در این زمینه حاکی از آن است که ابتلا به بیماری دیابت نوع دو در نژادهای خاصی همچون سیاه پوستان، اسپانیایی ها و نیز سرخپوستان آمریکایی در مقایسه با سایر نژادها بیشتر به چشم می خورد. این موضوع نیز تاثیر نژاد در دیابت نوع دو را خاطر نشان می کند. همچنین گفتنی است که افزایش سن خطر ابتلا به این بیماری را به طرز قابل توجهی افزایش می دهد. ابتلا به این بیماری در زنانی که دچار سندروم تخمدان پلی کیستیک هستند، بسیار به چشم می خورد.

شاید جالب باشد بدانید که حدود چهارصد میلیون نفر در دنیا از ابتلا به دیابت رنج می برند. جالب تر این که در هر سه دقیقه یک نفر جان خود را بر اثر عوارض دیابت از دست داده و در هر دقیقه نیز حدود 15 نفر به این بیماری دچار می شوند. همان طور که پیش تر اشاره کردیم، حدود 90 الی 95 درصد این مبتلایان، دیابت نوع دو دارند.

حدود سی و پنج درصد از قطع عضوهایی که در سر تا سر دنیا انجام می شود، به دلیل وجود زخم پای دیابتی صورت می پذیرد.

دیابت نوع دو، خطرناک و تهدید کننده

تا این جا دانستیم که وراثت، بیماری های پانکراس، عفونت ها و به ویژه عفونت های ویروسی، چاقی و اضافه وزن، فشار خون بالا، چربی خون بالا، افزایش سن، بیماری های پلی کیستیک تخمدان و پائین بودن کلسترول مفید و نیز عدم تحرک کافی، از جمله مهم ترین عوامل موثر در ابتلا به دیابت و خصوصا دیابت نوع دو هستند.

موارد مشاهده شده دیابت نوع یک، غالبا در افراد کمتر از 30 سال رخ می دهد. اما دیابت نوع دو بیشتر در در سنین بیشتر از سی سالگی و گاها در جوانان و نوجوانانی که تحرک کافی ندارند، ظهور می یابد.

چاقی بیش از حد نرمال یکی از مهم ترین و تهدید کننده ترین فاکتورهای خطر ابتلا به بیماری دیابت است. این فاکتور ارتباط مستقیمی با دیابت و به خصوص دیابت نوع دو داشته و هر 20 درصد افزایش وزن بالاتر از وزن نرمال و ایده آل، خطر ابتلا به دیابت را تا سقف دو برابر افزایش می دهد.

علائم، نشانه ها و عوارض ابتلا به دیابت نوع دو

مرحله اولیه ابتلا به این بیماری علائم چشمگیر زیادی نداشته و به دلیل عدم شدت این نشانه ها، افراد مبتلا چندان توجهی به بیماری خود نداشته و گاها تا چندین سال متوجه ابتلا به این بیماری نمی شوند. توجه جدی به علائمی که در نخستین روزهای ابتلا به دیابت نوع دو بسیار حیاتی و نجات دهنده می باشد. پرنوشی و پر ادراری یکی از علائم مهم ابتلا به دیابت نوع دو می باشد. تاری دید، زودرنجی و تحریک پذیری، بی حسی یا سوزش دست و پا، عفونت مکرر لثه و پوست و مثانه، عدم بهبودی زخم ها و خستگی زیاد غیرقابل توجیه از دیگر علائم دیابت نوع دو است.

عوارض ابتلا به دیابت نوع دو

دیابت نوع دو علائم مختلفی را به دنبال دارد که به صورت تدریجی ظاهر می شوند. این بیماری امروزه بسیار شایع بوده و ابتلا به آن هم به طور چشمگیری در حال افزایش می باشد. دیابت نوع دو در ایالات متحده آمریکا، جایگاه هفتم مرگ و میر را به خود اختصاص داده است.
پیشرفت بیماری دیابت نوع دو، به مرور زمان قلب، رگ ها، چشم ها، اعصاب و دیگر اندام های حیاتی بدن را درگیر کرده وتاثیری منفی بر آن ها می گذارد. برخی از عوارض ابتلا به این بیماری که با کنترل قند خون تا حدودی قابل پیشگیری است، در ادامه مورد بررسی قرار گرفته اند.

بیماری قلبی و عروقی
ابتلا به دیابت نوع دو زمینه ابتلا به بیماری های قلبی و عروقی همچون سکته ، حمله قلبی، تصلب شریان و فشارخون بالا را فراهم می سازد.

آسیب دیدن اعصاب
قند خون بالا موجب آسیب رسانی به رگ های تغذیه کننده سیستم عصبی بیمار خواهد شد. آسیب به این اعصاب زمینه بی حسی و سوزش و درد مخصوصا در سر انگشتان دست و پا می گردد.

آسیب دیدن کلیه
دیابت و مخصوصا دیابت نوع دو به میلیون ها رگ موجود در کلیه ها آسیب می رساند. آسیب این رگ ها بی شک آسیب کلیه ها را در پی خواهد داشت.

آسیب های چشمی
دیابت نوع دو موجب آسیب رسانی به رگ های خونی درون شبکیه چشم شده و زمینه ایجاد نابینایی در فرد را تشدید می کند. آب مروارید و گلوکوم از دیگر عوارض دیابت نوع دو در ناحیه چشم است.

صدمات پوستی و دهانی
مشکلات پوستی نظیر عفونت و قارچ از جمله مشکلات پوستی ایجاد شده بر اثر دیابت نوع دو هستند. عفونت و چرک گلو هم جزء این دسته از عوارض می باشند.

کمای دیابتی و نیز پوکی استخوان نیز از جمله عوارض شایع در میان بیماران مبتلا به دیابت نوع دو می باشد.

بزرگترین اشتباه در این بیماری، نشستن و انتظار کشیدن و عدم پیشگیری از ابتلا به آن می باشد. این بیماری تا حدودی با پیشگیری و انجام اقدامات پیشگیرانه قابل کنترل بوده و به حداقل می رسد.