موضوع هویت با ورود به دنیای مدرن و سر برآوردن هویتهای تازه و خدشه دار شدن هویتهای پیشین مورد توجه اندیشمندان در حوزه های مختلف قرار گرفته است. ظهور پست مدرنیسم، جریان جهانی شدن، شتاب گرفتن تغییرات، رخداد انقلاب الکترونیک و حرکت به سمت جامعه اطلاعاتی و شبکه ای در عصر حاضر مزید بر علت شد و هویت را بیش از پیش مورد توجه قرار داد. از سوی دیگر فضای مجازی امروزه به عرصه تعامل و تقابل هویت‌ها و فرهنگ‌ها تبدیل شده است. تا آنجا که این فضا به بسیاری از افراد هویت جدید می بخشد و نوعی از خودبیگانگی فرهنگی را رقم می زند. حال پرسش اساسی این پژوهش آن است که فضای مجازی چه تأثیری بر خودبیگانگی فرهنگی و هویتی جامعه‌ایرانی گذاشته است؟ اطلاعات این نوشتار برگرفته از یافته های طرح «رصد فرهنگی مهم ترین ارزش ها، هنجارها، رفتارها و جریان های فرهنگی سایتهای اینترنتی پر مراجعه فارسی زبان و انگلیسی زبان در سال ۱۳۸۶» است که مرکز مطالعات راهبردی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی آن را انجام داده است. جامعه آماری مطالعه یاد شده، سایتهای اینترنتی فارسی زبان و انگلیسی زبان در بازه زمانی ۱۳۸۶ / 6 / ۱ تا ۱۳۸۶ / 9 / ۳۰ است. ۱۵۰ سایت پر مراجعه به عنوان نمونه انتخاب شدند که به علت کثرت سایتهای انگلیسی، ۱۰۰ مورد آنها انگلیسی و بقیه فارسی بودند. اهمیت موضوع تأثیر فضای مجازی بر هویست فرهنگی، نویسندگان این مقاله را بر آن داشت تا با تکیه بر برخی اطلاعات قابل دسترس در طرح پژوهشی مورد نظر، جنبه هایی از این تأثیر را تبیین نمایند. به این منظور از روش تحلیل ثانویه استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد ترویج ارزشها، هنجارها و جریان های فرهنگی الهی در فضای مجازی نسبت به ارزش ها، هنجارها و جریان‌های فرهنگی غیرالهی، از میزان پایین تری برخوردار است و اینترنت نیازمند نظارت، سازماندهی و برنامه ریزی است.
همه چیز در حال تغییر و دگرگونی است، یکی از این تغییرات همه جانبه و کلان را می توان در عرصه ارزشهای اجتماعی ملاحظه کرد. در جامعه بین دو نسل نسبت به برخی از ارزشها تفاوت مشاهده می شود اگر این تفاوت ها از حدی خارج شود مسأله ساز می شود. به همین دلیل پژوهش حاضر در پی بررسی تأثیر فضای مجازی بر تغییر ارزشهای دو نسل می باشد. فرضیه نخست؛ مقایسه مؤلفه های ارزشی در بین دختران و ماداران آنها و فرضیه دوم (اصلی)؛ بررسی رابطه کاربرد اینترنت و تغییر ارزش ها در دو نسل می باشد. این تحقیق به صورت پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته» - در بین دانشجویان دختر دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه رازی کرمانشاه در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ انجام شده است. حجم نمونه مورد مطالعه ۳۱۰ نفر از دانشجویان می باشد که با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. یافته های بدست آمده حاکی از آن است که نگرش دختران و مادران نسبت به هفت مؤلفه ارزشی تحصیل، حجاب، دینداری، کار بیرون از منزل، طلاق، ازدواج و رابطه دختر و پسری متفاوت است، محقق، کاربرد اینترنت را برخلاف تحقیقات انجام شده در یک نوع سه حالتی به کار برده است: حالت اول زمانی است که تنها مورد استفاده یک نسل (دختر) قرار گیرد، حالت دوم زمانی که مورد استفاده هر دو نسل قرار گیرد و حالت سوم هم زمانی است که هر دو نسل از این فضای مجازی به دور هستند. یافته ها نشان داد تنها زمانی کاربرد اینترنت مسبب تغییرات ارزشی و شکاف بین دختر و مادر می شود که فقط مورد توجه یک نسل (دختر) قرار گیرد. نتایج نشان داد که در دو گروه دیگر - یعنی حالت دوم و سوم - تفاوت چشمگیر و معناداری بین دختران و مادارانشان وجود ندارد. البته بین عدم تغییر ارزشی» - یا عدم تفاوت در بین دو نسل - در دو گروه دیگر تفاوت معنایی فاحشی وجود دارد؛ بدین قرار که عدم تغییر در گروهی که در حالت دوم به سر می برند حاکی از نزدیک شدن نسل قدیم به نسل جدید می باشد، حال آنکه که در حالت سوم هر دو نسل داری جهان بینی سنتی هستند و این دختر است که به سمت ارزشهای سنتی سوق پیدا کرده است.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
