پرسش اساسی نوشتار حاضر این است که «نگاه آینده شناسانه در رابطه با کار کردهای جامعه مجازی برای هویت ایرانی اسلامی چیست ؟ پایه و الگوی نظری این نوشتار بازنویسی و بازخوانی «الگوی جامع مدیریت استراتژیک» ایده «فرد آر. دیوید» متناسب با رهیافت آینده پژوهی است که در بررسی موضوع هم به محیط داخلی با دو مؤلفه قوت و ضعف و هم محیط خارجی با دو مؤلفه فرصت و تهدید می پردازد.
شیوه گردآوری داده‌ها، در فضای مجازی بر اساس کلید واژه‌های مطرح در تحقیق از سایتها و وبلاگها و در غیر از فضای مجازی فیش برداری از برخی منابع مکتوب استخراج شده اند. در قسمت دوم نقاط قوت و ضعف داخلی و نقاط تهدید و فرصت خارجی فضای مجازی برای هویت ایرانی اسلامی مورد بررسی قرار گرفته اند. در نهایت با تأملی آینده پژوهانه، سناریوهای ممکن، محتمل و مطلوب متأثر از فضای مجازی بر هویت ایرانی اسلامی در مدل یاد شده مورد بررسی قرار می گیرند.
در جامعه‌ای که ارتباطات الکترونیکی سیطره دارد، و هویت‌های ناپایدار، چند لایه و پراکنده ظهور می کند، هویت دیجیتالی که محصول جامعه اطلاعاتی و اجتماعات مجازی است، مخاطبان و کاربران وسایل نوین ارتباطی و اطلاعاتی را هدف قرار می دهد و هویت ملی آنها به سمت هویت فراملیتی تغییر می دهد. فضای مجازی واقعیت نوپدیدی است که با کارکردهای متنوع خود، تغییرات تازه ای را موجب شده و به شکل گیری نوعی دنیای مجاز واقعی انجامیده است.
این در حالی است که تقویت هویت باید از طریق ساختارهای عینی و ذهنی صورت گیرد. در این راستا، تعریف مشروعیت رفتارها بر مبنای فرهنگ خودی، گام مهمی برای تقویت هویت در فضای کنونی است. با سیاست گذاری فرهنگی از طریق ساماندهی و اطلاع رسانی پایگاه های قرآنی، تلاش همه جانبه مراکز علمی و فرهنگی و حمایت از وبلاگ های قرآنی، ایران اسلامی با دارابودن تمدن کهن و هویتی اصیل و تأثیر گذار میتواند در فضای مجازی نیز همانند فضای حقیقی اثر گذار بوده و اشاعه دهنده و مفسر ایدئولوژی اسلامی باشد.
این پژوهش با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی به بررسی و ارائه راهکار در زمینه تقویت هویت ایرانی – اسلامی در فضای مجازی پرداخته و از این رهگذر به این سؤال پاسخ دهد که چگونه می توان به معرفی، تبلیغ و تقویت هویت ایرانی - اسلامی در فضای مجازی پرداخت؟
نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد با تکیه بر هوش و ذکاوت جوانان این مرز و بوم می توان از فضای سایبر نه تنها برای معرفی فرهنگ ناب ایرانی – اسلامی به جهان، بلکه برای مقابله با تهدیدها و تخریب‌های دشمن بهره برد.
مفهوم هویت ملی در درجه نخست با ایده یگانه بودن ملت و احساس تعلق به یک جامعه تاریخی پیوند خورده است. بر این مبنا و براساس مرزبندیهای جغرافیایی، ایرانیان دارای هویتی چند هزار ساله هستند. پس از ورود اسلام به ایران و پذیرش آن از سوی مردم و شکل گیری مرزبندی های اعتقادی جدید، به تدریج هویت ایرانی – اسلامی پدیدار گشت. با این حال در عصر کنونی ظهور فن آوری‌های نوین ارتباطی - ارتباطی دگرگونی های بنیادینی را در ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جوامع ایجاد کرده است که پی آمد آن شکل گیری نوع جدیدی از تعاملات و مناسبات انسانی است که ضمن تمایز از الگوهای ارتباطی مرسوم سنتی، عملا فرصت‌های نوینی را در جهت تجلی هویت، به وجود آورده است. بنابراین در عصر ارتباطات و اطلاعات، فضای مجازی فرصت‌ها و آسیب های برای هویت بومی اسلامی - ایرانی کشور ما فراهم آورده که توجه به آن باید در صدر اولویت های برنامه ریزی مسئولین و نخبگان علمی قرار گیرد. با این مقدمه پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که چه راهبردها و را کارهایی را می توان برای تقویت هویت - اسلامی در فضای مجازی ارائه نمود؟ در پاسخ به این پرسش راهکارها را در دو زمینه سلبی و ایجابی می توان تنظیم نمود؛ سیاست سلبی شامل سیاست ها معطوف به حذف، کنترل و نظارت بر داده ها و اطلاعات و سیاست های ایجابی مانند تقویت فعالیت های فرهنگی، گسترش سواد رسانه ای، تولید و تقویت برنامه ها معطوف به تولید معنا، و مدیریت محتوا، با رویکرد اسلامی - ایرانی در فضای مجازی است. نوشتار به روش کیفی و شیوه تحلیل توصیفی - تبیینی به توصیف و ارائه پیشنهاداتی برای تقویت هویت ایرانی اسلامی در فضای مجازی می پردازد.
منبع: فضای مجازی و هویت، دکتر شقایق حیدری، انتشارات تمدن ایرانی، چاپ دوم، تهران، 1394
