انسان کامل به حسب مقام شهادت و ظهور به رحمانیت و مقام غیب و ظهور به رحیمیت، تمام دایره وجود است (ثم دنی فتدلی * فکان قاب قوسین أو أدنی) تعریفی که امام خمینی(رحمه الله) از انسان کامل ارائه داده و به بیان ویژگی های آن می پردازند، در جایگاهی بسیار والاتر از نظریات عرفانی ابن عربی قرار دارد. زیرا آن گاه که معارف عرفان نظری با حقایق معارف مکتب اهل بیت(علیهم السلام) علام همراه شده و در انسانی بزرگ و عارفی وارسته همانند حضرت امام متجلی شود، کسی را یارای برابری با آن نیست. بنابر این نظریات حضرت امام مکمل و رشد دهنده مبانی عرفان نظری است؛ به طور مثال آنجا که ابن عربی می گوید:
فسمى هذا المذکور إنسانا وخلیفة، فأما إنسانیته فلعموم نشأته وحصره الحقائق کلها. وهو للحق بمنزلة إنسان العین من العین. حضرت امام با بیانی شیوا سخن شیخ را این گونه بسط و شرح می دهند: حاصل سخن شیخ این است که چون نشئه انسان در برگیرنده جمیع شئون اسمایی و اعیانی و فراگیرنده حقایق الهی و وجوبی است، لذا به منزله آیینه ای است برای شهود تمام حقایق. و منزلت و جایگاه او نسبت به حق تعالی برای دیدن اشیاء، همانند منزلت مردمک چشم است، نسبت به چشم و به همین دلیل انسان نامیده شده است. پس انسان کامل همانطور که آیینه ای است برای این که حق تعالی ذات خود را در او مشاهده فرماید، آیینه شهود تمام اشیاء برای حق نیز هست.؟ مورد دیگر کلام ابن عربی درباره مقام انسان کامل است که می گوید: وما منا إلا له مقام معلوم.
ابن عربی برای انسان کامل مقام معلوم را ذکر می کند. اما از آنجا که انسان کامل تا بی نهایت می تواند رشد داشته باشد؛ حضرت امام در تعلیقه خود بر فصوص الحکم منظور از مقام را در اینجا، شأن و منزلت میدانند و می فرمایند: ابراز این سخن از جانب شیخ، منافاتی با نفی مقام و اثبات لامقامی برای انسان کامل ندارد؛ زیرا مقام در آنجا به معنی حد است و حد داشتن از انسان کامل نفی شده است و به همین دلیل به او ظلوم و جهول هم اطلاق شده است. ولی اینجا مقام به معنی حد نیست، بلکه به معنی منزلت و شأن است. اگرچه شأنش فراتر رفتن از جمیع حدود امکانی و مندک شدنش در دریای وجوب وجود باشد.
مقام اهل بیت علیهم السلام مقامی بی نهایت است که در هیچ حدی متوقف نمی شود و حتی تا دریای وجوب نیز ادامه دارد. همین مطلب به انسان کامل در نگاه عرفای شیعه جایگاه و مقامی والا و عظیم می بخشد. این یکی از برتری های مهم عرفان حضرت امام خمینی(رحمه الله) بر عرفان محیی الدینی است.
انسان کامل واسطه فیض است که این فیض در چند محور قرار دارد. واسطه در فیض بخشیدن وجود به خلایق که این فیض هم در مرتبه علمی اشیاء میباشد و هم در مرتبه عینی و خارجی. عین ثابت انسان کامل واسطه ظهور سایر اعیان ثابته است و اگر او نمی بود، هرگز دیگر اعیان پا به عرصه وجود نمی گذاشتند. اعیان ثابته نیز به واسطه انسان کامل، وجود خارجی و عینی پیدا می کنند حتى ملائکه از این امر مستثنا نیستند.
رسالت ختمیه را که تمام دائرة وجود از عوالم غیب و شهود تکوینا و تشریعة وجودة و هدایت، ریزه خوار خوان نعمت آن سرور هستند. و آن بزرگوار، واسطه فیض حق و رابطه بین حق و خلق است و اگر مقام روحانیت و ولایت مطلقه او نبود، احدی از موجودات لایق استفاده از مقام غیب احدی نبود و فیض حق عبور به موجودی از موجودات نمی کرد.
حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند: جایگاه من در نسبت به حکومت اسلامی چون محور آسیاب است به آسیاب که دور آن حرکت می کند.؟ بنابر این همان طور که سنگ آسیاب به دور محور آن می چرخد و اگر محور نباشد، سنگ از حرکت باز می ایستد، انسان کامل هم محور عالم است و اگر زمین از وجود او خالی شود، از حرکت باز خواهد ایستاد و چرخ زمان و مکان نخواهد چرخید. به همین دلیل وقتی انسان کامل از این دنیا رخت برمی بندد، عالم نیز ویران می شود. انسان کامل هم واسطه فیض و هم باعث بقاء و دوام فیض است و اگر او نباشد، نور وجود و هدایت در هیچ یک از عوالم نمی تابد.
همان طور که در باره جایگاه انسان کامل گذشت؛ حضرات خمس یا عوالم کلیه الهیه عبارتند از: حضرت غیب مطلق که عالم اعیان ثابته در حضرت علمیه است. این حضرت همان حضرت احدیت است. حضرت شهادت مطلقه، که عالم آن عالم ملک یا حس است. حضرت غیب مضاف، که نزدیک به غیب مطلق است و عالم آن عالم ارواح جبروتی و ملکوتی است یعنی عالم عقول و نفوس مجرده.
حضرت غیب مضاف که نزدیک به شهادت باشد که همان عالم مثال است. حضرت کون جامع چهار عالم قبلی که عالم انسانی است. بنابراین حضرت اول، مظهر احدیت خداست. حضرت دوم، عالم ملک و مظهر ملکوت است. حضرت سوم، جبروت یا اعیان ثابته است. حضرت چهارم، مثال مطلق یا ملکوت که مظهر جبروت است و پنجم، حضرت واحدیت و اسمای الهی است.
منبع: انسان کامل از دیدگاه ابن عربی و امام خمینی رحمة الله علیه، نرگس موحدی،صص210-205، چاپ و نشر عروج، چاپ اول، تهران، 1393
.jpg "5 ابزار ضروری برای زنده ماندن در صعودهای زمستانی")
