همه چیز درباره دیابت (2)

علل بروز هيپوگليسمي (كاهش قند خون) چيست؟

عوامل زيادي باعث كاهش قند خون مي‌گردند كه از آنها مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
1. به تأخير انداختن يا حذف يك وعده از رژيم غذايي
2. مصرف بيش از حد انسولين
3. عدم مصرف مواد غذايي قندي كافي در يك وعده غذايي
4. افزايش ناگهاني فعاليتهاي ورزشي

در صورت كاهش قند خون چه بايد کرد؟

در صورتي‌كه قند خون شما كاهش پيدا كرد و علائم آن را مشاهده كرديد بايد پزشك خود باشيد.
هيچ‌كس بهتر از شما نمي‌تواند در شناسايي علائم، تشخيص و درمان افت قند خون، به شما كمك كند.
مهم است بدانيم هنگام كاهش قند خون چه احساسي داريم .....
قدم اول شناسايي علائم است، در صورتي‌كه از دستگاه كنترل قند خون (گلوكومتر) استفاده مي‌كنيد قند خونتان را با دستگاه كنترل كرده و اگر كمتر از 75-70 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر بود بايد اقدام كنيد.
مهم است بدانيم چگونه بايد با كاهش قند خون برخورد كنيم .....
بايد سرعت داشته باشيد، در صورتي‌كه به‌موقع عمل نكنيد، احتمال از دست دادن هوشياري وجود دارد. به‌سرعت تعدادي قند همراه آب و يا يك ماده شيرين مصرف كنيد.
مي‌توانيد دو حبه قند را در مقداري آب حل كنيد يا دو قاشق چايخوري شكر يا عسل و يا نصف ليوان آب‌ميوه ميل كنيد.
معمولاً پس از 10-5 دقيقه، احساس بهبودي خواهيد كرد، در غير اين‌صورت بايد دوباره يكي از مواد پيشنهادي را مصرف نماييد. پس از حدود 10 دقيقه مي‌توانيد يك وعده غذا يا يكي از ميان‌وعده‌هايتان را ميل نماييد تا مقدار قند خون ثابت بماند.
به علاوه مصرف مواد غذايي که حاوي چربي هستند مثل پيراشکي و شکلات هنگام کاهش قند خون توصيه نمي شوند.
در موارد شديد افت قند خون که فرد هوشياري خود را از دست مي دهد، با نظر پزشک مي‌توان از تزريق گلوکاگون استفاده نمود.
مهم است بدانيم در هنگام افت شديد قند خون اعضاي خانواده خود را قبلاً آموزش داده باشيم تا آنها علت از دست دادن هوشياري را بدانند و بلافاصله فرد ديابتي را به بيمارستان برسانند تا در آنجا درمان با گلوكز تزريقي شروع شود.

رژيم غذايي و ديابت

منظور از رژيم غذايي، همان برنامه صرف غذا است. رژيم غذايي در درمان و پي‌گيري بيماري ديابت نقش اساسي دارد. به اين دليل است كه افرادي كه به تازگي دچار ديابت شده‌اند، به منظور كمك در تشخيص عادات غذايي و ايجاد برنامه غذايي مناسب، نياز به مشاوره و راهنمايي دارند.
بايد بدانيم كه چيز ثابتي به‌نام رژيم غذايي ديابتي وجود ندارد. رژيم غذايي ديابتي در واقع يك برنامه سالم و صحيح براي همه افراد است، بنابراين لازم نيست كه براي يك بيمار ديابتي غذاهاي جداگانه‌اي در منزل تهيه شود، پيروي از رژيم غذايي سالم براي همه افراد مفيد و ضروري است.
نكات مهمي كه در رژيم غذايي ديابتي وجود دارند شامل: مقدار غذايي كه فرد مي‌خورد، زمان صرف غذا و نوع مواد غذايي مصرفي است.
به ياد داشته باشيد كه همواره بايد بين غذا، ميزان فعاليت و ميزان انسولين مصرفي تعادل برقرار شود تا مقدار قند خون به حد طبيعي نزديك شود.
در افراد سالم اين تعادل به خودي خود صورت مي‌گيرد اما در افراد ديابتي برقراري اين تعادل به عهده خود شخص است به اين ترتيب كه انسولين روزانه در چند نوبت مورد نياز به بدن تزريق مي‌شود، و البته لازم است كه در فواصل منظم و مناسب، غذا نيز وارد بدن شود تا عمل انسولين به‌خوبي انجام گيرد. مصرف كل كالري (غذا) در يك يا دو وعده غذايي بزرگ سبب افزايش ميزان قند خون مي‌شود. خوردن وعده‌هاي كوچكتر با دفعات بيشتر باعث مي‌شود كربوهيدرات واردشده به سيستم بدن شما به‌طور كم و پيوسته باشد و در نتيجه ميزان قند خون رضايت‌بخش خواهد بود.
رعايت همين اصل ساده سبب كنترل وزن و نياز كمتر به انسولين مي‌گردد.
زمان خوردن غذا به عوامل مختلفي مثل نوع داروي مصرفي بستگي دارد. براي مثال اگر شما انسولين مصرف مي‌كنيد، حذف وعده غذايي سبب گرسنه‌تر شدن، بدخلقي و عدم تمركز مي‌شود. به‌علاوه منجر به زياد خوردن در پايان روز خواهد شد.
خوردن به دفعات (سه وعده غذا و سه ميان‌وعده) در فواصل منظم (حداكثر فاصله بين وعده‌ها و ميان‌وعده‌ها 3 ساعت باشد)، بهترين رژيم براي يك فرد مبتلا به ديابت نوع 1 است كه انسولين تزريق مي‌كند.

برنامه غذايي فرد ديابتي چگونه است؟

در هر يك از وعده‌هاي اصلي (صبحانه، نهار، شام) يا ميان‌وعده‌هاي غذايي، مقداري كربوهيدرات مركب يا غذاهاي نشاسته‌اي بگنجانيد. بعضي از اين مواد غذايي عبارتند از: نان گندم كامل، غلات كامل ميوه، سيب‌زميني، ماكاروني، برنج و حبوبات.مصرف اين مواد غذايي جهت برقراري تعادل با انسولين لازم و ضروري است و بايد به ميزان مناسب چه در وعده‌هاي اصلي و چه بين نوبتهاي غذايي در طول روز توزيع شوند.
با دريافت مقدار زياد كربوهيدرات، قند خون به‌سرعت بالا مي‌رود و در مقابل مصرف كم كربوهيدرات‌ها باعث افت قند مي‌شود.
بنابراين توصيه مي‌شود، به‌طور مرتب مقدار معيني از كربوهيدرات (كه كارشناس تغذيه به شما توصيه كرده است) را مصرف نماييد. بهتر است 3-2 ساعت پس از وعده‌هاي اصلي غذا، از ميان‌وعده‌ها نيز استفاده شود.
دوستان و دشمنان افراد ديابتي:
به‌جرأت مي‌توان گفت كه انواع سالاد و سبزي دوستان افراد ديابتي هستند، اين غذاها انواع ويتامين و مواد معدني مورد نياز را به بدن مي‌رسانند بدون اينكه تأثيري روي ميزان قند خون داشته باشند.
مقدار كمي از غذاهاي پروتئيني كم‌چرب مانند گوشت كم‌چربي، مرغ، ماهي،تخم‌مرغ و پنير كم‌چربي توصيه مي‌شود.
اما دشمنان شما، غذاهاي شيرين هستند.
به ياد داشته باشيم كه در صورت مصرف زياد اين مواد و حذف مواد نشاسته‌اي، قند خون خيلي سريع بالا مي‌رود ولي بعد از يك يا دو ساعت كه انسولين به حداكثر اثر خود مي‌رسد، قند خون ناگهان به‌شدت افت مي‌كند.
از مصرف غذاهاي پرچربي نيز خودداري كنيد.
در بعضي غذاها مانند كره، مارگارين، روغن، كره بادام‌زميني، چربي گوشت و پوست مرغ، چربي به‌صورت واضح قابل مشاهده است. اما بسياري از غذاها نظير سوسيس، كالباس، پنير، كيك، شكلات، بستني و سس مايونز داراي چربي پنهان هستند.
توصيه مي‌شود كه هنگام تهيه غذا ميزان استفاده از چربي‌ها و روغن را كاهش داده و از مواد غذايي كم‌چربي استفاده كنيد.

كنترل منظم قند خون چگونه است؟

اندازه‌گيري و كنترل منظم قند خون، بخش بسيار مهمي از كنترل بيماري ديابت را شامل مي‌شود. در صورتي‌كه يك دستگاه گلوكومتر (دستگاه كنترل قند خون) تهيه نماييد و ياد بگيريد كه چگونه قند خونتان را با دستگاه اندازه بگيريد، به‌راحتي مي‌توانيد ميزان اثر درمان را بررسي و تغييرات مورد نياز در مقدار انسولين مصرفي را جهت بهبود يا حفظ قند خون در حد طبيعي تخمين بزنيد.
به‌خصوص در شروع تزريق انسولين و در روزهاي اول بهتر است روزي چهار بار قند خون خود را اندازه بگيريد تا پزشك بتواند مقدار دقيق انسولين مورد نياز شما را تعيين كند. پس از تثبيت قند خون و جهت تعادل، مي‌توان دفعات كنترل قند خون را كاهش داد. اما فراموش نكنيم كه 4 بار كنترل قند در روز (قبل از هر غذا و قبل از خواب) براي اطمينان از مناسب بودن مقدار انسولين مفيد است.
نكته مهم اينجاست كه نياز يك فرد به انسولين هرگز مقدار ثابتي نيست، برنامه زندگي مرتباً تغيير مي‌كند، ميزان فعاليت و ورزش، فعاليتها و مشغله‌هاي كاري در روزها و ماههاي مختلف، با يكديگر فرق مي‌كنند. نتايج اندازه‌گيريها و آزمايشهايي كه انجام مي‌دهيد به شما كمك مي‌كند تا اثر ميزان مختلف فعاليت بدني را بر قند خون خود بدانيد و استفاده از انسولين را با شرايط زندگي، نوع فعاليت و كارتان تطبيق دهيد. در واقع اندازه‌گيري مرتب قند خون و يادداشت كردن آن باعث مي‌شود تا به تغييرات معمول قند خون خود پي ببريد.
روشهاي مختلفي جهت ثبت قند خون وجود دارد، روشي را كه تسلط بيشتري بر آن داريد انتخاب كنيد. مسئول آموزش ديابت مي‌تواند اين روشها را به شما بياموزد و در انتخاب مناسبترين آنها به شما كمك كند.

عوارض دراز مدت ديابت چيست؟

مدتهاي مديدي، نحوه اثر افزايش قند خون بر پيدايش عوارض ديابت مورد سؤال بود. عوارض ديابت عبارتند از:
- آسيب رسيدن به رگهاي خوني به‌ويژه در قلب و پاها - اختلال ديد به‌دليل آسيب شبكيه چشم (رتينوپاتي)
- آسيبهاي كليوي كه سرانجام ممكن است به نارسايي كليه بينجامد (نفروپاتي)
- آسيبهاي اعصاب محيطي كه باعث از بين رفتن حس،درد و... به‌ويژه در پاها مي‌شود (نوروپاتي) عواملي كه با پيدايش و پيشرفت عوارض ديابت در ارتباط هستند، عبارتند از: - كنترل نامناسب قند خون
- كلسترول بالا - فشار خون بالا
- استعمال دخانيات
- بي‌اطلاعي فرد در مورد عوارض احتمالي ديابت

توصيه‌هاي لازم جهت جلوگيري از پيشرفت عوارض ديابت کدامند؟

- در مورد تمام جوانب كنترل ديابت هرچه مي‌توانيد بياموزيد.
- در كنترل ديابت خود نقش فعالي داشته باشيد.
- به‌طور مرتب با پزشك خود در ارتباط باشيد.
- بدون همكاري تمام اعضاي گروه ديابت، ديابت به‌خوبي كنترل نخواهد شد و فرد ديابتي يكي از اعضاي اصلي اين گروه است. به كمك ساير اعضا مي‌توانيد در مورد ديابت و پيشگيري از عوارض آن اطلاعات لازم را به دست آوريد. كسب آگاهي در مورد شرايط موجود، در به‌دست آوردن مهارتهاي لازم به شما كمك مي‌كند تا بتوانيد در كنترل ديابت خود نقش فعالي داشته باشيد.

جهت كنترل بهتر قند خون چه بايد کرد؟

به‌طور كلي شما مي‌توانيد يك زندگي عادي و يك عمر طولاني داشته باشيد. بدين منظور بايد در مورد ديابت مطالب مورد نياز را بياموزيد و از خودتان مراقبت كنيد. پزشك شما و ساير اعضاي گروه بهداشتي (شامل مسئول آموزش و كارشناس تغذيه) براي راهنمايي شما آماده هستند.

برنامه درماني با هدف مراقبت از خود

مواردي كه بايد به شما ارائه شود، عبارتند از:
- توصيه‌‌هايي در مورد تغذيه صحيح، نوع غذا، مقدار و زمان مصرف آن با توجه به وضعيت فردي
- توصيه به ورزش و فعاليت بدني
- مقدار و زمان مصرف قرص يا انسولين و نحوه استفاده از آنها و توصيه‌هايي براي انجام تغييرات مورد نياز با توجه به ويژگيهاي فردي
- مقادير مطلوب قند، چربي، فشار خون و وزن
- كنترل، معاينه و ارجاع به سايرمتخصصين به طور مرتب.

در هر جلسه معاينه، پزشك بايد موارد زير را کنترل نمايد.

- نتايج اندازه‌گيريهاي روزانه قند خون و درمان فعلي.
- .وزن بدن
- در صورت لزوم فشار خون و چربي خون
- هموگلوبين قنددارشده (HbA1c)
حداقل در سال يک بار بايد به متخصصين زير مراجعه نماييد.
- چشم‌پزشک، جهت بررسي و معاينه شبکيه چشم
- متخصص بيماريهاي کليوي، جهت بررسي کارکرد كليه‌ها (آزمايش‌هاي خون و ادرار)
- متخصص قلب وعروق، جهت بررسي عوامل خطرزاي بيماري قلبي مثل فشار خون و چربي بالا و استعمال دخانيات

نقش شما در كنترل ديابت چيست؟

بايد هميشه در حال كنترل ديابت خود باشيد. هرچه بيشتر در مورد ديابت بدانيد، اين كار آسان‌تر خواهد بود.
اصول مراقبت از خود را بياموزيد و آنها را تمرين كنيد و به‌كار ببنديد. اين اصول عبارتند از: پي‌گيري كنترل قند خون و اينكه چگونه برنامه درمان خود را با آن مطابقت دهيد
نكات زير مي‌تواند در زمينه مراقبت از خود مفيد باشد:
- پاهاي خود را مرتب وارسي كنيد.
- شيوه زندگي سالم را برگزينيد. زندگي سالم عبارت از انتخاب غذاي مناسب، حفظ وزن مطلوب، ورزش منظم و اجتناب از استعمال دخانيات است.
- مواردي كه بايد با گروه بهداشتي خود در ارتباط باشيد، بشناسيد.
- براي پاسخگويي به پرسشهايي كه در مورد ديابت توجه شما را جلب و كنجكاوي‌تان را تحريك مي‌كند، به‌طور مرتب با گروه بهداشتي در تماس باشيد. ابتدا سؤالات خود را مطرح كنيد و اگر جواب برايتان قانع‌كننده نبود، سؤال خود را تكرار نماييد.
- بروشور و كتابچه‌هايي را كه گروه بهداشتي تهيه مي‌كنند، نيازهاي ويژه شما را به‌عنوان يك فرد ديابتي مي‌شناسند.
- اگر احساس مي‌كنيد كه تسهيلات و مراقبتهاي لازم براي كنترل ديابت شما فراهم نيست، با گروه ديابت مراكز بهداشتي تماس بگيريد.
منبع: کلینیک مجازی دیابت
/خ