عوارض مصرف بیش از حد قرص آهن
آهن در زمره مواد معدنی ضروری قلمداد می شود.با این وجود، همانند بسیاری از دیگر مواد معدنی مصرف بیش از حد آن برای سلامت مضر است.
در واقع، آهن می‌تواند چنان سمی باشد که جذب آن به شدت از سوی مجرای گوارشی کنترل می شود.
بدین ترتیب، خطر جذب بیش از حد آن و بالطبع تاثیرات منفی آن به حداقل می رسد.
هنگامی که این مکانیزم ایمنی دچار نقصان گردد، مشکلات مرتبط با سلامتی بروز می کنند.
آهن چیست؟
آهن یکی از ضروری ترین مواد معدنی مغذی قلمداد می شود که اکثر آن را گلبول های قرمز مصرف می کنند.بخش عمده ای از هموگلوبین، پروتئینی که در گلبول های قرمز یافت می شود، می‌باشد.هموگلوبین مسئول انتقال اکسیژن به سلول های بدن است.
دو نوع آهن خوراکی وجود دارد
آهن خون رنگزا
این نوع آهن فقط در خوراکی های حیوانی یافت می شود، اغلب در گوشت قرمز. این نوع آهن نسبت به آهن غیر خون رنگزا ساده تر جذب بدن می شود.آهن غیر خون رنگزا
اغلب آهن های خوراکی غیر خون رنگزا هستند. این نوع آهن هم در خوراکی های گیاهی و هم در خوراکی های حیوانی یافت می شود.جذب آن با اسیدهای بنیادی از قبیل ویتامین C افزایش می یابد، اما با مصرف ترکیبات گیاهی مانند اسید فیتیات این روند کاهش می یابد.
افرادی که مقدار اندکی آهن خون رنگزا از رژیم غذایی خود جذب می کنند و یا رژیم آنها حاوی هیچ گونه آهن خون رنگزایی نیست، با خطر ابتلا به کمبود آهن مواجه هستند.
افراد بسیاری از کمبود آهن رنج می برند، به ویژه زنان. در واقع، کمبود آهن در زمره شایع ترین نوع کمبود مواد معدنی جهان به شمار می رود.
قاعده ی ذخیره ی آهن
به دو دلیل عمده سطح آهن در بدن مرتبا تنظیم و تعدیل می گردد
آهن یک ماده ی معدنی ضروری است که نقش عمده ای را در بسیاری از عملکردهای اساسی بدن ایفا می کند، اما بدن ما به میزان محدودی از آن نیاز دارد.مصرف بیش از حد آهن به صورت بالقوه سمی است، بنابراین امکان جذب بیش از حد آهن توسط بدن وجود ندارد.
بدن میزان آهن مورد نیاز خود را با کمک جذب از طریق دستگاه گوارش تنظیم می کند.
هپسیدین، هورمون تنظیم و تعدیل آهن، مسئول حفظ تعادل آهن ذخیره شده در بدن است. کارکرد اصلی آن ممانعت از جذب آهن فراوان است.
اساسا بدین شیوه عمل می‌کند
جذب آهن فراوان–< افزایش سطح ترشح هپسیدین–< کاهش جذب آهن.کاهش ذخیره‌ی آهن–< کاهش سطح ترشح هپسیدین–< افزایش جذب آهن.
در اغلب مواقع این سیستم کاملا دقیق عمل می کند. با این وجود، برخی از اختلالات مانع از ترشح هپسیدین می گردد که منجر به تجمع آهن در بدن می گردد.
از طرف دیگر، شرایطی که منجر به ترشح بیش از حد هپسیدین گردد، کمبود آهن را در بدن پدید می آورد.
تعادل میزان آهن در بدن می تواند تحت تاثیر مصرف آهن در رژیم غذایی قرار گیرد. در طول زمان، رژیم هایی که فاقد آهن کافی هستند، می توانند کمبود آهن را پدید آورند. از طرف دیگر، مصرف ببش از حد مکمل های آهن خطر ابتلا به مسمومیت های حاد ناشی از آهن را به وجود می آورد.
مسمومیت ناشی از مصرف آهن
مسمومیت ناشی از آهن زیاد هم می تواند ناگهانی و هم می تواند به صورت تدریجی رخ دهد.بسیاری از مشکلات جدی مرتبط با سلامت، از مصرف تصادفی بیش از حد آهن همانند مصرف بیش از حد مکمل ها برای مدت طولانی یا اختلال مزمن جذب حداکثری آهن است.
در شرایط معمول، مقدار اندکی آهن در شریان های حیاتی به گردش در می آیند.
سلامت آن منوط به پروتئین هایی از قبیل ترانسفرین است که مانع از آسیب رسانی آهن به دیگر بافت ها می گردد.
با این وجود، مسمومیت ناشی از آهن می تواند سطح آهن آزاد را در بدن به طرز قابل توجهی افزایش دهد.
آهن آزاد از خواص اکسیداسیونی برخوردار است، نقطه ی مقابل خاصیت آنتی اکسیدانی، و می تواند منجر به آسیب سلولی گردد.
این امر می‌تواند چندین عامل داشته باشد. از جمله
مسمومیت ناشی از آهن
مسمومیت هنگامی اتفاق می افتد که افراد، به ویژه کودکان، بیش از حد مکمل آهن مصرف نمایند.هموکروماتوز(تجمع غیر طبیعی آهن) ارثی
یک اختلال ژنتیک که با جذب مفرط آهن از غذاها بروز می کند.تجمع افراطی آهن در نژاد سیاه (افریقایی)
یک رژیم غذایی مملو از آهن ناشی از مصرف غذاها و نوشیدنی های سرشار از آهن.مسمومیت ناشی از آهن دقیقا هنگامی پدید می‌آید که افراد در مصرف مکمل‌های آهن افراط نمایند.
میزان ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم می‌تواند علائم معکوسی را بروز دهد، حال آنکه مصرف بیش از ۴۰ میلی‌گرم در روز آسیب هایی را پدید می آورد که مستلزم مراقبت های پزشکی است.
بدین ترتیب مصرف بیش از حد مکمل های آهن منجر به مشکلات حادی می گردد. از اینکه طبق دستور العمل درج شده بر روی مکمل آهن پیروی می کنید، اطمینان حاصل نمائید و هیچ گاه بیش از آنچه پزشکتان تجویز کرده مصرف نکنید.
علائم اولیه ی مسمومیت ناشی از آهن شامل دل درد، تهوع و استفراغ می شود.
به طور کلی، انباشته شدن حجم زیادی آهن در اندام های داخلی به صورت بالقوه منجر به آسیب های مرگباری از جمله به مغز و کبد وارد می سازد.
علائم مصرف بیش از حد مکمل‌ها در طی زمان، شباهت بسیاری به علائم تجمع آهن در بدن دارد که در زیر به تفصیل به آن پرداخته می شود.
تجمع آهن در بدن
تجمع آهن به شکل گیری تدریجی آهن فراوان در بدن اطلاق می شود. این امر ناشی از اختلال در سیستم تنظیم سطح آهن درحد طبیعی رخ می دهد.تجمع آهن در بدن اغلب افراد چندان نگران‌کننده نیست. اما برای افرادی که به طور ژنتیک مستعد جذب آهن فراوان از دستگاه گوارش خود هستند، می تواند نگران کننده باشد.
شایع ترین اختلال تجمع آهن، هموکروماتوز ارثی است که منجر به شکل گیری آهن در بافت ها و اندام های بدن می گردد.
چنانچه هموکروماتوز بدون درمان رها شود، به مرور زمان خطر ابتلا به آرتروز، سرطان، نارسایی کبدی، دیابت و بیماری های قلبی را افزایش می دهد.
خلاص شدن از این آهن اضافی برای بدن چندان آسان نیست. موثرترین روش برای رهایی از از تجمع آهن، از دست دادن خون است.
بنابراین، احتمال اینکه زنان پس از بلوغ و پیش از یائسگی، مشکلات ناشی از تجمع آهن را تجربه نمائید بسیار کم است.
علاوه بر این، کمترین خطر متوجه افرادیست که به طور مرتب خون خود را اهدا می کنند.
چنانچه خود را مستعد تجمع آهن می دانید، خطر بروز هرگونه مشکل را با موارد زیر به حداقل برسانید
کاهش مصرف غذاهای سرشار از آهن از قبیل گوشت قرمز.
اهدای خون به طور منظم.
پرهیز از مصرف ویتامین C همراه با غذاهای سرشار آهن.
با این وجود، چنانچه علائم تشخیص تجمع آهن در شما وجود ندارد، اساسا کاهش مصرف و جذب آهن توصیه نمی شود.
مضرات مصرف زیاد مکمل آهن
آهن و خطر ابتلا به سرطان
تردیدی وجود ندارد که تجمع آهن می تواند منجر به بروز سرطان، هم در انسان و هم در حیوانات، گردد.از ظواهر امر پیداست که اهدای خون و از دست دادن خون این خطر را کاهش می دهد.
مطالعات مشاهده ای حاکی از آن است که جذب بیش از حد آهن خون رنگزا خطر ابتلا به سرطان روده ی بزرگ را افزایش می دهد.
آزمایشات بالینی دال بر آن است که آهن خون رنگزای مکمل ها و گوشت قرمز شکل گیری ترکیبات سرطان زا موسوم به ان نیتروسیل را در سیستم گوارشی افزایش می دهند.
ارتباط بین گوشت قرمز و ابتلا به سرطان از موضوعاتیست که نقل محافل علمی به شمار می رود. گرچه برخی از مکانیزم ها در توجیه این ارتباط محتمل به نظر می رسد، اما اغلب شواهد بر اساس مطالعات مشاهده ای ارائه می گردد.
آهن و خطر ابتلا به عفونت
به نظر می رسد هم تجمع افراطی آهن در بدن و هم کمبود آن افراد را بیش از حد مستعد ابتلا به بیماری های عفونی می نماید.علت آن در دو مورد خلاصه می گردد:
سبستم ایمنی بدن از آهن کمک می گیرد تا باکتری های مضر را نابود سازد، بنابراین بدن مقداری آهن برای مبارزه با عفونت ها نیاز دارد.
افزایش سطح آهن آزاد منجر به تحریک باکتری ها و ویروس ها برای رشد می گردد، بنابراین آهن بیش از حد می تواند نتایج معکوسی در بر داشته باشد و خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهد.
چندین مطالعه در این زمینه حاکی از آن است که مکمل های آهن تکرر و شدت عفونت را افزایش می دهد، حال آنکه برخی مطالعات ادعا می کنند ارتباطی بین آنها وجود ندارد.
افرادی که از هموکروماتوز ارثی رنج می برند، بیش از دیگران در خطر ابتلا به عفونت قرار دارند.
پیش از مصرف هرگونه مکمل آهن از سوی افرادی که در خطر ابتلا به عفونت قرار دارند، تمام جوانب امر باید مد نظر گرفته شود و باید به تمام موارد خطرآفرین توجه گردد.
به طور خلاصه، مصرف آهن زیاد می تواند خطر آفرین باشد.
با این وجود، جز در مواردی که اختلال تجمع آهن وجود دارد، اساسا نیازی نیست نگران جذب آهن فراوان از رژیم غذایی خود باشید.
مصرف مکمل های آهن نیز داستان دیگری دارد. برای افرادی که از کمبود آهن رنج می برند، مفید است اما برای افرادی که کمبود آهن ندارد می تواند مضر باشد.
مکمل های آهن به هیچ وجه نباید خودسرانه و بدون توصیه ی پزشک مصرف شوند.
منبع: سایت مجله سلامت
