محمدعلی پاشا سپس رؤیاهای توسعه طلبانه خود را آغاز کرد و زمینه اجرای طرحی را برای ایجاد امپراطوری عربی بر روی ویرانه‌های حکومت عثمانی مهیا ساخت. وی فرزندش ابراهیم پاشا را به فرماندهی لشکری عظیم و سازمان یافته گماشت و او را روانه سرزمین شام کرد و پیروزی‌های بزرگ و چشمگیری به دست آورد. مصری‌ها وارد یافا شدند و سپس حیفا را اشغال کردند. سپس صور و صیدا و بیروت را تصرف کردند و شهر عکا را نیز پس از شش ماه محاصره فتح کردند و حاکم آن را به اسارت گرفتند. پس از سقوط دمشق ارتش مصر حرکت خود را به سی مرکز عثمانی ادامه داد و در نوامبر ۱۸۳۳ م به قونیه رسید. این لشکر چند ماه پس از آن، در دوم فوریه ۱۸۳۳ شهر کوتاهیه را هم تصرف کرد. این کار حکومت عثمانی و نیز قدرت های بزرگ جهان را به شگفتی واداشت و آنان در ماه می ۱۸۳۳ ابراهیم پاشا را به امضای توافقنامه مشهور "کوتاهیه" وادار کردند که براساس آن لشکر او به سوی شام عقب نشینی کرد.
ابراهیم پاشا در شام دولت نظامی برپا کرد. از نتایج این دولت اجباری شدن خدمت سربازی و گرفتن مالیات‌های سنگین بود. از دیگر اقدامات وی، تلاش برای ایجاد تفرقه میان حاکمان و بزرگان مناطق مختلف بود. این اقدامات موجب برپایی قیامهای مردمی بر ضد ابراهیم پاشا گردید. اغلب نیروهای مردمی در آن قیامها شرکت داشتند. از جمله می توان به قیام اهالی جبل عامل به رهبری دو تن به نامهای حسین و محمدعلی شبیب آل صعب در فاصله سالهای ۱۸۳۶ تا ۱۸۳۹ اشاره کرد. سپس در سال ۱۸۴۰ م انقلابی سراسری برپا شد که بساط حکومت مصریان را در هم پیچید، لشکر کشی ابراهیم پاشا و تصرف شامات به دست وی، تأثیرات مهمی در منطقه برجای گذاشت و برخی از پیامدهای حمله ناپلئون بناپارت را در مصر با خود همراه داشت. (2)
در پی مرگ ابراهیم پاشا، دولت عثمانی دخالت مستقیم خود را در سرزمین شامات آغاز کرد و انتقام جویی ها در این منطقه به اوج خود رسید به گونه ای که به درگیری های داخلی در مناطق جبل عامل و شوف در لبنان، به ویژه میان دو طایفه دروزی و مارونی منجر شد که در سالهای ۱۸۴۱ به جنبش نخستین معروف شد. در اثر این درگیری ها، خسارت های جانی و مالی گسترده به هر دو طرف درگیری وارد شد.
حوادث امیرنشین خود مختار جبل لبنان (شامل سلسله جبال لبنان غربی) که در اثر نفوذ فرانسه و موافقت حکومت عثمانی، امارت آن به مسیحیان مارونی رسید، باعث شد تا سایر کشورها نیز با توجه به موقعیت استراتژیک این منطقه درصد یافتن جای پائی برای خویش باشند و لذا انگلیسی ها در نقش مدافع منافع دروزیها، روسها نقش مدافع مسیحیان ارتودوکس و ... حکومت عثمانی را زیر فشار قرار دادند و طرح های مختلفی برای پایان دادن به جنگها و درگیری های داخلی بین مسیحیان (مارونیها) و دروزی ها ارائه گردید.
وقایع جبل لبنان و درگیریهای سال ۱۸۴۱، سراسر منطقه را تحت تأثیر قرار داد و مرحله جدیدی از مداخله قدرتهای اروپایی را در منطقه موجب شد که از پیامدهای ناگوار آن، پیدایش نظام دو قائم مقامی یا دو فرمانداری دروزی و مارونی بود و زمینه را برای طرح غربی تقسیم و تجزیه کشورهای منطقه مهیا کرد. (3) بنابر وجود دو فرمانداری در مناطق شمالی و جنوبی جبل لبنان، مقرر شد که فرماندار قسمت شمالی مسیحی باشد و در قسمت جنوبی نیز یک دروزی، فرمانداری را به عهده گیرد.
در سال ۱۸۴۵ میلادی مجددا درگیری‌ها از سر گرفته شد. در پی آن، حکومت عثمانی مستقیم وارد عمل شد و طرح فرمایش جدیدی را اجرا کرد به نام وزیر خارجه وقت دولت عثمانی طرح "شکیب افندی" نامگذاری شد. مهم ترین تدبیری که شکیب افندی به اجرا در آورد، تشکیل شورایی ترکیبی در مناطق تحت امر هر قائم مقام (فرمانداری) بود تا او را در اداره امور منطقه یاری دهند. هر یک از مذاهب در آن شورا نمایندگانی داشتند؛ بدین ترتیب که هر کدام از مذاهب مارونی و روم ارتودوکس و روم کاتولیک و اهل سنت و دروزیان یک قاضی در آن شورا حضور داشت. اما از شیعیان، فقط یک مشاور عضو شورا بود؛ به اعتبار این که قاضی مسلمان، برای دو مذهب سنی و شیعه قضاوت می کرد. این طرح نخستین ساختار حکومتی بود که بر نظام فرقهای مبتنی شد و فرقه گرایی را در بعد قانونی و حقوقی تثبیت کرد. (4) این وضعیت زمینهای شد تا شش فرقه بزرگ به رسمیت شناخته شده در منطقه جبل لبنان بعدها از امتیازات دولت لبنان بهره مند شوند.
درگیری ها میان دروزیها و مارونیها باردیگر از سر گرفته شد و در سال ۱۸۶۰ نیز به اوج خود رسید تا جایی که پس از یک سری درگیریهای دیگر و تلفات بسیاری از دو طرف و اعمال نفوذ فرانسه، قرار شد که کل امارت خود مختار جبل لبنان تحت حاکمیت حاکمی مسیحی قرار گیرد. دربار عثمانی وی را تعیین نماید. وی صاحب عنوان سیاسی "متصرف" بود. لبنان کوچک یا "لبنان متصرفیه" مناطقی را شامل می شد که عبارت بود از استان کنونی جبل لبنان، بخش های بشری، زغرتا، کوره و بترون در شمال، و بخش جزین در جنوب، و بخش زحله در منطقه بقاع.
پی‌نوشت‌ها:
1.احمد غسان اسپانو، بی تا، ص۱۰
2.هیأت رئیسه جنبش امل لبنان، ۱۳۸۹، ج ۱، صص ۵۸-۵۷
3.هیأت رئیسه جنبش امل لبنان، ۱۳۸۹، ج ۱، ص ۵۹
4.زهیر شکر، پی نوشت ۶، ص ۳۲
منبع: تاریخچه‌ی سیاسی لبنان، مجید صفاتاج، صص30-27، ناشر: آفاق رمشن بیداری، تهران، چاپ اول، 1396
