یکی از بخش‌هایی که این روزها جار و جنجال‌های زیادی روی آن به وجود آمده است مراکز مذهبی مثل مساجد، هیئت‌های مذهبی و حرم‌های مطهر امام زادگان مخصوصاً در شهر قم است. از طرفی هرگونه تجمع می‌تواند به انتشار ویروسی که سریع تر از آنفولانزا سرایت می‌کند کمک کند و از طرف دیگری میزان دل‌بستگی به حرم‌های امن اهل‌بیت (ع)، مساجد و مراسمات مذهبی باعث شده است تا تعطیلی و یا اعمال محدودیت در مورد این‌گونه از مراکز برای عاشقان پاکباخته‌ای که سال‌های سال دل در گرو این خاندان بزرگوار داشته‌اند مشکل بیاید و نتوانند به این راحتی زیر بار این محدودیت‌ها بروند.
قلم نگارنده نیز مانند بسیاری از عاشقان و پاکباختگان این ذوات مقدس به نوشتن حکم تعطیلی این بهشت‌های روی زمین نمی‌رود اما باید چند نکته را در کنار هم دید تا معلوم شود در مقابل این بحران چه باید بکنیم.
یکم:
در دستورات و قواعد فقهی وجوب حفظ جان یک امر مسلم است و هر گاه کسی احساس کند چیزی برای او دارای خطر است، حتی اگر در شرایط عادی آن عمل واجب باشد در شرایط خطر حکم به حرمت شرعی آن می‌شود؛ به‌عنوان‌مثال مطابق ادله موجود و فتاوای صادره از طرف فقها کسی که با گرفتن روزه احتمال ضرر می‌دهد روزه‌داری برای او حرام است و اگر روزه بگیرد این روزه به عنوان روزه واجب او محاسبه نخواهد شد و یا در مواقع خوف، خطر و جنگ بسیاری از شرایط نماز مانند روبه قبله بودن و یا سکون در هنگام نماز بسته به شرایط لغو می‌شود.این حکم علاوه بر عقل مستقیماً به آیه قرآن مستند است و با استناد به آیه وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ[1] (با دست خود، خود را به هلاکت نیندازید) بسیاری از احکام را در حالت خطر لغو کرده و یا تغییر می‌کند.
نکته قابل‌توجه این است که فقه شیعه از انعطافی به اسم حکم ثانوی برخوردار است که در مواقع اضطراری جانشین حکم اولی می‌شود به این معنا که احکام برای شرایط عادی وضع‌شده‌اند و در زمانی که شرایط عوض می‌شود احکام به فراخور شرایط زمان و مکان و در شرایط اضطرار تغییر می‌کند.
با این حساب احکام الهی حتی احکام واجبی مثل حج بیت‌الله الحرام در صورت احتمال خطر لغو می‌شود و زیارت حرم امام زادگان نیز از این قاعده مستثنا نیست و اگر تنها مسیر برای بستن راه خطر تعطیلی حرم باشد (که شاید این‌گونه نباشد) باید به این تلخی تن داد.
دوم
مراجع معظم تقلید که جوشن دین و متولیان شریعت در عصر غیبت هستند با تذکر نسبت به مسائل بهداشتی و توسل به اهل‌بیت مسیر برون‌رفت از این بحران را تلفیقی از هر دو دانسته‌اند؛ یعنی در مقابل دشمن ناپیدایی مثل کرونا فقط مراقبت‌های پزشکی کارساز نبوده و همچنین در مقابل چیزی که چند برابر آنفولانزا قدرت انتقال دارد نمی‌توان فقط به توسل متوسل شد بلکه باید علاوه بر مراعات مسائل بهداشتی توسل و تضرع را نیز در برنامه قرارداد در همین راستا دو تن از مراجع تقلید نسبت به مراعات‌های بهداشتی و سفر به قم فتاوایی صادر کردند.آیت‌الله نوری همدانی در پاسخ با استفتاء مبنی بر جایز بودن سفر به قم به قصد زیارت و ادای نذر پاسخ داده‌اند که «در صورتی که احتمال خطر و ضرر عقلایی می‌دهید در وقت دیگر نذر انجام شود.»
همچنین آیت‌الله مکارم شیرازی نیز در پاسخ با همین پرسش گفته‌اند: «چنانچه با رعایت نکات ایمنی و بهداشتی خطر قابل‌توجهی متوجه شما نباشد انجام این سفر مانعی ندارد، در غیر این صورت تکلیفی نسبت به عمل به نذر در شرایط حاضر ندارید و لازم است بعد از رفع خطر به تکلیف خود عمل نمایید.».[2]
سوم
در حوزه دین گاهی اوقات محبت و تعصب باهم آمیخته می‌شود و افراد به جای پیروی از مرجعیت شیعه راهی که می‌پندارند درست است پی می‌گیرند و به‌نوعی کاسه داغ‌تر از آش می‌شوند؛ چنین روحیه‌ای از زمان خود پیامبر (ص) نیز وجود داشته است امام باقر در مورد کاسه‌های داغ‌تر از آش در حوزه دین و مناسک می‌فرمایند:قد سافَرَ رَسولُ اللَّهِ (ص) إلى ذى خَشَبٍ و هِىَ مَسیرَةُ یومٍ مِنَ المَدینَةِ یَکونُ إلَیها بَریدانِ أربَعَةٌ و عِشرونَ میلاً فَقَصَّرَ و أفطَرَ فَصارَت سُنَّةً؛ و قَدَ سَمّى رَسولُ اللَّهِ (ص) قوماً صاموا حینَ أفطَرَ: العُصاةَ، قالَ علی (ع): فَهُمُ العُصاةُ إلى یَومِ القِیامَةِ.[3]
پیامبر خدا (ص) به ذى خشب که یک روز تا مدینه فاصله داشت سفر کرد. نماز خود را شکسته خواند و روزه‌اش را افطار کرد و این، سنّت شد. پیامبر خدا (ص) گروهى را که زمان افطار کردن خود، روزه گرفته بودند، «نافرمانان» نامید. امام (ع) فرمود: آنان تا روز رستاخیز، نافرمان‌اند.
چهارم
وجه اشتراک حرم با بسیاری از اماکن دیگر مانند سینماها، پارک‌ها، پاساژها، بازارهای روز، مترو، عروسی‌ها و دها مجتمع انسانی دیگر در این است که در تمامی این اماکن انسان‌هایی گرد هم جمع می‌شوند و اگر اجتماع در حرم باعث نقل و انتقال ویروس می‌شود در همه این اماکن نیز این امکان وجود دارد و اگر به جهت پیشگیری از شیوع ویروس حکم بر تعطیلی اماکن و مراسمات مذهبی داده می‌شود بهتر است در مورد تعطیلی مجامع انسانی دیگر نیز اظهارنظر شده و احکامی صادر شود تا جامعه مؤمن و متدین به صداقت افرادی که دم از تعطیلی این اماکن می‌زنند ایمان پیداکرده و آن‌ها را خیرخواه خود و جامعه ببینند.سخن پایانی
خواه نا خواه ایران ما امروز دچار بحرانی شده است که اگر چه بخشی از آن بر پایه پروپاگاندای رسانه‌ای شکل گرفته است، اما واقعیت غیرقابل‌انکار وجود ویروس و آمار بالای مبتلایان و جان‌باختگان به واسطه این بیماری تلاش در راستای پیشگیری را به حکم عقل واجب می‌نماید؛ ولی باید دانست که تعطیلی تمام تعاملات و مراودات بشری امکان‌پذیر نیست و بهتر است با آموزش صحیح و اعمال محدودیت‌های معقول و ضدعفونی کردن دائم اماکن تلاش کنیم تا از بار روانی جامعه کاسته و زندگی را به مرور دوباره به شهر برگردانیم.پی‌نوشت:
[1] قرآن کریم، سوره بقره، آیه 195
[2] عصر ایران، مراجع تقلید: سفر به قم جایز نیست، حتی به نیت ادای نذر
[3] من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۴۳۵، ح ۱۲۶۵.
