هرآنچه که باید راجع به ناکامی بدانیم

ناکامی چیست؟ مکانیسم های دفاعی آن کدامند؟

انسان ها در زندگی خود دارای اهداف و انگیزه های مهمی هستند، زمانیکه دسترسی به این اهداف و انگیزه ها، سخت و یا در نهایت قطع شود، ممکن است حالت روحی ای در آنها بوجود بیاید که به آن ناکامی گفته می شود.

ناکامی چیست؟

زندگی، سراسر انتخاب است و باید در هر موقعیت و شرایطی تصمیم گرفت، اما فارغ از انتخاب های خوب یا بد ما، هر کس در هر محیطی که زندگی می کند، باید بتواند با آن سازگار شود. زیرا ناسازگاری فرد با محیط زندگی، در نهایت منجر به نابودی او می شود.

البته این سازگاری زمانی حاصل می شود که محیط و عوامل موجود در آن نظم داشته باشند و ارگانیسم بتواند رفتار خود را با آن نظم تطبیق دهد. وقتی ارگانیسم می تواند خود را با نظم محیط سازگار کند، احساس ایمنی و راحتی می کند، در غیر این صورت تعادل او مختل می شود.

آیا می توان در زندگی از موقعیت های ناکام کننده فاصله گرفت؟

نظم طبیعت و اجتماع دائما دستخوش تغییر است و ما در طول زندگی خود، بارها با این تغییرات روبرو خواهیم شد. در زندگی روزمره نیز وضع به همین منوال است. اگر بخواهیم به زندگی خود ادامه دهیم باید رفتار موفقیت آمیزی پیش بگیریم. یعنی در مقابل حوادث طبیعی، مقررات اجتماعی و دشمنان، رفتاری پیش بگیریم که بقای ما را تضمین می کند.

یکی از راه هایی که به ما کمک می کند تا رفتاری متناسب با موقعیت انتخاب کنیم کسب تجربه است. کودکی که بارها به موقعیت های ناکام کننده روبرو می شود و به مرور یاد می گیرد که چگونه خود را از ناکامی ها و حالات تعارضی نجات دهد، مسلماً در آینده خواهد توانست گلیم خود را از آب بیرون بکشد و رفتاری سازگار با موقعیت داشته باشد.

رفتارهای غیر قابل تحمل فرزندان و تربیت نادرست آنها !

برخی والدین، مخصوصا مادران جوان، خیال می کنند که حتی الامکان باید از ناکامی فرزند خود جلوگیری کنند. آنها تصور می کنند که اگر فرزندشان چیزی بخواهد اما نتواند بدست آورد عقده ای خواهد شد. حتما شما نیز به نوبه خود برخی والدین را می شناسید که به بچه نمی گویند بالای چشمش ابروست و هر چه می خواهد در اختیارش می گذارند.

به او اجازه می دهند که هر چه را خواست پرت کند، بشکند، بریزد، داد بکشد و آسایش دیگران را مختل کند. وقتی به مهمانی می رود حق دارد همه چیز را بخواهد، وسایل صاحب خانه را خراب کند و غذا را روی فرش بریزد.

نکته: باید بدانیم که کودک و بزرگسال چاره ای جز این ندارند که با ناکامی روبرو شوند. مهم این نیست که با ناکامی روبرو نشویم بلکه مهم اینست که راه حل آن را پیدا کنیم، راه حلی که منطقی است و اختلال های رفتاری به دنبال ندارد. هیچ فردی نیست که در موقعیت های تعارضی قرار نگیرد و با ناکامی روبرو نشود. بنابراین باید آن را به صورت یک مسئله مطرح کرد و به دنبال راه چاره گشت.

مکانیسم های دفاعی ناکامی کدامند؟

فرد برای اینکه سلامت روانی خود را حفظ کند باید با ناکامی و ناراحتی های حاصل از آن مقابله کند. بنابراین از ابزارهایی کمک می گیرد که به آنها مکانیسم های دفاعی می گویند. تعداد این مکانیسم ها، زیاد است و هر یک در موارد خاصی وارد عمل می شود، اما در مجموع می توان گفت که آن ها به طور گروهی عمل می کنند. این مکانیسم ها عبارتند از:

مکانیسم سرکوبی

در مکانیسم سرکوبی، خاطرات و انگیزه های ناراحت کننده و ناسازگار از حوزه ی آگاهی بیرون رانده می شود.

مکانیسم بازگشت

در مکانیسم بازگشت، فرد رفتاری از خود نشان می دهد که در دوران طفولیت انجام گرفته، مفید واقع شده است.

مکانیسم جا به جایی

در مکانیسم جا به جایی، فشارها و اضطراب های ناشی از ناکامی، به جای این که موضوع اصلی را هدف قرار دهند، به چیزهای دیگری منتقل می شوند. مثلاً کودکی که سینه ی مادر به زور از دهان او بیرون کشیده می شود انگشت خود را می مکد.

مکانیسم فرافکنی

در مکانیسم فرافکنی، فرد تعارض های درونی و انگیزه های خود را بیرون می ریزد و آن ها را به طور ناآگاه به دیگران نسبت می دهد.

مکانیسم دلیل تراشی

در مکانیسم دلیل تراشی، سعی می کنیم عملی را که انجام داده ایم یا انجام نداده ایم توجیه کنیم و بدین وسیله نشان دهیم که آن را از روی تفکر، تأمل و منطق انجام داده ایم.

مکانیسم خیالبافی

در مکانیسم خیالبافی، عنان اختیار را به دست خواب و خیال می دهیم تا آنچه را که در عالم واقع به دست نمی آوریم در عالم خیال کسب کنیم.

مکانیسم رویا

خواب دیدن یا رویا موجب می شود که انسان در عالم خواب به آرزوهای خود برسد. می توان گفت که رؤیا نگهبان خواب است. یعنی، وقتی انسان در عالم رؤیا به آرزوهای خود می رسد، به آرامی و به مدت بیشتری می خوابد.

مکانیسم جبران

با مکانیسم جبران سعی می کنیم کمبود یا ناتوانی خود را تلاقی کنیم. زنی که نمی تواند بچه دار شود و مهدکودک باز می کند در واقع از مکانیسم جبران کمک می گیرد. برخی افراد، در استفاده از این مکانیسم، راه افراط پیش می گیرند.

مکانیسم تحقیر دیگران

وقتی نمی توانیم به مقامی برسیم، آن مقام یا صاحب آن را تحقیر یا سرزنش می کنیم. بنابراین، تحقیر دیگران مکانیسم دفاعی دیگری است که به ما اجازه می دهد تا به طور ناآگاه، ناراحتی های حاصل از ناکامی، شکست و اضطراب را برطرف کنیم.

مکانیسم همانند سازی

در مکانیسم همانند سازی سعی می کنیم اعمال و رفتارهای خوب دیگران را به خود نسبت دهیم و آن ها را تقلید کنیم. این مکانیسم برای رشد شخصیت اهمیت زیادی دارد. بهتر است جوان ها را طوری تربیت کنیم که از افراد سرشناس، علمی و انسان دوست تقلید کنند.

مکانیسم تصعید

در مکانیسم تصعید، نیروهای درونی جا به جا می شود و به هدفی اجتماع پسند تغییر می یابد. مثلاً برخی افراد، افسردگی و ناکامی عشقی خود را به صورت سرودن اشعار، نوشتن داستان، مجسمه سازی یا ورزش، جبران می کنند.

مکانیسم وارونه

واکنش وارونه مکانیسم دفاعی دیگری است که در آن فرد از اِبراز میل یا آرزویی که چندان مورد پسند نیست خودداری می کند و رفتاری نشان می دهد که در خلاف جهت آن است.