ن (نشانه است؛ نشانه ناتوانی دیگران از آوردن کتابی چون قرآن؛ نشانه نبوت پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم و نشانه ناکامی تهمت زنندگان)، سوگند به قلم و حقیقتی که مینگارد، دشمنان پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم و آنان که تهمت دیوانگی و گمراهی به او میزنند دروغ گویانی هستند که سرانجام ناکام خواهند ماند. ای پیامبر! دیوانگی و گمراهی هرگز برازنده کسی مانند تو نیست؛ نشانه این سخن چهار چیز است:
(یکم) تو به مقام نبوت آراستهای و به برکت این نعمت که پروردگارت به تو داده است، دیوانه و گمراه نیستی تو پیوسته از این نعمت بهرهمند خواهی بود و پاداشی که پروردگارت در برابر انجام این خدمت نصیب تو کرده، همیشگی است.
(دوم) آنکه خلق و خوی تو بسیار زیبا و دوست داشتنی است و این خصال نیکو با حال گمراهان و دیوانگان سازگاری ندارد.
(سوم) دلیل قضاوت آیندگان است. زود است که اثر دعوتت آشکار شود و تو و آنان دریابید و که چه کسی دیوانه است.
(چهارمین) دلیل بر نادرستی ادعای کافران، آن است که کافران نه شایستهاند و نه میتوانند که دیوانه و گمراه را از غیر آن بازشناسند. تنها خدای تست که گمراهان راهش را خیلی خوب میشناسد همان طور که از راه یافتگان بهتر از هر کس باخبر است. البته آنان خود میدانند این تهمت نارواست و با این سخنان میخواهند تو را به سازش بکشانند. چهره پاک تو را خراب کنند اما تو هرگز از کسانی که آیین تو را انکار میکنند پیروی مکن؛ میخواهند که تو در برابر انحرافاتشان نرمش نشان دهی و سکوت کنی تا چه بسا آنان نیز از برخی اعتقادات خود دست بردارنده و از مخالفتهای خود بکاهند. و با این حیله تأثیر دین تو را کم کم از بین ببرند و تو را به دنبال خود بکشانند.
آشنایی با روش طرح معارف دینی در قرآن
یکی از دغدغههای همیشگی دبیران و اساتید معارف اسلامی در مدارس و دانشگاهها، یافتن روشهای کارآمد و مؤثر در طرح معارف دینی است. یک روش موفق باید ضمن اتقان مبانی از امتیاز آسانی و سهولت در انتقال مباحث نیز برخوردار باشد و همگام با لحاظ نمودن تفاوتهای فردی مخاطبان از قالبها و سبکهای مختلف تدریس همچون استدلال، قصه گویی، تمثیل، استناد تاریخی، طرح سؤال و... برای آموزش و یادگیری بهره جوید. از سوی دیگر آموزش نه تنها در افکار بلکه باید در گفتار و کردار فراگیر نیز تأثیر بگذارد و راهنمای او در زندگی فردی و اجتماعی باشد. این مقصود در صورتی حاصل میگردد که در فرایند آموزش به اصول و فنون تدریس توجه شود و در تنظیم محتوای دروس دینی بر معلومات ذهنی و فطریات انسانی دانشجو تکیه گردد.مراکزی که عهده دار تهیه و تنظیم برنامهها و متون درسی مدارس و دانشگاههای کشور هستند تاکنون روشهای مختلفی را در تدوین کتب درسی آزمودهاند. متون دروس معارف اسلامی دانشگاهها عموما براساس اسلوب کلامی و فلسفی تنظیم شده است؛ و با آنکه بی اثر بودن این روش بر همگان روشن شده، اما به دلیل فقدان جایگزینی مناسب هنوز هم همین شیوه را ادامه میدهند.
قرآن کتاب تعلیم و تربیت است و از طریق آموزش به انسان سازی میپردازد، اما متأسفانه تاکنون از زاویه «اصول و فنون تدریس» مورد عنایت و بررسی قرار نگرفته است. بررسی سورههای قرآن براساس ساختار هندسی راه بررسی سبک تعلیمی قرآن را هموار میسازد و «طرح درسهای» متقن و کارآمدی را برای تدریس معارف دینی در اختیار پژوهشگران و مدرسان قرار میدهد.
از آنجا که در بررسی موضوعی سورهها برای هر سوره یک غرض و محور اصلی تعیین میگردد، میتوان برای ترسیم روش قرآن در موضوعات مختلف به سورههای مربوطه مراجعه کرد و سرفصلهای هر مبحث و طریق ورود و خروج در مباحث را استخراج نمود و آن را به صورت «طرح درس» تنظیم کرد. مثلا اگر بخواهیم طرح درس برای مبحث «ربوبیت الهی» بنویسیم به سوره «الملک» مراجعه میکنیم. در این سوره برای اینکه مفهوم روشنی از ربوبیت الهی در ذهن خواننده ایجاد شود و مخاطب به گستردگی ربوبیت الهی در سراسر گیتی پسی ببرد، از روش بسیار جالبی استفاده شده است. در این روش، با طرح سؤالهای مکرر از نعمتهای پراکنده در اطراف انسانها در سه محور اساسی به طرح ربوبیت الهی پرداخته است که عبارت هستند از:
محور اول: مفهوم ربوبیت و دلایل آن
محور دوم: تأثیر اعتقاد به ربوبیت الهی در سرنوشت اخروی انسانها
محور سوم: نشانه های ربوبیت الهی
طی این سه محور با اشاره به موانع روحی و فکری فهم ربوبیت، الهی به تحلیل و بررسی آنها میپردازد، شبهات را پاسخ داده و دلایل را محکم میکند و با در نظر گرفتن اطراف بحث و فرازها و فرودهای حساب شده تمام محاسبات مخالفان را درهم میریزد و بنیان راسخ ربوبیت الهی را در اندیشه مخاطب بنا میکند.
این سوره به سبک بسیار زیبایی با محور قراردادن حالات، سؤالات و چالشهای وجودی انسانها به بررسی موضوع «ربوبیت الهی» میپردازد. مثلا در بحث از دلائل ربوبیت الهی به خالقیت خداوند اشاره میکند و او را خالق مرگ و زندگی میداند که همه هستی را خلق کرده و هفت آسمان را بنا نهاده است. بی درنگ به شبههای که در ذهن خواننده خلجان میکند و او را به سؤال از هدف هستی و نظم آن میکشاند پاسخ میدهد و در آیات ۲ إلى 5 حکیمانه بودن و بی عیب و نقص بودن خلقت را ترسیم مینماید و در انتها با تمثیلی هنرمندانه میگوید البته شیاطین (جن و انس) از درک اسرار آفرینش و زیبایی و نظم آن عاجزند و به علت خبث باطنی، بجای آنکه زیبایی جهان آنها را جذب کند، به دفع آنها میپردازد. به این ترتیب به سؤال دیگری که ممکن است به ذهن خطور کند پاسخ میدهد که با این دلایل روشن چرا برخی از انسانها به حکمت الهی و ربوبیت تامه او اعتقاد ندارند؟!
منبع: ساختار هندسی سورههای قرآن، محمد خامهگر،صص69-65، سازمان تبلیغات اسلامی شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، چاپ اول، ۱۳۹۵