دقت: آنچه گفته شد شرائط علمی مفسر قرآن بود ولی تردیدی نیست که مفسر باید از شرایط معنوی که موجب درک و فهم نیکوتر از مقاصد آیات قرآنی خواهد بود نیز برخوردار باشد.
یعنی بر مفسر لازم است تا روح خود را از زشتی‌های اخلاقی از قبیل حب دنیا، تعصب، کبر. هوای نفس و... پاک سازد. و متقابلا روان خویش را به فضیلت‌های اخلاقی مانند عدالت، انصاف، تقوا و.. بیاراید. و آنگاه منتظر دریافت مژده قرآن باشد که فرمود: « یا ایها الذین آمنوا إن تتقوا الله یجعل لکم فرقانا»(1) ای کسانی که ایمان آورده‌اید اگر تقوای الهی داشته باشید خداوند وسیله جداسازی حق از باطل را به شما عطا می‌فرماید (روشن بینی خاصی به شما عطا می‌کند). و باز فرمود: «و اتقوا الله و یعلمکم الله »(2) تقوای الهی پیشه کنید و خداوند به شما تعلیم میدهد.
تفسیر صحیح و تفسیر به رأی
از بحث نتیجه گرفته شد که مفسرین واقعی قرآن مجید معصومین علیهم السلام هستند. اما تردیدی نیست که تفسیر قرآن به آن بزرگواران ختم نشده، بلکه واقعیت چنین نشان میدهد که در هر عصری مفسرانی بوده که بر قرآن مجید تفسیرها نوشته‌اند. اما آنچه مهم است و باید دقیقا مورد توجه قرار گیرد، آن است که مفسر باید دارای شرائطی خاص باشد تا تفسیرش صحیح و منطقی جلوه کند و اگر کسی بدون داشتن شرائط، به تفسیر قرآن مجید بپردازد تفسیرش تفسیر به رأى است. و نتیجه ای جز ضلالت و گمراهی برای خودش و دیگران به بار نخواهد آورد. لذا این نوع تفسیر یعنی تفسیر به رأی مردود و از آن نهی شده است، که پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله وسلم فرمود: من فسر القرآن برأیه فلیتبوء مقعده من النار» (3)هر کس قرآن را به رأی و نظر خود تفسیر کند پس جایگاه خویش را از آتش درست می‌کند. و نیز در حدیث قدسی آمده است که خداوند فرمود: «ما آمن بی من فسر برأیه کلامی»(4) ایمان به من نیاورده است کسی که با رأی و نظر خود کلام من (قرآن) را تفسیر کند.اقسام تفسیر
در ابتدا می‌توان کتب تفسیری را بر دو قسم دانست:الف) تفسیر ترتیبی:
در این شیوه، مفسر کار تفسیر قرآن را از ابتدای سوره‌ی الحمد» شروع می‌کند، و به ترتیب آیات و سوره‌ها را دنبال می‌کند، تا به آخرین آیه‌ی سوره‌ی «الناس» برسد. و بدانیم که اکثر تفاسیر موجود از گذشته تا به حال چه تفسیرهای شیعی و چه از اهل سنت از این نوع تفسیر می‌باشند.ب) تفسیر موضوعی:
این شیوه عبارت است از آنکه مفسر موضوعی خاص و کلی از قبیل توحید، نبوت، معاد و.. یا موضوعی جزئی‌تر و فرعی‌تر مانند نماز، حج، جهاد، انفاق و... را انتخاب می‌کند. و بعد آیاتی که با موضوع مرتبط هستند از لابلای آیات قرآن استخراج می‌کند و آن‌ها را دسته بندی می‌نماید و با شرح و تفسیر آیات مقصود خود را پی می‌گیرد. مانند: تفسیر پیام قرآن اثر آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر منشور جاوید اثر آیت الله سبحانی تبریزی و تفسیر موضوعی قرآن کریم اثر آیت الله جوادی آملی.روش‌های تفسیری
هر مفسری در نوشتن تفسیر خود از روش خاصی استفاده می‌کند و عمده‌ی روش‌های تفسیری عبارتند از :1. روش تفسیر نقلی یا روایی:
در روش نقلی مفسر می‌کوشد تا به کمک روایات منقول، آیات قرآنی را تفسیر کند. یقینا وقتی مفسر در تفسیر خود از روایات صحیح استفاده کند تفسیرش از اعتبار خاصی برخوردار خواهد شد. مانند: تفسیر برهان اثر علامه سید‌هاشم حسینی بحرانی و تفسیر نورالثقلین اثر مفسر بزرگوار این جمعه عروسی حویزی.۲. روش تفسیر اجتهادی (عقلی):
در این روش مفسر با استفاده از اندیشه و استدلال، راه خود را دنبال می‌نماید و به تفسیر آیات مبادرت می‌ورزد. و هر چند در روش اجتهادی اساس کار مفسر تدبر و عقل است و روایات از ارکان آن نیست اما در عین حال مفسر می‌کوشد تا پای بندی خود را نسبت به احادیث معتبر حفظ کند.انواع تفسیر اجتهادی
تفاسیر اجتهادی دارای انواعی است چون مفسرین اجتهادی معمولا با تکیه بر تخصص علمی خود تفسیر اجتهادی خویش را دنبال می‌کنند و همین امر موجب گشته تا هر تفسیری رنگ و صبغه خاصی داشته باشد و در این میدان برخی از مفسرین به هنگام تفسیر، بعد ادبی و فصاحت و بلاغت قرآن را مد نظر قرار داده‌اند که تفسیر آنان سبک ادبی به خود گرفته است و برخی بعد فقهی قرآن، و بعضی بعد تاریخی و یا اجتماعی قرآن را مورد توجه قرار داده که در این صورت تفسیر آنان جنبه فقهی و اجتماعی پیدا کرده است. و مفسرینی که با دیدگاه عرفانی، فلسفی، کلامی، تربیتی، علمی و قرآن را تفسیر نموده‌اند، تفسیر آنان رنگ عرفانی، فلسفی، کلامی، تربیتی، علمی و... دارد و در این میان تعدادی از مفسرین با دیدی جامع و همه جانبه به سراغ تفسیر قرآن رفته‌اند که در نتیجه تفسیر آن‌ها، تفسیر جامع الاطراف قلمداد می‌شود. مانند: تفسیر مجمع البیان اثر مفسر بزرگوار شیخ طبرسی، تفسیر نمونه اثر آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر تسنیم اثر آیت الله جوادی آملی و تفسیر المیزان اثر علامه طباطبایی.پی‌نوشت‌ها:
1. انفال29
2. بقره282
3. قرآن در اسلام، صفحهی ۵۴.
4. کلیات احادیث قدسی، صفحه ی ۲۵۹.
منبع: تفسیر سوره‌ی مبارکه انشراح، شکرا الله جهان مهین، صص38-34، سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1390
