جایگاه و اهمیت همکاری در امور خانه
زندگی خانوادگی پایگاه حکمرانی برای زن یا مرد نیست، بلکه کانون همکاری و تعاون و همراهی است؛ و تعاون و همکاری در خانواده از مصادیق مهم و والای فرمان الهی به تعاون و همکاری در امور نیک و هر آن چیزی است که یک مجموعه انسانی را به سمت کمال و رشد می برد:«و در نیکوکاری و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید.»1
زندگی مشترک به عمل مشترک و یاری یکدیگر معنا می یابد که زن و مرد مکمل یکدیگرند و در پرتو همکاری است که بار زندگی مشترک را بهتر می توان حمل کرد و سختی ها را راحت تر تحمل نمود. بی گمان مدیریت مبتنی بر همکاری و همیاری مدیریتی کاراتر و موفق تر است، زیرا توان افراد با در کنار هم قرار گرفتن و همیاری افزایش جدی می یابد و میزان آسیب پذیری و شکنندگی افراد به شدت کاسته می شود.
همکاری در خانه نزد پیامبر چنان مهم شمرده شده که درباره آن تمجیدهایی شگفت نموده است. از علی (علیه السلام) در این باره روایت شده است که گفت:
«[روزی] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر ما وارد شد درحالی که فاطمه بر سر دیگ غذا بود و من عدس پاک می کردم. فرمود: ای ابوالحسن! گفتم: بله ای رسول خدا. فرمود: از من بشنو و من جز آنچه پروردگارم مرا بدان فرمان داده است نمی گویم. هیچ مردی به همسرش کمک نمی کند مگر اینکه در ازای هر موی بدنش برایش عبادت یک سال باشد که روزهایش به روزه و شب هایش به نماز شب بگذرد و خدای متعال ثواب صابران را به او بخشد...
ای علی! هرکه خدمت به خانواده را عار نداند و از آن سر باز نزند بی حساب وارد بهشت شود...
ای علی! خدمت به خانواده کفاره گناهان کبیره است، و آتش خشم خداوند را خاموش می سازد و چنین کسی به پاداش همکاری اش، نیکویی ها و درجه های بهشتی نصیبش خواهد شد.
ای علی! به خانواده اش خدمت نمی کند مگر کسی که به مقام صدیق یا شهید رسیده باشد و یا کسی که خداوند خیر دنیا و آخرت را برای او بخواهد.»2
به نظر می رسد این سخن، سخنی تعلیمی - انگیزشی است. این گونه تعابیر و نظایر آن در جهت برانگیختن مردان به کمک در خانه است، به ویژه در جامعه آن روز که فرهنگ همکاری در خانه جاری نبود؛ و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با بیان مشوق هایی این چنین جامعه را تعلیم می دهد و برمی انگیزد. همچنین روایت شده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:
«هرگاه مرد به زن خود آبی بنوشاند، پاداش برد.»3
همچنین زنی که به شوهرش در اداره خانه و گردش امور آن یاری می دهد و پذیرای کارهایی می شود، در منظر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) این لطف او سخت گران‌بها و مورد عنایت خداست، چنان‌که آن حضرت فرموده است:
«هر زنی که در خانه همسر خود به قصد مرتب کردن آن، چیزی را جابه جا کند، ان را خداوند به او نظر [رحمت افکند، و هرکه خداوند به او نظر [رحمت کند، عذابش نکند.»4
راه و رسم پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با تمام گرفتاری ها و مشغله های سیاسی و اجتماعی، و هدایت و رهبری مردم، در خانه حضوری جدی داشت؛ و این گونه نبود که آن امور، حضرتش را از رسیدگی به خانواده و وقت گذاری برای اهل خانه باز دارد و یا موجب کاستی در روابط درون خانوادگی و میان اعضایی شود.قاضی عیاض آورده است که از قول عایشه، حسن، ابوسعید و جز اینان درباره همکاری پیامبر در خانه چنین نقل شده است:
«رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در خانه خود در خدمت خانواده اش بود، لباس خود را پاکیزه می کرد، گوسفندش را می دوشید، جامه خود را وصله می کرد، پای افزار خویش را پینه می زد، خانه را جارو می کرد، شتر را می بست، و شتر آبکش را علوفه می داد، با ان خدمتکارش غذا می خورد، و با او آرد خمیر می کرد، و کالای خویش را از بازار خود حمل می کرد.»5
این موارد بیانگر گستره همکاری پیامبر در امور خانه است؛ و این میزان همکاری از سوی انسانی است که در مقامات معنوی و مراتب کمال انسانی به جایی رسیده است که هیچ انسانی بدان مقامات و مراتب دست نیافته است، و انسانی که سخت درگیر هدایت و مدیریت بوده است؛ و با وجود این، همکاری اش در خانه تا این پایه بوده است. در جامعه ای که مردان در خانه حکومت می کردند، پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) در خانه خدمت می کرده است، و در این امر چنان بی پیرایه و عادی رفتار کرده است که مایه شگفتی است؛ همچون یک انسان عادی. از عایشه سؤال شد:
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در خانه چه می کرد؟
گفت: «جامه اش را می دوخت، و پای افزارش را پینه می زد و آنچه مردان در خانه هایشان انجام می دهند انجام می داد.»6
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) کارهای شخصی اش را خود انجام میداد و هرگز در خانه فرمانفرمایی ننمود و دوست می داشت که به اهل خانه کمک کند و در کارها آنان را یاری نماید. آن حضرت با وجود داشتن خدمتکار، به جز کارهای شخصی اش کارهایی از امور خانه را نیز عهده دار می شد.
راه و رسم اوصیای پیامبر (صلی الله علیه و آله)
برترین تربیت شدگان مدرسه پیامبر (صلی الله علیه و آله) اصل همکاری در امور خانه را پاس می داشتند و بر آن پایداری می ورزیدند. هشام بن سالم از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده است که فرمود:«امیرمؤمنان (علیه السلام) هیزم جمع می کرد و آب میکشید و جارو می کرد، و فاطمه (علیها السلام) آرد تهیه می کرد و خمیر درست می کرد و نان می پخت.»
علی (علیه السلام) و زهرا (علیها السلام) کارهای خانه را به خوبی میان خود تقسیم کرده بودند و با همکاری کامل زندگی می کردند؛ نمونه ای کامل و با طراوت. آنان از زندگی مشترک و همکاری در اداره زندگی لذت می بردند و بدان می بالیدند.
علی (علیه السلام) و زهرا (علیها السلام) کارهای خانواده را به طور کامل میان هم تقسیم کرده بودند و با همکاری یکدیگر زندگی را پیش می بردند.
همکاری در امور خانه بیانگر اموری چند است، از جمله:
- نشانه برجسته ای در علاقه و دوستی،
- روشی کارا برای مدیریت خانواده،
- عاملی مهم در پیوند و همدلی زن و مرد،
- نمودی روشن برای مسئولیت پذیری،
- و راهکاری اساسی در ایجاد توازن و تعادل در نظام خانواده.
پی‌نوشت‌ها:
١. قرآن، مائده / ۲.
2. جامع الاخبار، صص ۹۸-۹۹؛ بحار الانوار، ج ۱۰۴، ص ۱۳۲.
3. التاریخ الکبیر، ج ۳، ص ۱۷۸؛ مسند الشامیین، ج ۲، ص ۴۳۵.
4. امالی الصدوق، ص ۳۳۶؛ امالى الطوسی، ص ۶۱۸.
5. الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج ۱، صص ۱۷۰- ۱۷۱.
6. الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۳۶۶، مسند احمد بن حنبل، ج ۶، ص ۱۲۱.
منبع: درسنامه اخلاق خانوادگی، مصطفی دلشاد تهرانی، انتشارات دریا، چاپ اول، 1388، صص 88-85.
