در فصل زمستان که آب و هوا سرد و خشک می شود, پوست به عنوان سطحی ترین لایه حفاظتی بدن مستقیما تحت تاثیر قرار می گیرد. خشکی پوست و متعاقبا خارش و ایجاد ترک های سطحی و گاها با درجه بیشتر در محل خشکی پوست از جمله مهم ترین بیماری های پوست در زمستان به حساب می آیند.

ایجاد خشکی پوست و خارش در فصل زمستان یکی از شایع ترین عوامل مراجعه بیماران به خصوص کودکان و سالمندان به متخصصین پوست می باشد.

از سوی دیگر ممکن است با تغییرات آب و هوایی و میزان رطوبت در فصل زمستان و ایحاد شدن خشکی پوست, عواملی از قبیل تماس مکرر با آب و مواد شوینده و همچنین آلاینده های هوا وضع را وخیم تر کند و در داخل شیارها و ترک های پوست نفوذ کند.

دلایل مهم بروز بیماری های پوست در زمستان چه هستند؟

غده هایی در زیر پوست حضور دارند که وظیفه ی آنها تولید کردن عرق و چربی است. این غده ها وقتی در معرض سرما قرار می گیرند کاهش قابل توجهی در تعریق و چرب شدن پوست و رطوبت طبیعی پوست می گردد و زمینه را برای خشکی پوست فراهم می کند.

بیمارانی که سابقه درماتیت یا اگزما که همان بیماری التهاب و آماس پوست را بصورت ژنتیکی یا اکتسابی دارند, بیماران با زخم های سطحی پوست, بیمارانی که زخم های دیابتی در پوست و بافت های زیر پوست دارند, در اثر سرما و کم شدن رطوبت هوا در فصل زمستان, وخامت خشکی و خارش پوستشان بیشتر می شود و احتمال ابتلا به زخم و ترک های عمیق در همان نواحی بیشتر می شود که درمان را به مراتب سخت تر می کند.

پس غیر قابل انکار است که رعایت اصول مراقبتی مناسب از قبیل پرهیز از حضور در مکان و ساعات بسیار سرد روزهای زمستان است. در صورت ضرورت پوشش کامل بدن به منظور حفظ دمای بدن با لباس، دستکش و جوراب کاملا نخی ضروری است.

در فصل زمستان از شستشوی مکرر دست، صورت و بدن با صابون خودداری کنید. مصرف نرم کننده ها و مرطوب کننده ها در حالی که سطح پوست مختصر مرطوب است، بسیار مفید خواهد بود.

علل مهم خارش را به 8 دسته تقسیم می کنند:

1. خارش های محیطی با منشا پوست که نمونه آن اگزمای سرشتی و اگزما یا خارش حاصل از خشکی پوست و یا بیماری های دیگر پوستی می باشد.

2. خارش در اثر بیماری های اعضای داخلی بدن مانند کبد و کلیه و یا غدد داخلی ( دیابت، هیپوتیروئیدی، هیپرتیروئیدی، یائسگی) و یا سرطان های (سزاری، هوچکین، لوسمی) و بیماری های خون مانند کم خونی و پلیسیتمی و فقر آهن و بالاخره نروفیبروماتوز و بیماری ایدز.

3. خارش با منشاء گرفتاری اعصاب محیطی مانند خارش بعد از زونا و یا خارش براکیورادیال و یا ضایعه مراکز عصبی مانند تومورهای مغزی و بیماری MS.

4. خارش در اثر فشارهای روحی و روانی

5. خارش مختلط که در آن چند نوع از این عوامل با هم شرکت دارند.

6. خارش با علت دارویی و بالاخره خارش با علت مجهول که هیچ یک از عوامل شناخته شده فوق در آن نقشی ندارند و علتی برای آن پیدا نمی کنیم.

7. مخلوطی از این عوامل.

8. خارش فیزیولوژیک که جنبه مرضی ندارد و ایتولوژی مهمی نداشته و شدت آن هم کم است.

عمل خاراندن پوست گاهی به نرمی و با کمک کف دست صورت گرفته و موجب زخمی شدن پوست نمی گردد اما گاهی عمل خاراندن با خشونت صورت گرفته و شخص با ناخن و یا هر جسم سختی که در دسترس باشد به جان خود افتاده و تا پوست خود را دچار زخم و خونریزی نکند آرام نمی گیرد. بنابراین جای تعجب نیست اگر می بینیم بعضی بیماران بر اثر شدت خارش دست به خودکشی می زنند. .ویا گاهی برای تسکین خارش پزشکان مجبور به تعویض کلیه و یا کبد شخص می گردند.

و اما پس از این مقدمات و آشنایی مختصر با حس خارش برگردیم به مطلب مورد بحث که خارش زمستانی است و هر روز در این فصل عده ای از بیماران برای معالجه آن به مطب ما متخصصین پوست مراجعه می نمایند. مهم ترین علت خارش زمستانی خشکی پوست می باشد. خواه این خشکی پوست ذاتی باشد و یا در اثر پیری و یا در اثر شستشوی زیاد و یا در اثر اگزمای سرشتی و یا سایر انواع اگزما. در فصل زمستان از یک طرف به واسطه کاهش حرارت محیط عرق نمی کنیم و در نتیجه آبی به پوست ما نمی رسد تا آن را نرم و مرطوب نگه دارد. از طرف دیگر سرما و وزش باد پوست را خشک کرده و گرما در اثر نزدیک شدن به منابع حرارتی مانند شوفاژ و بخاری و کرسی یا توقف زیاد زیر دوش آب داغ همچنان که می دانیم سبب تحریک حس خارش است. علت دیگر استفاده از لباس های پشمی و زبر و نایلونی برای گرم نگه داشتن بدن است که خود محرک حس خارش می باشد.

عامل دیگر استحمام کمتر به واسطه ترس از سرماخوردگی است که سبب انباشته شدن سلول های مرده و مواد زائد حاصل از سوخت و ساز پوست و بالنتیجه خارش می گردد. و همه ما می دانیم اگر به هر علت استحمام ما دیر شود دچار خارش به خصوص در سر و پهلوها و پشت می گردیم. برعکس کسانی که در زمستان هم زیاد استحمام نمایند اگر در هر استحمام هم از مواد شوینده استفاده نمایند با از بین رفتن بیش از حد چربی های سطح پوست دچار خارش می گردند.

عامل دیگر شدت خارش در زمستان بسته بودن در و پنجره است که مانع تهویه خوب اتاق ها می گردد و در نتیجه گرد و خاک و کپک ها و شپشک ها برروی پرده و فرش و مبلمان باقی مانده و تماس حساس می شود. عامل دیگر مصرف غذاهای زمستانی مانند ماهی، میگو، مرکبات، کیوی و آجیل مانند پسته و گردو و ادویه بیشتر است که در افراد حساس سبب ایجاد خارش می گردد.

و اما محرومیت از آفتاب در زمستان عامل مهمی برای ایجاد خارش می باشد. به تجربه دیده ایم که کاهش نور آفتاب در زمستان عامل مهمی برای ایجاد خارش می باشد و برعکس نور آفتاب و اشعه ماورای بنفش موجود در آن سبب تسکین خارش و معالجه عده ای از بیماریهای پوست مانند اگزما، پسوریازیس، لک و پیس، بعضی سرطان های پوستی با منشاء سلولهای لنفاوی و ... می گردد. متاسفانه بیشتر از مضرات آفتاب صحبت می شود و فوائد بیشمار آن به بوته فراموشی سپرده شده است. مختصر اینکه پرهیز زیاد از آفتاب همان قدر زیان آوراست که آفتاب گرفتن بیش از حد.

مصرف بیشتر داروهای مسکن و داروهای سرماخوردگی و آنتی بیوتیک ها در زمستان هم از علل افزایش خارش در زمستان می باشد و همانطور که می دانیم یکی از علل مهم خارش مصرف دارو می باشد.

و اما یکی از مهمترین علل خارش در زمستان که ممکن است عده زیادی از افراد خانواده یا مدرسه و یا سربازخانه و سایر محیط های بسته جمعی را گرفتار کند بیماری گال می باشد که توسط یک نوع انگل ریز شبیه شپش ایجاد می گردد.

به موازات گال و برخلاف انتظار هنوز هم شیوع شپش به خصوص در نزد بچه ها در مدارس در فصل زمستان فراوان است و از علل عمده خارش می باشد. این خارش شامل پوست بدن، نواحی تناسلی- مقعدی و پوست سر می باشد. گرفتاری به گال و شپش را در افراد مرفه و تحصیل کرده و تمیز هم ما گاه و بی گاه شاهد هستیم. و اما متاسفانه شپش نواحی تناسلی بسیار شایع و راه انتقال آن تماس جنسی است و در این مورد خاص علاوه بر معالجه شپش باید آزمایش از نظر سایر بیماری های آمیزشی مانند ایدز هم به عمل آید.

در مورد خارش بایستی حتما" از بیمار معاینه کامل به عمل آید و اگر در معاینه بیماری پوستی مشاهده نشد بایستی از بیمار شرح حال کامل گرفت تا اگر دارویی مصرف می شود یا به غذایی حساسیت دارد معلوم شود و ضمنا" با انجام آزمایش کامل خون بیماری های سیستمی را منتفی نماییم. تست های تیروئید و آزمایش قند خون و بررسی کار کلیه و کبد و عکس برداری و آزمایشات لازم برای کشف سرطان اعضاو بیماری های سیستم ایمنی و عفونت ها مانند ایدز و انواع انگل ها و آزمایش ادرار و مدفوع ضروری است. درمان خارش علت آن می باشد مثلا" اگر خارش در اثر گال یا شپش باشد داروی ضد انگل درمان آن است و اگر بیماری قند یا تیروئید و یا کبد و یا کلیه و یا سرطان های لنفاوی مانند هوچکن در کار باشد هر یک درمان خاص خود را می طلبد. و اما اگر خارش مانند خارش زمستانی در اثر خشکی پوست باشد بایستی با احتراز از شستشوی زیاد با مواد شوینده و چرب کردن پوست بعد از استحمام وقتی که پوست هنوز تا حدی نمناک است مانع خشکی بیش از حد آن گردیم. ضمنا" از مواد ضد خارش موضعی مانند مانتول، کالامین، پمادهای آنتی هیستامین، پمادهای بی حس کننده، پماد های کورتون دار و در صورت لزوم از داروهای آنتی هیستامین و کورتون و سایر ایمونوسوپروسورها و یا مواد ضد مورفین مانند نالترکسون و OPIOID موآنتاگنیست و OPIOID کاپا آگونیست و داروهای ضد افسردگی می توان استفاده کرد.

یکی از علل مهم مراجعه بسیاری از بیماران بخصوص افراد میانسال و مسن به درمانگاه های پوست در فصل زمستان بروز خشکی، خارش و گاهی ترک های پوستی بخصوص در دست، پا، ساق، ساعد و صورت است و مطمئنا این خشکی و خارش زمانی در پوست بیشتر خواهد شد که با عوامل شیمیایی، تحریک کننده و حتی آلاینده های ناشی از آلودگی هوا مواجه شوند. زیرا ذرات آلاینده به راحتی در منافذ، شیارها و ترک های پوستی نفوذ نموده و به همراه سرما بر شدت خشکی، خارش و حتی بروز اگزمای در افراد مستعد از هر سنی می افزاید.

براساس مطالعات انجام شده، سرما ضمن کاهش دمای پوست بخصوص در انتهای اندام ها و صورت موجب کاهش تعریق و ترشحات غدد سباسه که تامین کننده رطوبت و چربی طبیعی پوست هستند، می شود. از سوی دیگر این خشکی در افراد مسن، اطفال و کسانی که سوابقی از اگزما و حساسیت های پوستی را دارند، بیشتر خواهد بود.

قبل از بیان نحوه درمان باید بدانیم که پوست خشک از منافذ کوچک با کاهش قابل ملاحظه در نوعی ماده چربی به نام «sebum» که نقش محافظ و نرم کننده پوست را دارد، مشخص می شود و به همین علت (کمبود رطوبت طبیعی)، پوست نواحی خشک اغلب پوسته پوسته می شود. این نوع پوست ها ظاهر ظریف و شکننده دارند و نسبت به تغییرات اقلیمی مانند باد، دما و رطوبت آسیب پذیر هستند و برای تشخیص آن کافی است صورت خود را با آب شسته و آن را خشک کنید. سپس به مدت چند دقیقه دستمال کاغذی را روی پوست خود قرار دهید. اگر دستمال کاغذی به وسیله چربی پوست تغییر رنگ نداد یعنی پوست شما خشک است.

مهم ترین و اولین توصیه به چنین افرادی در فصل زمستان، پرهیز از حضور در مکان و ساعات بسیار سرد است و در صورت ضرورت پوشش کامل بدن به منظور حفظ دمای بدن با لباس، دستکش و جوراب کاملا نخی ضروری است. دیگر آن که از شستشوی مکرر دست، صورت و بدن با صابون خودداری و تلاش کنید از مایع یا نوعی صابون به نام پن استفاده کنید که آلودگی و کثیفی پوست را بدون حذف چربی آن پاک می کند. مصرف نرم کننده ها و مرطوب کننده ها در حالی که سطح پوست مختصر مرطوب است، بسیار مفید خواهد بود.

زیرا این رطوبت به همراه کرم های نرم کننده همانند یک لایه محافظت کننده بتدریج جذب پوست شده و بر طراوت و مقاومت آن می افزاید، اما مصرف مایعات فراوان (نوشیدنی گرم) و آبمیوه و پرهیز از استعمال دخانیات از توصیه های مهم دیگر است که رطوبت بیشتری را در سطح پوست تامین و حفظ می کند. مصرف بیش از اندازه داروهای تقویتی همانند قرص های ویتامین E و ویتامین A که از دسته ویتامین های محلول در چربی هستند، می توانند موجب خشکی بیشتر پوست شوند.

توصیه آخر: اگر چنانچه دچار اگزما یا زخم های سطحی یا بیماری های بافت همبند و کلاژن مانند برگر، سیانوز، واسکولیت، لوپوس و بیماری های سرمایی پوست در نواحی صورت، دست، پا و ساق هستید و بخصوص اگر دیابت دارید، باید بدانید که در صورت عدم رعایت این دستورها و حضور مستمر در هوای سرد مبتلا به زخم های عمیق در همان نواحی خواهید شد که به مراتب درمان آن مشکل تر از قبل خواهد بود و در صورت بروز کبودی و زخم، ایجاد گرمای ملایم در اطراف پوست آسیب دیده به منظور جریان خون بیشتر و مصرف همزمان آنتی بیوتیک موضعی با دستور پزشک مورد توصیه است.

منبع: سایت دکتردکتر
سایت دکتر نجفیان
سایت بیتوته