شاه کلید هم رنگ شدن با رسول مهربانی
اخلاق اکسیر جاودانگی
خدای متعال پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) را در قرآن کریم به عنوان شخصیت ممتاز و بهترین الگو جامعه انسانی معرفی کرده است، به طوری که تبعیت و پیروی از او ضامن سعادت واقعی است، خدای متعال در قرآن کریم به صراحت به همه بندگان خود امر می فرماید که از او تبعیت کنند و از هر آنچه او نهی کرده است اجتناب نمایند. این مطلب به خوبی گواه بر جایگاه ممتاز و ویژه رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) است. «وَ ما آتاکمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقاب [3] و آن چه را فرستاده [و او] به شما داد آن را بگیرید و از آن چه شما را از آن باز داشت، دوری کنید و از خدا پروا بدارید که عقاب الهی بسیار شدید است». دستورات و فرامینی که پیامبر اکرم(صلی الله علیه و اله) از ناحیه خدای متعال برای سعادت و شادکامی انسان در دنیا و آخرت به ارمغان آورده به سه قسم کلی تقسیم شده است: الف). احکام و فروعات عملی، ب). اعتقادات و مبانی نظری، ج). اخلاقیات و اصول رفتاری.هر یک از این سه حوزه از فرامین الهی خود به زیر مجموعه های فراوانی تقسیم می شود. یکی از رسالت های مهمی که بر عهده پیامبر گرامی اسلام(صلی الله علیه و اله) نهاده شده، اصلاح و پالایش اخلاقی جامعه انسانی بوده است، از این رو در منابع روایی از ایشان نقل شده است، رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم): «انَّما بُعِثتُ لِاُتمِمَّ مکارم الأخلاق؛[4] برای (احیای) مکارم اخلاق و نیکی‌های اخلاقی مبعوث شده‌ام». دستورات ارزشمند و خیرکننده فراوانی از رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) برای جامعه بشریت به یادگار مانده است، به گونه ای که اگر آحاد مردم تنها گوشه ای از این فرامین و دستورات اخلاقی را در زندگی دنیوی خود پیاده نمایند، دنیایی زیبا و توأم با آرامش و نیکی را تجربه خواهند کرد.
.jpg "شاه کلید هم رنگ شدن با رسول مهربانی")
شش دستور شگفت انگیز رسول مهربانی
در منابع روایی یک فرمول شگفت انگیز به یادگار مانده است که اگر هر انسانی بتواند آن را در زندگی خود پیاده نماید، زندگی او نزدیک به سبک زندگی پیامبر اکرم(صل الله علیه و اله) خواهد بود، معجونی با شش عنصر اخلاقی. در منابع روایی نقل شده است: روزی رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) به یاران و اطرافیان خود فرمودند: «أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِأَشْبَهِکُم؛[5] آیا شما را از شبیه ترینتان به خودم با خبر نسازم؟!». یاران حضرت مشتاقانه پاسخ مثبت دادند. حضرت نیز پرده از شش فضیلت اخلاقی برداشت که صلاح و اصلاح جامعه انسانی به آن وابسته است که عبارتند از:
1- پالایش اخلاقی
حضرت در فراز ابتدایی این حدیث نورانی یاران خود را متوجه جایگاه و اهمیت اخلاق می فرمایند و با یک توصیه کوتاه و کلیدی می فرماید: «اَحسَنُکُم خُلقا وَاَلیَنُکُم کَنَفا؛ هر کس خوش اخلاق تر، نرم خوتر». از جمله بارزترین و زیباترین اوصاف و خصوصیات طلایی و اخلاقی پیامبر مهربانی ها، اخلاق و مهرورزی با مردم است. این شاخص رفتاری حضرت در محیط خانوادگی در برخورد با همسر و فرزند و همچنین در محیط اجتماعی در ارتباط با همسایگان و دوستان و حتی معاندان و دشمنان نیز زبان زد عام و خاص شده بود. حضرت به گونه ای اخلاق مدارانه با اطرافیان خود ارتباط داشت که مغناطیس وجودیشان همگان را شیفته اخلاق و رفتار خود کرده بود. این موضوع به گونه ای است که باری تعالی نیز در قرآن کریم به نیکی از آن یاد کرده است: «وَ إِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظیمٍ؛[6] و تو اخلاق عظیم و برجستهاى دارى!».
2- مردم دوستى، محور رفتار اجتماعى
در فراز دوم روایت نبوی به دو محور دیگر از رفتار اخلاق مدارانه با خویشاوندان و دوستان اشاره شده است: «وَ اَبَرُّکُم بِقَرَابَتِهِ وَ اَشَدُّکُم حُبّا لاِخوانِهِ فى دینِهِ؛ به خویشانش نیکوکارتر، نسبت به برادران دینى اش دوستدارتر». از جمله صفات اخلاقی و دینی رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) مردم دوستی و مردم داری است. شاخص بسیار ارزشمندی که موجب شده بود برای هدایت و سعادت انسانها خطرناک ترین سختی ها و ناگواری ها را به جان و دل بخرد، و آنها را از مسیر ضلالت و گمراهی نجات دهد و با تمام بدی ها و کج خلقی های اطرافیان کنار بیاید و ذره ای از اصول اخلاقی پا پس نکشد، این خلق عظیم و زیبای نبوی گویای این است که محبّت و دوستى، بیشترین نقش را در ساماندهى جامعه آرمانىِ اسلام دارد و در تحقّق برنامه هایى که اسلام براى پیشرفت جامعه انسانى پیش بینى کرده، به اندازه اى مؤثّر است که در منابع روایی از امام باقر(علیه السلام) دین اسلام را چیزى جُز محبّت نمىداند.[7] مردمْ دوستى، گستره وسیعى را در بر مى گیرد. آموزه هایى چون کمک کردن به یکدیگر (همیارى اجتماعى)، همدردى، برآوردن نیاز دیگران، حفظ احترام و گرامى داشتن آنان، هر کدام به نحوى با مردمْ دوستى، ارتباط دارند.[8]در واقع اگر افراد هنر بخشیدن و عفو کردن را به خوبی می آموختند و مهارت گذشت کردن را در زندگی خود نهادینه می کردند، زندگی روی خوش و زیبای خود را به جامعه انسانی نشان می داد.
3-صبر بر حق
در فراز سوم موضوع صبر بر حق و حقیقت مطرح می شود، «وَ اَصبَرُکُم عَلَى الحَقِّ؛، بر حق شکیباتر» موضوعی که در فرهنگ قرآن نیز به خوبی از آن یاد شده است و همگان به رعایت آن سفارش شده اند، به طوری که خدای متعال در برنامه چهار ماده ى خوشبختى در سوره مبارکه عصر بر رعایت آن تأکید می فرماید.[9] «صبر» در اینجا نیز معنى وسیع و گسترده اى دارد که هم صبر بر اطاعت را شامل مى شود، و هم صبر در برابر انگیزه هاى معصیت، و هم صبر در برابر مصائب و حوادث ناگوار، و از دست دادن نیروها و سرمایه ها.[10]
4-مدیریت و کنترل خشم در زندگی
«وَاَکظَمُکُم لِلغَیظِ؛ خشم را فروخورنده‌تر». از جمله موضوعات کلیدی و مهمی که در زندگی و سعادت انسان نقش بسیار مهمی دارد، موضوع کنترل و مدیریت خشم و خشونت است، بدون شک هر انسانی ممکن است نسبت به برخی از حوادث و اتفاقاتی که در اطرافش به وجود می آید به خشم در آید، ولی این موضوع به هیچ وجه نباید موجب وارد شدن در مناطق ممنوعه و فراموش کردن حدود و مرزهای عقلی و شرعی شود. در واقع عنان خشم را باید با مدیریت هوشمندانه و عقلانی کنترل کرد و اجازه نداد از مرزهای شرعی خارج شود. برخی از محققان برای کنترل و مدیریت خشم توصیه های بسیار ارزشمندی را مطرح کرده اند که توجه به آنها می تواند انسان را از وارد شدن در مناطق ممنوعه باز دارد:الف). در مواقع خشم، باید رفتار پرخاشگرانه حدالامکان کنترل شود؛ مثلًا از تندى و برخورد فیزیکى کمترى برخوردار باشد.
ب). قضاوت هاى خود را حدالامکان تعدیل کرده و از حالت مطلق و کلى خارج کرد. در این موارد، جملات تلخى و تیزى خاصى خواهند داشت و بالطبع تحریک کنندگى بیشترى را باعث خواهند شد.
ت). در زمان خشم، توجه برگرداندن به خصوص به سمت خداوند که قدرت برتر است، کاهنده هیجان خواهد بود.
پ). توجه به روز قیامت و روز جزا، روزى که عواقب هر رفتار اشتباه و افراطى را مشاهده مى کنیم، در کنترل هیجان خشم مؤثر خواهد بود.[11]
5-استفاده از اهرم عفو و گذشت
«اَحسَنُکُم عَفْوا؛ و با گذشت‌تر». حلقه مفقوده بسیاری از روابط اجتماعی و خانوادگی را می توان در فقدان عنصر عفو و گذشت مشاهده کرد. در واقع اگر افراد هنر بخشیدن و عفو کردن را به خوبی می آموختند و مهارت گذشت کردن را در زندگی خود نهادینه می کردند، زندگی روی خوش و زیبای خود را به جامعه انسانی نشان می داد، آیات متعددی از قرآن کریم به این عنصر حیاتی سفارش کرده و همگان را به رعایت آن امر کرده است.
6- کلید طلایی انصاف در زندگی
«وَ أَشَدُّکُمْ مِنْ نَفْسِهِ إِنْصَافاً فِی اَلرِّضَا وَ اَلْغَضَبِ؛ درخرسندى و خشم با انصاف‌تر باشد». انصاف جلوه ای از عدالت ورزی در تعاملات اجتماعی است که در مقابل ظلم و ستم به کار برده می شود. در واقع انصاف به نوعی گویای این مطلب است که انسان هر آنچه از نیکی و خوبی برای خود دوست دارد، این موضوع را نیز برای دیگران بپسندد، همان گونه که می پسندد دیگران با او رفتار مناسب داشته باشند او نیز در ارتباط با دیگران رعایت اخلاق و مراعات را داشته باشد و در حق دیگران هیچ گونه ظلم و اجحافی را روا ندارد.پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه انبیاء، آیه 107. «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمینَ؛ ما تو را جز براى رحمت جهانیان نفرستادیم».
[2]. سوره مبارکه الأحزاب آیه ۲۱.
[3]. سوره مبارکه حشر، آیه7.
[4]. السنن الکبرى: ج 10 ص 323 ح 20782 عن أبی هریرة، کنز العمّال: ج 11 ص 420 ح 31969.
[5]. الکافی (ط - الإسلامیة)، ج2، ص241 ، ح35.
[6]. سوره مبارکه قلم، آیه 4.
[7]. دعائم الإسلام، ج 1، ص 71. «هل الدینُ إلّاالحبّ؟».
[8]. درآمدى بر روانشناسى تنظیم رفتار با رویکرد اسلامى ؛ ص374.
[9]. ر.ک: سوره مبارکه عصر، آیات2و3.
[10]. تفسیر نمونه، ج27، ص302.
[11]. کیومرثى، محمد رضا، مهار خشم، 1جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر - قم - ایران، چاپ: 1، 1391 ه.ش ؛ ص200.
