غزوه احد
تهیه کننده : محمود کریمی
منبع : راسخون
منبع : راسخون
روحیه قریش بر اثر شکست در جنگ بدر سخت افسرده بود. برای جبران این شکست مادی ومعنوی وبه قصد گرفتن انتقام کشتگان خود، بر آن شد که با ارتشی مجهز ومتشکل از دلاوران ورزیده اکثر قبایل عرب به سوی مدینه حرکت کنند. از این رو عمرو عاص وچند نفر دیگر مامور شدند که قبایل کنانه وثقیف را با خود همراه سازند واز آنان برای جنگ با مسلمانان کمک بگیرند. آنان توانستند سه هزار مرد جنگی برای مقابله با مسلمانان فراهم آورند.
دستگاه اطلاعاتی اسلام، پیامبر را از تصمیم قریش وحرکت آنان برای جنگ با مسلمانان آگاه ساخت. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برای مقابله با دشمن شورای نظامی تشکیل داد واکثریت اعضا نظر دادند که ارتش اسلام از مدینه خارج شود ودر بیرون شهر با دشمن بجنگد.
پیامبر پس از ادای نماز جمعه با لشکری بالغ بر هزار نفر مدینه را به قصد دامنه کوه احد ترک گفت.
مـشـركـان در حـالى عـازم مـديـنـه شدند كه همه يكدل و يك راءى بودند. بر خلاف جنگ بدر كه تـعـدادى كـنـيـزك آوازه خـوان هـمـراهشان بود، اين بار زنان اشراف را براى تحريك و انگيزش لشكر و يادآورى كشتگان بدر با خود آوردند. اين در حالى بود كه مسلمانان به دليـل اخـتـلافـى كـه بـر سـر مـحـل نـبرد با هم پيدا كردند، دچار دو دستگى شدند. آنهايى كه مـايـل بـه جـنـگ در بـيـرون شـهـر بـودنـد، سـرشـار از شـوق و نـشـاط و تـعـدادى از آنـهـا كـه مايل به جنگ در مدينه بودند، با اكراه به ميدان آمدند.
سـپـاه اسـلام تـركـيـبـى نـاهـمگون داشت . گروهى از آنان شيفته شهادت و گروهى ديگر محتاط بـودنـد. مـنافقان نيز عازم ميدان نبرد شدند، اما در نيمه راه به بهانه هاى واهى بازگشتند. در اين حال ، سپاه مشركان متشكل از دسته ها و گروههاى زير بود:
1 ـ قريش كه پيكره اصلى سپاه را تشكيل مى داد و فرماندهى و هدايت نبرد را به عهده داشت.
2 ـ قبيله هاى اطراف مكه .
3 ـ منافقان : اينان ضد انقلابهايى بودند كه از مدينه به مكه گريخته بودند و قريش روى آنـهـا زيـاد حـساب مى كرد. رئيس منافقان فردى به نام ابوعامر فاسق بود كه به قريش چنين وعـده مـى داد: اگـر مـن پـيـش قـوم خـود بـروم ، دو تـن از آنـهـا در بـرابـر شـما نخواهند ايستاد.
4 ـ زنـان : زنان شركت كننده در اين جنگ همسران اشراف قريش بودند و در راءس آنها، هند همسر ابوسفيان قرار داشت .
عـده كـسـانى كه مدينه را به سوى احد ترك كردند، حدود هزار تن بود. اما در نيمه راه منافقان بـه ريـاست عبدالله ابى به بهانه اينكه جنگى اتفاق نخواهد افتاد، به شهر بازگشتند. با تـوجـه بـه ايـنـكـه منافقان سيصد تن بودند، عده رزمندگان اسلام به هفتصد تن رسيد. از اين تعداد تنها صد نفر زره بر تن داشتند.
قريش كه خاطره تلخ شكست بدر را به ياد داشت ، تعداد جنگجويانش را به حدود سه هزار نفر افزايش داد. از اين عده هفتصد تن زره داشتند، دويست اسب و سه هزار شتر نيز با نيروى مشركان همراه بود.
فـرمـانـدهـى سـپـاه اسـلام در ايـن جـنگ با شخص رسول خدا(ص ) بود و فرماندهى سپاه كفر را ابـوسـفيان بر عهده داشت . وى بر خلاف ابوجهل (فرمانده مشركان در جنگ بدر) فردى آزموده و باتجربه بود.
از مـجـمـوعـه آنـچـه گـفـته شده دانسته مى شود كه توان و آمادگى مشركان نسبت به جنگ بدر، بمراتب بهتر بود و در برخى از جنبه ها مثل نيرو و تجهيزات بر مسلمانان برترى داشتند.
صف آرایی دو لشکر در بامداد روز هفتم شوال سال سوم هجرت آغاز شد. ارتش اسلام مکانی را اردوگاه خود قرار داد که از پشت به یک مانع وحافظ طبیعی یعنی کوه احد محدود می شد.
ولی در وسط کوه بریدگی خاصی بودکه احتمال می رفت دشمن، کوه را دور زند واز وسط آن بریدگی در پشت اردوگاه مسلمانان ظاهر شود. پیامبر برای رفع این خطر عبد الله جبیر را با پنجاه تیر انداز بر روی تپه ای مستقر ساخت که از نفوذ دشمن از این راه جلوگیری کنند وفرمان داد که هیچگاه از این نقطه دور نشوند، حتی اگر مسلمانان پیروز شوند ودشمن پا به فرار بگذارد.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرچم را به دست مصعب داد زیرا وی از قبیله بنی عبد الدار بود وپرجمدار قریش نیز از این قبیله بود.
جنگ آغاز شد، وبراثر دلاوریهای مسلمانان ارتش قریش با دادن تلفات زیاد پا به فرار گذارد. تیراندازان بالای تپه، تصور کردند که دیگر به استقرار آنان بر روی تپه نیازی نیست.ازاین رو، برخلاف دستور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، برای جمع آوری غنایم مقر نگهبانی را ترک کردند. خالد بن ولید که جنگاوری شجاع بود از آغاز نبرد می دانست که دهانه این تپه کلید پیروزی است.چند بار خواسته بود که از آنجا به پشت جبهه اسلام نفود کند ولی با تیراندازی نگهبانان روبرو شده، به عقب بازگشته بود. این بار که خالد مقر نگهبانی را خلوت دید با یک حمله توام با غافلگیری، در پشت سر مسلمانان ظاهر شد ومسلمانان غیر مسلح وغفلت زده را از پشت سر مورد حمله قرار داد. هرج ومرج عجیبی در میان مسلمانان پدید آمد وارتش فراری قریش، از این راه مجددا وارد میدان نبرد شد. در این میان مصعب بن عمیر پرچمدار اسلام به وسیله یکی از سربازان دشمن کشته شد وچون صورت مصعب پوشیده بود قاتل او خیال کرد که وی پیامبر اسلام است، لذا فریاد کشید:«الا قد قتل محمد».( هان ای مردم، آگاه باشید که محمد کشته شد). خبر مرگ پیامبر در میان مسلمانان انتشار یافت واکثریت قریب به اتفاق آنان پا به فرار گذاردند، به طوری که در میان میدان جز چند نفر انگشت شمار باقی نماندند.
ابن هشام، سیره نویس بزرگ اسلام، چنین می نویسد:
انس بن نضر عموی انس بن مالک می گوید:موقعی که ارتش اسلام تحت فشار قرار گرفت وخبر مرگ پیامبر منتشر شد، بیشتر مسلمانان به فکر نجات جان خود افتادند وهر کس به گوشه ای پناه برد. وی می گوید: دیدم که دسته ای از مهاجر وانصار، که در بین آنان عمر خطاب وطلحه وعبید الله بودند، در گوشه ای نشسته اند ودر فکر نجات خود هستند. من با لحن اعتراض آمیزی به آنان گفتم: چرا اینجا نشسته اید؟در جواب گفتند:پیامبر کشته شده است ودیگر نبرد فایده ندارد.من به آنها گفتم: اگر پیامبر کشته شده دیگر زندگی سودی ندارد; برخیزید ودر آن راهی که او کشته شد شما هم شهید شوید; واگر محمد کشته شد خدای او زنده است.وی می افزاید که:من دیدم سخنانم در آنها تاثیر ندارد; خوددست به سلاح بردم ومشغول نبرد شدم. (1)
ابن هشام می گوید:انس در این نبرد هفتاد زخم برداشت ونعش او را جز خواهر او کسی دیگر نشناخت. گروهی از مسلمانان به قدری افسرده بودند که برای نجات خود نقشه می کشیدندکه چگونه به عبد الله بن ابی منافق متوسل شوند تا از ابوسفیان برای آنها امان بگیرد! گروهی نیز به کوه پناه بردند. (2)
ابن ابی الحدید می نویسد:
شخصی در بغداد در سال 608 ه. ق. کتاب مغازی واقدی را نزد دانشمند بزرگ محمد بن معد علوی درس می گرفت ومن نیز یک روز در آن مجلس درس شرکت کردم.هنگامی که مطلب به اینجا رسید که محمد بن مسلمة، که صریحا نقل می کند که در روز احد با چشمهای خود دیده است که مسلمانان از کوه بالا می رفتند وپیامبر آنان را به نامهایشان صدا می زد ومی فرمود:«الی یا فلان، الی یا فلان( به سوی من بیا ای فلان) ولی هیچ کس به ندای رسول خدا جواب مثبت نمی داد، استاد به من گفت که منظور از فلان همان کسانی هستند که پس از پیامبر مقام ومنصب به دست آوردند و راوی، از ترس، از تصریح به نامهای آنان خودداری کرده است وصریحا نخواسته است اسم آنان را بیاورد.(3) »
وقتی شـايـعـه قـتل پيامبر(ص ) همه جا پيچيده بود، آن حضرت به كسانى كه وى را مى ديدند، اجازه تـكـذيب شايعه را نداد، شايد به اين منظور كه دشمن دست از تعقيب مسلمانان بردارد. ابوسفيان در پـاى كـوه آمد و پرسيد: آيا پيامبر(ص ) زنده است ؟ حضرتش به منظور خرد كردن روحيه او دسـتـور داد كـه بـگـويـنـد: زنـده اسـت . ابـوسـفـيـان فـريـاد زد: (اُعـْلُ هـُبـَل ) (زنـده بـاد هـبـل ) و مـسـلمـانـان بـه دسـتـور پـيـامـبـر(ص )، پـاسـخ دادنـد (الله اعلى و اجـل ) (خـداونـد برتر و شكوهمندتر است ). ابوسفيان گفت : امروز به جاى روز بدر؛ روزگار نوبتى است و جنگ پيروزى و شكست دارد. ابوسفيان پاسخ شنيد: كشته هاى ما در بهشتند و كشته هـاى شـمـا در دوزخ . وى گـفـت : مـا عزّى داريم و شما نداريد. پاسخ شنيد: خداوند مولاى ماست و شـمـا مـولايـى نـداريـد. آن گـاه فـرمـانـده سـپـاه كـفـر فـريـاد زد: وعـده مـا و شـمـا سال ديگر در بدر. رسول خدا(ص ) فرمود: بگوييد مانعى ندارد. ابوسفيان كه اين صلابت را ديد، راهش را گرفت و رفت .
رسول خدا(ص ) در اين هنگام نگران شد كه مبادا دشمن به مدينه حمله كند. براى پى بردن به مـقـصـد دشمن به حضرت على (ع ) ماءموريت داد كه آنان را زير نظر بگيرد و فرمود: اگر بر شـتـران سـوار بـاشـند و اسبان را يدك بكشند به مكه مى روند و اگر سوار بر اسب باشند و شتران را يدك بكشند قصد رفتن به مدينه را دارند و افزود: قسم به آنكه جانم به دست اوست ، اگر آهنگ مدينه كنند به سويشان خواهم رفت و با آنان خواهم جنگيد.
انما المؤمنون الذین آمنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله اولئک هم الصادقون .(حجرات:15)
افراد با ایمان کسانی هستند که به خدا ورسول او ایمان آوردند ودر ایمان خود شک وتردید نداشتند ودر راه خدا با اموال وجانهای خود جهاد کردند. حقا که آنان در ادعای خود راستگویانند.
جنگ احد بهترین محک برای شناختن مؤمن از غیر مؤمن وعالیترین مقیاس برای تعیین میزان ایمان بسیاری از مدعیان ایمان بود.فرار گروهی ازمسلمانان در این جنگ چنان تاثر انگیز بود که زنان مسلمان، که در پی فرزندان خود به صحنه جنگ آمده بودند وگاهی مجروحان را پرستاری می کردند وتشنگان را آب می دادند، مجبور شدند که از وجود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دفاع کنند.هنگامی که زنی به نام نسیبه فرار مدعیان ایمان را مشاهده کرد شمشیری به دست گرفت واز رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دفاع کرد. وقتی پیامبر جانبازی این زن را در برابر فرار دیگران مشاهده کرد جمله تاریخی خود را در باره این زن فداکار بیان کرد وفرمود:«مقام نسیة بنت کعب خیر من مقام فلان و فلان »( مقام نسیبه دختر کعب از مقام فلان وفلان بالاتر است) ابن ابی الحدید می گوید: راوی به پیامبر خیانت کرده، نام افرادی را که پیامبر صریحا فرموده، نیاورده است. (4)
در برابر این افراد، تاریخ به ایثار افسری اعتراف می کند که در تمام تاریخ اسلام نمونه فداکاری است وپیروزی مجدد مسلمانان در نبرد احد معلول جانبازی اوست. این افسر ارشد، این فداکار واقعی، مولای متقیان وامیر مؤمنان، علی علیه السلام است. علت فرار قریش در آغاز نبرد این بود که پرچمداران نه گانه آنان یکی پس از دیگری به وسیله حضرت علی علیه السلام از پای در آمدند و بالنتیجه رعب شدیدی در دل قریش افتاد که تاب وتوقف واستقامت را از آنان سلب نمود. (5)
1- ابن اثیر در تاریخ خود (6) می نویسد:
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از هر طرف مورد هجوم دسته هایی از لشکر قریش قرار گرفت. هر دسته ای که به آن حضرت حمله می آوردند حضرت علی علیه السلام به فرمان پیامبر به آنها حمله می برد وبا کشتن بعضی از آنها موجبات تفرقشان را فراهم می کرد واین جریان چند بار در احد تکرار شد. به پاس این فداکاری، امین وحی نازل شد وایثار حضرت علی را نزد پیامبر ستود وگفت: این نهایت فداکاری است که او از خود نشان می دهد. رسول خدا امین وحی را تصدیق کرد وگفت:«من از علی واو از من است » سپس ندایی در میدان شنیده شد که مضمون آن چنین بود:
«لاسیف الا ذوالفقار، ولا فتی الا علی ».
شمشیری چون ذوالفقار وجوانمردی همچون علی نیست.
ابن ابی الحدید جریان را تا حدی مشروحتر نقل کرده، می گوید:
دسته ای که برای کشتن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هجوم می آوردند پنجاه نفر بودند وعلی علیه السلام در حالی که پیاده بود آنها را متفرق می ساخت.
سپس جریان نزول جبرئیل را نقل کرده، می گوید:
علاوه بر این مطلب که از نظر تاریخ مسلم است، من در برخی از نسخه های کتاب «غزوات » محمد بن اسحاق جریان آمدن جبرئیل را دیده ام. حتی روزی از استاد خود عبد الوهاب سکینه از صحت آن پرسیدم. وی گفت صحیح است. من به او گفتم چرا این خبر صحیح را مؤلفان صحاح ششگانه ننوشته اند؟ وی در پاسخ گفت: خیلی از روایات صحیح داریم که نویسندگان صحاح از درج آن غفلت ورزیده اند! (7)
2- در سخنرانی مشروحی که امیر مؤمنان برای «راس الیهود» در محضر گروهی از اصحاب خود ایراد فرمود به فداکاری خود چنین اشاره می فرماید:
هنگامی که ارتش قریش سیل آسا بر ما حمله کرد، انصار ومهاجرین راه خانه خود گرفتند. من با وجود هفتاد زخم از آن حضرت دفاع کردم.
سپس آن حضرت قبا را به کنار زد ودست روی مواضع زخم، که نشانه های آنها باقی بود، کشید. حتی به نقل «خصال » صدوق، حضرت علی علیه السلام در دفاع از وجود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به قدری پافشاری وفداکاری کرد که شمشیر او شکست وپیامبر شمشیر خود را که ذوالفقار بود به وی مرحمت نمود تا به وسیله آن به جهاد خود در راه خدا ادامه دهد. (8)
3- ابن ابی الحدید می نویسد:
هنگامی که غالب یاران پیامبر پا به فرار نهادند فشار حمله دشمن به سوی آن حضرت بالا گرفت. دسته ای از قبیله بنی کنانه وگروهی از قبیله بنی عبد مناف که در میان آنان چهار قهرمان نامور بود به سوی پیامبر هجوم آوردند. در این هنگام حضرت علی پروانه وار گرد وجود پیامبر می گشت واز نزدیک شدن دشمن به او جلوگیری می کرد. گروهی که تعداد آنان از پنجاه نفر تجاوز می کرد قصد جان پیامبر کردند وتنها حملات آتشین حضرت علی بود که آنان را متفرق می کرد. اما آنان باز در نقطه ای گرد می آمدند وحمله خود را از سر می گرفتند. در این حملات، آن چهار قهرمان وده نفر دیگر که اسامی آنان را تاریخ مشخص نکرده است کشته شدند. جبرئیل این فداکاری حضرت علی علیه السلام را به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تبریک گفت وپیامبر فرمود: «علی از من و من از او هستم ».
4- در صحنه جنگهای گذشته پرچمدار از موقعیت بسیار بزرگی برخوردار بوده وپیوسته پرچم به دست افراد دلیر وتوانا واگذار می شده است. پایداری پرچمدار موجب دلگرمی جنگجویان دیگر بود وبرای جلوگیری از ضربه روحی به سربازان چند نفر به عنوان پرچمدار تعیین می شد تا اگر یکی کشته شود دیگری پرچم را به دست بگیرد.
قریش از شجاعت ودلاوری مسلمانان در نبرد بدر آگاه بود. از این رو، تعداد زیادی از دلاوران خود را به عنوان حامل پرچم معین کرده بود. نخستین کسی که مسئولیت پرچمداری قریش را به عهده داشت طلحة بن طلیحه بود. وی نخستین کسی بود که با ضربات حضرت علی علیه السلام از پای در آمد. پس از قتل او پرچم قریش را افراد زیر به نوبت به دست گرفتند وهمگی با ضربات حضرت علی علیه السلام از پای در آمدند:سعید بن طلحه، عثمان بن طلحه، شافع بن طلحه، حارث بن ابی طلحه، عزیز بن عثمان، عبد الله بن جمیله، ارطاة بن شراحبیل، صواب.
با کشته شدن این افراد، سپاه قریش پا به فرار گذارد واز این راه نخستین پیروزی مسلمانان با فداکاری حضرت علی علیه السلام به دست آمد. (9)
مرحوم مفید در ارشاد از امام صادق علیه السلام نقل می کند که پرچمداران قریش نه نفر بودند وهمگی، یکی پس از دیگری، به دست حضرت علی علیه السلام از پای در آمدند.
ابن هشام در سیره خود علاوه بر این افراد از افراد دیگری نام می برد که در حمله نخست با ضربات علی علیه السلام از پای در آمدند. (10)
حمزه، شیر خدا و شیر رسول خدا و عموی پیامبر صلی الله علیه و آله است. پسر عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف است. مادرش هاله دختر اُهیب بن عبدمناف است.
نخستین پرچمی که رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از آمدن به مدینه بست برای حمزة بن عبدالمطلب بود و او را به فرماندهی سریه ای که سی سوار بودند گماشت و دستور فرمود تا ساحل دریا پیش بروند و کاروانی از قریش را که از شام به مکه باز می گشت فرو گیرند، کاروان مذکور مرکب از سیصد شتر و به فرماندهی ابوجهل بن هشام بود. حمزه بدون اینکه درگیری پیش آید از این سفر برگشت، محمد بن عمر واقدی می گوید:این خبر مورد اجماع است که نخستین پرچمی که رسول خدا بسته است برای حمزه بوده است.
حمزه مردی میانه بالا بود، او را وحشی پسر حرب کشت و شکمش را درید و جگرش را بیرون کشید و برای هند دختر عتبه بن ربیعه آورد و هند جگر حمزه را در دهان نهاد و جوید و سپس بیرون انداخت و آمد حمزه را مثله کرد و از تمام اندام او برای خود یاره و خلخال و بازوبند درست کرد و آنها و جگر حمزه را به مکه آورد.
علی علیه السلام و زبیر برای دفن حمزه وارد گورش شدند و پیامبر صلی الله علیه و آله بر لبه گور نشسته بود.
حمزه نخستین شهید احد بود که رسول خدا بر او نماز گزارد و چهار تکبیر فرمود و سپس دیگر شهیدان را یکی یکی می آوردند و کنار او می نهادند و رسول خدا بر آن شهید و حمزه نماز می گزارد آن چنان که هفتاد بار بر او نماز گزارد.
گفت: ای رسول خدا! حمزه را مثله کرده اند. پیامبر صلی الله علیه و آله را خوش نیامد که بر پیکر حمزه بنگرد. میان دیگر شهیدان ایستاد و فرمود: خود گواه این شهیدانم. آنها را همچنان با خون و زخم هایشان بپیچید که هر مجروح که در راه خدا مجروح شود روز قیامت از زخم او ماده ای بیرون می ریزد که رنگش چون خون و بوی آن چون مشک است. هرکدام را که بیشتر قرآن می دانند زودتر در گور نهید و دفن کنید.
و آن دو چنان وانمود کردند که سخن او را نمی فهمند، در این هنگام پیامبر صلی الله علیه و آله سر رسید و فرمود: می ترسم صفیه از اندوه دیوانه شود. پس دست بر سینه عمه خود نهاد و برایش دعا کرد.
در این هنگام صفیه کلمه «اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ» را بر زبان آورد و گریست، آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله کنار جسد حمزه آمد و ایستاد و او را مثله کرده بودند. در این هنگام پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد شهدا را نه تا نه تا آوردند و هر نه شهید را کنار حمزه می نهادند و پیامبر بر آنها نماز می گزارد و هفت تکبیر می گفت و پیکر نه شهید را بر می داشتند و نه شهید دیگر می نهادند و باز پیامبر بر آنها هفت تکبیر می گفت، تا از نماز برایشان فارغ شد.
قرآن كريم مى فرمايد:
( مـِنـْكـُمْ مـَنْ يـُريدُ الدُّنْيا وَ مِنْكُمْ مَنْ يُريدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَ لَقَدْ غَفا عَنْكُمْ وَ اللّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنينَ) كـسـانـى از شـمـا دنـيـا را مـى خـواهـيـد و كسانى از شما آخرت را مى خواهيد. پس شما را از پـيـشـرفـت و غـلبـه بـر دشـمن باز داشت تا شما را بيازمايد و به درستى كه از تقصير شما درگذشت و خداوند بر مؤ منان صاحب فضل است .
( اِذْ تـُصـْعـِدُونَ وَ لاتـَلْوُونَ عَلى اَحَدٍ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فى اُخْريكُمْ فَاَثابَكُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِكَيْلا تَحْزَنُوا عَلى مافاتَكُمْ وَ لامااَصابَكُمْ) هـنـگـامى كه رو به هزيمت نهاديد و به هيچ كس توجه نداشتيد، در حالى كه پيامبر(ص ) شـمـا را بـه يـارى ديـگران مى خواند، پس غمى بر غم شما افزود تا از اين پس براى از دست دادن چيزى يا وارد آمدن مصيبتى اندوهگين نشويد.
مـيـزان پيروزى و شكست ، تنها آمار كشتگان و مجروحين نيست . شكست واقعى زمانى است كه افراد زنـده و تـنـدرسـت ، خـود را بـبازند. اما كسانى كه خود را نبازند و پس از شكست در صدد جبران كـاسـتـيـها برآيند، در حقيقت شكست نخورده اند. قرآن كريم به مسلمانان يادآور مى شود كه گر چـه در ايـن جـنگ ناكام شده اند، ولى نبايد از ياد ببرند كه دشمن نيز پيش از آن شكست خورد؛ و آنـان بـايـد بـدانـنـد كه دنيا دست به دست مى گردد و در حوادث تلخ و شيرين است كه مؤ منان راستين شناخته مى شوند.
( اِنْ يـَمـْسـَسـْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَ تِلْكَ الْاَيّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللّهُ الَّذينَ امَنوُا ...) اگـر بـه شـمـا زخـمى رسيد، به دشمنان شما نيز زخمى مانند آن رسيد و اين روزگار را ميان مردم مى گردانيم تا مؤ منين [ از غير مؤ منين ] بازشناخته شوند.
قرآن كريم در اين باره مى فرمايد:
( اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمّا يَعْلَمِ اللّهُ الَّذينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ يَعْلَمَ الصّابِرينَ # وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ اَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَاءيْتُمُوهُ وَ اَنْتُمْ تَنْظُرُونَ) آيـا گـمـان كـرديـد كه به بهشت مى رويد پيش از آنكه خداوند كسانى از شما را كه جهاد كـردنـد، بـازشناسد و صبر كنندگان را معلوم بدارد. شما همان كسانى هستيد كه پيش از آن كه دسـتور جهاد براى مسلمين بيايد با كمال شوق آرزوى جهاد و كشته شدن در راه دين را مى كرديد پس چگونه امروز كه به جهاد مامور شديد سخت از مرگ نگران مى شويد.
فروغ ولایت ، سبحانی ، جعفر
Tooba-ir.org
hawzah.net
دستگاه اطلاعاتی اسلام، پیامبر را از تصمیم قریش وحرکت آنان برای جنگ با مسلمانان آگاه ساخت. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برای مقابله با دشمن شورای نظامی تشکیل داد واکثریت اعضا نظر دادند که ارتش اسلام از مدینه خارج شود ودر بیرون شهر با دشمن بجنگد.
پیامبر پس از ادای نماز جمعه با لشکری بالغ بر هزار نفر مدینه را به قصد دامنه کوه احد ترک گفت.
مـشـركـان در حـالى عـازم مـديـنـه شدند كه همه يكدل و يك راءى بودند. بر خلاف جنگ بدر كه تـعـدادى كـنـيـزك آوازه خـوان هـمـراهشان بود، اين بار زنان اشراف را براى تحريك و انگيزش لشكر و يادآورى كشتگان بدر با خود آوردند. اين در حالى بود كه مسلمانان به دليـل اخـتـلافـى كـه بـر سـر مـحـل نـبرد با هم پيدا كردند، دچار دو دستگى شدند. آنهايى كه مـايـل بـه جـنـگ در بـيـرون شـهـر بـودنـد، سـرشـار از شـوق و نـشـاط و تـعـدادى از آنـهـا كـه مايل به جنگ در مدينه بودند، با اكراه به ميدان آمدند.
سـپـاه اسـلام تـركـيـبـى نـاهـمگون داشت . گروهى از آنان شيفته شهادت و گروهى ديگر محتاط بـودنـد. مـنافقان نيز عازم ميدان نبرد شدند، اما در نيمه راه به بهانه هاى واهى بازگشتند. در اين حال ، سپاه مشركان متشكل از دسته ها و گروههاى زير بود:
1 ـ قريش كه پيكره اصلى سپاه را تشكيل مى داد و فرماندهى و هدايت نبرد را به عهده داشت.
2 ـ قبيله هاى اطراف مكه .
3 ـ منافقان : اينان ضد انقلابهايى بودند كه از مدينه به مكه گريخته بودند و قريش روى آنـهـا زيـاد حـساب مى كرد. رئيس منافقان فردى به نام ابوعامر فاسق بود كه به قريش چنين وعـده مـى داد: اگـر مـن پـيـش قـوم خـود بـروم ، دو تـن از آنـهـا در بـرابـر شـما نخواهند ايستاد.
4 ـ زنـان : زنان شركت كننده در اين جنگ همسران اشراف قريش بودند و در راءس آنها، هند همسر ابوسفيان قرار داشت .
عـده كـسـانى كه مدينه را به سوى احد ترك كردند، حدود هزار تن بود. اما در نيمه راه منافقان بـه ريـاست عبدالله ابى به بهانه اينكه جنگى اتفاق نخواهد افتاد، به شهر بازگشتند. با تـوجـه بـه ايـنـكـه منافقان سيصد تن بودند، عده رزمندگان اسلام به هفتصد تن رسيد. از اين تعداد تنها صد نفر زره بر تن داشتند.
قريش كه خاطره تلخ شكست بدر را به ياد داشت ، تعداد جنگجويانش را به حدود سه هزار نفر افزايش داد. از اين عده هفتصد تن زره داشتند، دويست اسب و سه هزار شتر نيز با نيروى مشركان همراه بود.
فـرمـانـدهـى سـپـاه اسـلام در ايـن جـنگ با شخص رسول خدا(ص ) بود و فرماندهى سپاه كفر را ابـوسـفيان بر عهده داشت . وى بر خلاف ابوجهل (فرمانده مشركان در جنگ بدر) فردى آزموده و باتجربه بود.
از مـجـمـوعـه آنـچـه گـفـته شده دانسته مى شود كه توان و آمادگى مشركان نسبت به جنگ بدر، بمراتب بهتر بود و در برخى از جنبه ها مثل نيرو و تجهيزات بر مسلمانان برترى داشتند.
صف آرایی دو لشکر در بامداد روز هفتم شوال سال سوم هجرت آغاز شد. ارتش اسلام مکانی را اردوگاه خود قرار داد که از پشت به یک مانع وحافظ طبیعی یعنی کوه احد محدود می شد.
ولی در وسط کوه بریدگی خاصی بودکه احتمال می رفت دشمن، کوه را دور زند واز وسط آن بریدگی در پشت اردوگاه مسلمانان ظاهر شود. پیامبر برای رفع این خطر عبد الله جبیر را با پنجاه تیر انداز بر روی تپه ای مستقر ساخت که از نفوذ دشمن از این راه جلوگیری کنند وفرمان داد که هیچگاه از این نقطه دور نشوند، حتی اگر مسلمانان پیروز شوند ودشمن پا به فرار بگذارد.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پرچم را به دست مصعب داد زیرا وی از قبیله بنی عبد الدار بود وپرجمدار قریش نیز از این قبیله بود.
جنگ آغاز شد، وبراثر دلاوریهای مسلمانان ارتش قریش با دادن تلفات زیاد پا به فرار گذارد. تیراندازان بالای تپه، تصور کردند که دیگر به استقرار آنان بر روی تپه نیازی نیست.ازاین رو، برخلاف دستور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، برای جمع آوری غنایم مقر نگهبانی را ترک کردند. خالد بن ولید که جنگاوری شجاع بود از آغاز نبرد می دانست که دهانه این تپه کلید پیروزی است.چند بار خواسته بود که از آنجا به پشت جبهه اسلام نفود کند ولی با تیراندازی نگهبانان روبرو شده، به عقب بازگشته بود. این بار که خالد مقر نگهبانی را خلوت دید با یک حمله توام با غافلگیری، در پشت سر مسلمانان ظاهر شد ومسلمانان غیر مسلح وغفلت زده را از پشت سر مورد حمله قرار داد. هرج ومرج عجیبی در میان مسلمانان پدید آمد وارتش فراری قریش، از این راه مجددا وارد میدان نبرد شد. در این میان مصعب بن عمیر پرچمدار اسلام به وسیله یکی از سربازان دشمن کشته شد وچون صورت مصعب پوشیده بود قاتل او خیال کرد که وی پیامبر اسلام است، لذا فریاد کشید:«الا قد قتل محمد».( هان ای مردم، آگاه باشید که محمد کشته شد). خبر مرگ پیامبر در میان مسلمانان انتشار یافت واکثریت قریب به اتفاق آنان پا به فرار گذاردند، به طوری که در میان میدان جز چند نفر انگشت شمار باقی نماندند.
ابن هشام، سیره نویس بزرگ اسلام، چنین می نویسد:
انس بن نضر عموی انس بن مالک می گوید:موقعی که ارتش اسلام تحت فشار قرار گرفت وخبر مرگ پیامبر منتشر شد، بیشتر مسلمانان به فکر نجات جان خود افتادند وهر کس به گوشه ای پناه برد. وی می گوید: دیدم که دسته ای از مهاجر وانصار، که در بین آنان عمر خطاب وطلحه وعبید الله بودند، در گوشه ای نشسته اند ودر فکر نجات خود هستند. من با لحن اعتراض آمیزی به آنان گفتم: چرا اینجا نشسته اید؟در جواب گفتند:پیامبر کشته شده است ودیگر نبرد فایده ندارد.من به آنها گفتم: اگر پیامبر کشته شده دیگر زندگی سودی ندارد; برخیزید ودر آن راهی که او کشته شد شما هم شهید شوید; واگر محمد کشته شد خدای او زنده است.وی می افزاید که:من دیدم سخنانم در آنها تاثیر ندارد; خوددست به سلاح بردم ومشغول نبرد شدم. (1)
ابن هشام می گوید:انس در این نبرد هفتاد زخم برداشت ونعش او را جز خواهر او کسی دیگر نشناخت. گروهی از مسلمانان به قدری افسرده بودند که برای نجات خود نقشه می کشیدندکه چگونه به عبد الله بن ابی منافق متوسل شوند تا از ابوسفیان برای آنها امان بگیرد! گروهی نیز به کوه پناه بردند. (2)
ابن ابی الحدید می نویسد:
شخصی در بغداد در سال 608 ه. ق. کتاب مغازی واقدی را نزد دانشمند بزرگ محمد بن معد علوی درس می گرفت ومن نیز یک روز در آن مجلس درس شرکت کردم.هنگامی که مطلب به اینجا رسید که محمد بن مسلمة، که صریحا نقل می کند که در روز احد با چشمهای خود دیده است که مسلمانان از کوه بالا می رفتند وپیامبر آنان را به نامهایشان صدا می زد ومی فرمود:«الی یا فلان، الی یا فلان( به سوی من بیا ای فلان) ولی هیچ کس به ندای رسول خدا جواب مثبت نمی داد، استاد به من گفت که منظور از فلان همان کسانی هستند که پس از پیامبر مقام ومنصب به دست آوردند و راوی، از ترس، از تصریح به نامهای آنان خودداری کرده است وصریحا نخواسته است اسم آنان را بیاورد.(3) »
وقتی شـايـعـه قـتل پيامبر(ص ) همه جا پيچيده بود، آن حضرت به كسانى كه وى را مى ديدند، اجازه تـكـذيب شايعه را نداد، شايد به اين منظور كه دشمن دست از تعقيب مسلمانان بردارد. ابوسفيان در پـاى كـوه آمد و پرسيد: آيا پيامبر(ص ) زنده است ؟ حضرتش به منظور خرد كردن روحيه او دسـتـور داد كـه بـگـويـنـد: زنـده اسـت . ابـوسـفـيـان فـريـاد زد: (اُعـْلُ هـُبـَل ) (زنـده بـاد هـبـل ) و مـسـلمـانـان بـه دسـتـور پـيـامـبـر(ص )، پـاسـخ دادنـد (الله اعلى و اجـل ) (خـداونـد برتر و شكوهمندتر است ). ابوسفيان گفت : امروز به جاى روز بدر؛ روزگار نوبتى است و جنگ پيروزى و شكست دارد. ابوسفيان پاسخ شنيد: كشته هاى ما در بهشتند و كشته هـاى شـمـا در دوزخ . وى گـفـت : مـا عزّى داريم و شما نداريد. پاسخ شنيد: خداوند مولاى ماست و شـمـا مـولايـى نـداريـد. آن گـاه فـرمـانـده سـپـاه كـفـر فـريـاد زد: وعـده مـا و شـمـا سال ديگر در بدر. رسول خدا(ص ) فرمود: بگوييد مانعى ندارد. ابوسفيان كه اين صلابت را ديد، راهش را گرفت و رفت .
رسول خدا(ص ) در اين هنگام نگران شد كه مبادا دشمن به مدينه حمله كند. براى پى بردن به مـقـصـد دشمن به حضرت على (ع ) ماءموريت داد كه آنان را زير نظر بگيرد و فرمود: اگر بر شـتـران سـوار بـاشـند و اسبان را يدك بكشند به مكه مى روند و اگر سوار بر اسب باشند و شتران را يدك بكشند قصد رفتن به مدينه را دارند و افزود: قسم به آنكه جانم به دست اوست ، اگر آهنگ مدينه كنند به سويشان خواهم رفت و با آنان خواهم جنگيد.
فداکاری نشانه ایمان به هدف
انما المؤمنون الذین آمنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله اولئک هم الصادقون .(حجرات:15)
افراد با ایمان کسانی هستند که به خدا ورسول او ایمان آوردند ودر ایمان خود شک وتردید نداشتند ودر راه خدا با اموال وجانهای خود جهاد کردند. حقا که آنان در ادعای خود راستگویانند.
جنگ احد بهترین محک برای شناختن مؤمن از غیر مؤمن وعالیترین مقیاس برای تعیین میزان ایمان بسیاری از مدعیان ایمان بود.فرار گروهی ازمسلمانان در این جنگ چنان تاثر انگیز بود که زنان مسلمان، که در پی فرزندان خود به صحنه جنگ آمده بودند وگاهی مجروحان را پرستاری می کردند وتشنگان را آب می دادند، مجبور شدند که از وجود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم دفاع کنند.هنگامی که زنی به نام نسیبه فرار مدعیان ایمان را مشاهده کرد شمشیری به دست گرفت واز رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دفاع کرد. وقتی پیامبر جانبازی این زن را در برابر فرار دیگران مشاهده کرد جمله تاریخی خود را در باره این زن فداکار بیان کرد وفرمود:«مقام نسیة بنت کعب خیر من مقام فلان و فلان »( مقام نسیبه دختر کعب از مقام فلان وفلان بالاتر است) ابن ابی الحدید می گوید: راوی به پیامبر خیانت کرده، نام افرادی را که پیامبر صریحا فرموده، نیاورده است. (4)
در برابر این افراد، تاریخ به ایثار افسری اعتراف می کند که در تمام تاریخ اسلام نمونه فداکاری است وپیروزی مجدد مسلمانان در نبرد احد معلول جانبازی اوست. این افسر ارشد، این فداکار واقعی، مولای متقیان وامیر مؤمنان، علی علیه السلام است. علت فرار قریش در آغاز نبرد این بود که پرچمداران نه گانه آنان یکی پس از دیگری به وسیله حضرت علی علیه السلام از پای در آمدند و بالنتیجه رعب شدیدی در دل قریش افتاد که تاب وتوقف واستقامت را از آنان سلب نمود. (5)
شرح فداکاری امام علی (علیه السلام)
1- ابن اثیر در تاریخ خود (6) می نویسد:
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از هر طرف مورد هجوم دسته هایی از لشکر قریش قرار گرفت. هر دسته ای که به آن حضرت حمله می آوردند حضرت علی علیه السلام به فرمان پیامبر به آنها حمله می برد وبا کشتن بعضی از آنها موجبات تفرقشان را فراهم می کرد واین جریان چند بار در احد تکرار شد. به پاس این فداکاری، امین وحی نازل شد وایثار حضرت علی را نزد پیامبر ستود وگفت: این نهایت فداکاری است که او از خود نشان می دهد. رسول خدا امین وحی را تصدیق کرد وگفت:«من از علی واو از من است » سپس ندایی در میدان شنیده شد که مضمون آن چنین بود:
«لاسیف الا ذوالفقار، ولا فتی الا علی ».
شمشیری چون ذوالفقار وجوانمردی همچون علی نیست.
ابن ابی الحدید جریان را تا حدی مشروحتر نقل کرده، می گوید:
دسته ای که برای کشتن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هجوم می آوردند پنجاه نفر بودند وعلی علیه السلام در حالی که پیاده بود آنها را متفرق می ساخت.
سپس جریان نزول جبرئیل را نقل کرده، می گوید:
علاوه بر این مطلب که از نظر تاریخ مسلم است، من در برخی از نسخه های کتاب «غزوات » محمد بن اسحاق جریان آمدن جبرئیل را دیده ام. حتی روزی از استاد خود عبد الوهاب سکینه از صحت آن پرسیدم. وی گفت صحیح است. من به او گفتم چرا این خبر صحیح را مؤلفان صحاح ششگانه ننوشته اند؟ وی در پاسخ گفت: خیلی از روایات صحیح داریم که نویسندگان صحاح از درج آن غفلت ورزیده اند! (7)
2- در سخنرانی مشروحی که امیر مؤمنان برای «راس الیهود» در محضر گروهی از اصحاب خود ایراد فرمود به فداکاری خود چنین اشاره می فرماید:
هنگامی که ارتش قریش سیل آسا بر ما حمله کرد، انصار ومهاجرین راه خانه خود گرفتند. من با وجود هفتاد زخم از آن حضرت دفاع کردم.
سپس آن حضرت قبا را به کنار زد ودست روی مواضع زخم، که نشانه های آنها باقی بود، کشید. حتی به نقل «خصال » صدوق، حضرت علی علیه السلام در دفاع از وجود پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به قدری پافشاری وفداکاری کرد که شمشیر او شکست وپیامبر شمشیر خود را که ذوالفقار بود به وی مرحمت نمود تا به وسیله آن به جهاد خود در راه خدا ادامه دهد. (8)
3- ابن ابی الحدید می نویسد:
هنگامی که غالب یاران پیامبر پا به فرار نهادند فشار حمله دشمن به سوی آن حضرت بالا گرفت. دسته ای از قبیله بنی کنانه وگروهی از قبیله بنی عبد مناف که در میان آنان چهار قهرمان نامور بود به سوی پیامبر هجوم آوردند. در این هنگام حضرت علی پروانه وار گرد وجود پیامبر می گشت واز نزدیک شدن دشمن به او جلوگیری می کرد. گروهی که تعداد آنان از پنجاه نفر تجاوز می کرد قصد جان پیامبر کردند وتنها حملات آتشین حضرت علی بود که آنان را متفرق می کرد. اما آنان باز در نقطه ای گرد می آمدند وحمله خود را از سر می گرفتند. در این حملات، آن چهار قهرمان وده نفر دیگر که اسامی آنان را تاریخ مشخص نکرده است کشته شدند. جبرئیل این فداکاری حضرت علی علیه السلام را به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم تبریک گفت وپیامبر فرمود: «علی از من و من از او هستم ».
4- در صحنه جنگهای گذشته پرچمدار از موقعیت بسیار بزرگی برخوردار بوده وپیوسته پرچم به دست افراد دلیر وتوانا واگذار می شده است. پایداری پرچمدار موجب دلگرمی جنگجویان دیگر بود وبرای جلوگیری از ضربه روحی به سربازان چند نفر به عنوان پرچمدار تعیین می شد تا اگر یکی کشته شود دیگری پرچم را به دست بگیرد.
قریش از شجاعت ودلاوری مسلمانان در نبرد بدر آگاه بود. از این رو، تعداد زیادی از دلاوران خود را به عنوان حامل پرچم معین کرده بود. نخستین کسی که مسئولیت پرچمداری قریش را به عهده داشت طلحة بن طلیحه بود. وی نخستین کسی بود که با ضربات حضرت علی علیه السلام از پای در آمد. پس از قتل او پرچم قریش را افراد زیر به نوبت به دست گرفتند وهمگی با ضربات حضرت علی علیه السلام از پای در آمدند:سعید بن طلحه، عثمان بن طلحه، شافع بن طلحه، حارث بن ابی طلحه، عزیز بن عثمان، عبد الله بن جمیله، ارطاة بن شراحبیل، صواب.
با کشته شدن این افراد، سپاه قریش پا به فرار گذارد واز این راه نخستین پیروزی مسلمانان با فداکاری حضرت علی علیه السلام به دست آمد. (9)
مرحوم مفید در ارشاد از امام صادق علیه السلام نقل می کند که پرچمداران قریش نه نفر بودند وهمگی، یکی پس از دیگری، به دست حضرت علی علیه السلام از پای در آمدند.
ابن هشام در سیره خود علاوه بر این افراد از افراد دیگری نام می برد که در حمله نخست با ضربات علی علیه السلام از پای در آمدند. (10)
حمزه سید الشهداء
حمزه، شیر خدا و شیر رسول خدا و عموی پیامبر صلی الله علیه و آله است. پسر عبدالمطلب بن هاشم بن عبدمناف است. مادرش هاله دختر اُهیب بن عبدمناف است.
نخستین پرچمی که رسول خدا صلی الله علیه و آله پس از آمدن به مدینه بست برای حمزة بن عبدالمطلب بود و او را به فرماندهی سریه ای که سی سوار بودند گماشت و دستور فرمود تا ساحل دریا پیش بروند و کاروانی از قریش را که از شام به مکه باز می گشت فرو گیرند، کاروان مذکور مرکب از سیصد شتر و به فرماندهی ابوجهل بن هشام بود. حمزه بدون اینکه درگیری پیش آید از این سفر برگشت، محمد بن عمر واقدی می گوید:این خبر مورد اجماع است که نخستین پرچمی که رسول خدا بسته است برای حمزه بوده است.
شهادت
حمزه مردی میانه بالا بود، او را وحشی پسر حرب کشت و شکمش را درید و جگرش را بیرون کشید و برای هند دختر عتبه بن ربیعه آورد و هند جگر حمزه را در دهان نهاد و جوید و سپس بیرون انداخت و آمد حمزه را مثله کرد و از تمام اندام او برای خود یاره و خلخال و بازوبند درست کرد و آنها و جگر حمزه را به مکه آورد.
علی علیه السلام و زبیر برای دفن حمزه وارد گورش شدند و پیامبر صلی الله علیه و آله بر لبه گور نشسته بود.
حمزه نخستین شهید احد بود که رسول خدا بر او نماز گزارد و چهار تکبیر فرمود و سپس دیگر شهیدان را یکی یکی می آوردند و کنار او می نهادند و رسول خدا بر آن شهید و حمزه نماز می گزارد آن چنان که هفتاد بار بر او نماز گزارد.
گواه شهیدان
گفت: ای رسول خدا! حمزه را مثله کرده اند. پیامبر صلی الله علیه و آله را خوش نیامد که بر پیکر حمزه بنگرد. میان دیگر شهیدان ایستاد و فرمود: خود گواه این شهیدانم. آنها را همچنان با خون و زخم هایشان بپیچید که هر مجروح که در راه خدا مجروح شود روز قیامت از زخم او ماده ای بیرون می ریزد که رنگش چون خون و بوی آن چون مشک است. هرکدام را که بیشتر قرآن می دانند زودتر در گور نهید و دفن کنید.
نماز بر پیکر شهد
و آن دو چنان وانمود کردند که سخن او را نمی فهمند، در این هنگام پیامبر صلی الله علیه و آله سر رسید و فرمود: می ترسم صفیه از اندوه دیوانه شود. پس دست بر سینه عمه خود نهاد و برایش دعا کرد.
در این هنگام صفیه کلمه «اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ» را بر زبان آورد و گریست، آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله کنار جسد حمزه آمد و ایستاد و او را مثله کرده بودند. در این هنگام پیامبر صلی الله علیه و آله دستور داد شهدا را نه تا نه تا آوردند و هر نه شهید را کنار حمزه می نهادند و پیامبر بر آنها نماز می گزارد و هفت تکبیر می گفت و پیکر نه شهید را بر می داشتند و نه شهید دیگر می نهادند و باز پیامبر بر آنها هفت تکبیر می گفت، تا از نماز برایشان فارغ شد.
نتايج جنگ
شكست سازنده
جنگ و تفاوت انگيزه ها
قرآن كريم مى فرمايد:
( مـِنـْكـُمْ مـَنْ يـُريدُ الدُّنْيا وَ مِنْكُمْ مَنْ يُريدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَ لَقَدْ غَفا عَنْكُمْ وَ اللّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنينَ) كـسـانـى از شـمـا دنـيـا را مـى خـواهـيـد و كسانى از شما آخرت را مى خواهيد. پس شما را از پـيـشـرفـت و غـلبـه بـر دشـمن باز داشت تا شما را بيازمايد و به درستى كه از تقصير شما درگذشت و خداوند بر مؤ منان صاحب فضل است .
پرهيز از نوميدى و حفظ روحيه پايدارى
( اِذْ تـُصـْعـِدُونَ وَ لاتـَلْوُونَ عَلى اَحَدٍ وَالرَّسُولُ يَدْعُوكُمْ فى اُخْريكُمْ فَاَثابَكُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِكَيْلا تَحْزَنُوا عَلى مافاتَكُمْ وَ لامااَصابَكُمْ) هـنـگـامى كه رو به هزيمت نهاديد و به هيچ كس توجه نداشتيد، در حالى كه پيامبر(ص ) شـمـا را بـه يـارى ديـگران مى خواند، پس غمى بر غم شما افزود تا از اين پس براى از دست دادن چيزى يا وارد آمدن مصيبتى اندوهگين نشويد.
مـيـزان پيروزى و شكست ، تنها آمار كشتگان و مجروحين نيست . شكست واقعى زمانى است كه افراد زنـده و تـنـدرسـت ، خـود را بـبازند. اما كسانى كه خود را نبازند و پس از شكست در صدد جبران كـاسـتـيـها برآيند، در حقيقت شكست نخورده اند. قرآن كريم به مسلمانان يادآور مى شود كه گر چـه در ايـن جـنگ ناكام شده اند، ولى نبايد از ياد ببرند كه دشمن نيز پيش از آن شكست خورد؛ و آنـان بـايـد بـدانـنـد كه دنيا دست به دست مى گردد و در حوادث تلخ و شيرين است كه مؤ منان راستين شناخته مى شوند.
( اِنْ يـَمـْسـَسـْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَ تِلْكَ الْاَيّامُ نُداوِلُها بَيْنَ النّاسِ وَ لِيَعْلَمَ اللّهُ الَّذينَ امَنوُا ...) اگـر بـه شـمـا زخـمى رسيد، به دشمنان شما نيز زخمى مانند آن رسيد و اين روزگار را ميان مردم مى گردانيم تا مؤ منين [ از غير مؤ منين ] بازشناخته شوند.
احد، آزمون پيكارگران و مدعيان
قرآن كريم در اين باره مى فرمايد:
( اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمّا يَعْلَمِ اللّهُ الَّذينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ وَ يَعْلَمَ الصّابِرينَ # وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ اَنْ تَلْقَوْهُ فَقَدْ رَاءيْتُمُوهُ وَ اَنْتُمْ تَنْظُرُونَ) آيـا گـمـان كـرديـد كه به بهشت مى رويد پيش از آنكه خداوند كسانى از شما را كه جهاد كـردنـد، بـازشناسد و صبر كنندگان را معلوم بدارد. شما همان كسانى هستيد كه پيش از آن كه دسـتور جهاد براى مسلمين بيايد با كمال شوق آرزوى جهاد و كشته شدن در راه دين را مى كرديد پس چگونه امروز كه به جهاد مامور شديد سخت از مرگ نگران مى شويد.
پی نوشت ها :
1- سیره ابن هشام، ج 3، ص 83- 84.
2- سیره ابن هشام، ج 3، ص 83- 84.
3- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 15، ص 23.
4- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 14، ص 266.
5- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 14، ص 250.
6- کامل، ج 2، ص 107.
7- شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج 14، ص 215.
8- خصال،شیخ صدوق، ج 2، ص 15.
9- تفسیر قمی، ص 103; ارشاد مفید، ص 115; بحار ج 20، ص 15.
10- سیره ابن هشام، ج 1، ص 84 - 81.
فروغ ولایت ، سبحانی ، جعفر
Tooba-ir.org
hawzah.net
