نامگذاری سوره ابراهیم

این سوره را سوره حِجر نامیده‌اند؛ زیرا تنها سوره‏‌اى است که قوم حضرت صالح، یعنی قوم ثَمود را اصحاب حِجر نامیده است.

حجر نام سرزمینی بوده که این قوم در آن می‌زیستند.

ترتیب و محل نزول

سوره حجر جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، پنجاه و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، پانزدهمین سوره است که در جزء ۱۴ قرآن جای دارد.

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره حجر ۹۹ آیه، ۶۵۸ کلمه و ۲۸۸۱ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مَثانی قرآن و در حدود یک حِزب است.

سوره حجر نهمین سوره‌ایی است که با حروف مُقَطَّعه آغاز می‌شود.

محتوا

تفسیر نمونه محتواى این سوره را در شش بخش خلاصه کرده است:

آیات مربوط به مبداء عالم هستى و ایمان به خداوند از طریق تفکر در آفرینش؛

آیات مربوط به معاد و کیفر بدکاران؛

اهمیت، عظمت و ویژگی‌های قرآن؛

نقل داستان‌های مختلف، مثل داستان خلقت حضرت آدم،‌ سجده ملائکه بر او به جز ابلیس، داستان حضور ملائکه نزد حضرت ابراهیم و بشارت آنان به او، عذاب قوم لوط و داستان قوم ثمود؛

انذار، بشارت و اندرزهاى مؤثر به همراه تهدید و تشویق.

دعوت از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) به مقاومت و دلدارى او در برابر توطئه‏‌هاى شدید مخالفان که در محیط مکه بسیار زیاد و خطرناک بود. 1

شأن نزول برخی آیات

برای آیات ۲۴ و ۸۷ سوره حجر شأن نزول روایت شده است.

صف اول نماز

درباره آیه بیست و چهارم سوره حجر دو شأن نزول ذکر شده است. در این آیه آمده است خداوند «مستقدمین: پیشی‌گیرندگان» و «مستأخرین: کسانی که با تأخیر می‌آیند» را می‌شناسد.

پیامبر(صلی الله علیه و آله) گفت: «خداوند و ملائکه بر افرادی که در صف اول نماز باشند، درود می‌فرستد». به همین جهت، مردم تلاش می‌کردند در صف اول نماز بایستند.

افراد قبیله بنی‌عذره که خانه‌شان دور از مسجد بود، تصمیم گرفتند خانه‌هایشان را بفروشند و در نزدیکی مسجد خانه‌ بخرند تا بتوانند زودتر به مسجد بروند و در صف اول نماز بخوانند. پس آیه مورد نظر درباره آنان نازل شد.

برخی نیز گفته‌اند «زنى زیبا در نماز جماعت پشت سر پیامبر(صلی الله علیه و آله) شرکت می‌کرد.

برخی مردان به صف اول می‌رفتند که چشمشان به آن زن نیفتد و برخى در صف آخر می‌ایستادند تا بتوانند گاهی به آن زن نگاه کنند. آیه مورد بحث اشاره به این قضیه دارد.

هفت قافله تجاری و هفت آیه قرآنی

درباره نزول آیه ۸۷ سوره حجر آمده است: هفت قافله براى یهودیانِ بنی قُریظه و بنی‌نضیر با بار پارچه، عطر، جواهر و دیگر کالاها وارد مدینه شدند. مسلمانان گفتند اگر این اموال از آنِ ما بود، قوى و توانگر می‌شدیم و در راه خدا انفاق می‌کردیم. آیه «وَ لَقَدْ آتَیناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانی‏ وَ الْقُرْآنَ الْعَظیمَ؛ و به راستى که هفت آیه از مثانى و قرآن بزرگ را به تو عطا کردیم» نازل شد و به پیامبر(صلی الله علیه و آله) گفت: هفت آیه به شما دادم که از این هفت قافله بهتر است.

در مورد اینکه منظور از «سبع مثانی» چیست بین مفسران اختلاف است؛ در عین حال در بسیاری از روایات آمده است مراد از آن سوره حمد است.

آیات مشهور و نام‌دار

آیه ۹ با نام آیه حفظ، آیه ۸۸ درباره تواضع پیامبر(صلی الله علیه و آله) نسبت به مؤمنان و آیه ۹۹ درباره لزوم استمرار عبادت تا زمان مرگ از جمله آیات مشهور سوره حجر است.

آیه حفظ

«إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ‌ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ﴿٩﴾»

(ترجمه: بى‌تردید، ما این قرآن را به تدریج نازل کرده‌ایم، و قطعاً نگهبان آن خواهیم بود.)

آیه نهم سوره حجر از جمله آیاتی است که بیشتر مفسران و محققان برای رد هرگونه تحریف در قرآن به آن استناد کرده‌اند.

در تفاسیر مراد از «ذکر» را در این آیه، قرآن دانسته‌اند. بر این ادعا اشکال شده که چگونه می‌توان برای ردکردن تحریف قرآن به خود قرآن استدلال کرد؛ چراکه ممکن است آیه‌ای که به آن استناد می‌کنید از آیات تحریف‌شده باشد.

در پاسخ به این اشکال گفته شده، قائلین به تحریف قرآن معتقد به کم شدن از قرآن هستند نه آنکه چیزی به آن افزوده شده باشد؛ بنابراین با این آیه می‌توان در مقابل ادعای آنان ایستاد.

آیه تواضع

«لَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَىٰ مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ وَلَا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ﴿٨٨﴾»

(ترجمه: و به آنچه ما دسته‌هایى از آنان [کافران‌] را بدان برخوردار ساخته‌ایم چشم مدوز، و بر ایشان اندوه مخور، و بال خویش براى مؤمنان فرو گستر.)

مفسران منظور از جمله «وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ» را تواضع و نرم‌خویی دانسته‌اند همان‌گونه که مرغ برای در آغوش گرفتن جوجه‌هایش پر و بال خود را باز می‌کند.

علامه طباطبایی معتقد است خفض جناج به معنای صبر، خویشتن‌داری و سازگاری با مؤمنان است و کنایه از این است که همه هم و غم خود را مصروف و منحصر در معاشرت و تربیت مسلمانان نموده و از ایشان جدا نگردد.

آیه تسبیح

«فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَ‌بِّکَ وَکُن مِّنَ السَّاجِدِینَ﴿٩٨﴾»

(ترجمه: پس با ستایش پروردگارت تسبیح گوى و از سجده‌کنندگان باش.)

تسبیح و حمد خداوند را راهی برای سبک کردن اثر مصیبت، کم حوصلگی و زخم زبان و گشادگی سینه دانسته‌اند.

خداوند در این آیه به پیامبرش توصیه می‌کند برای زدودن آثار ناراحتی که از زخم زبان کفار ایجاد شده به عبادت و تسبیح خداوند بپرداز؛ چراکه نیرویت را زیاد و تحملت را بالا می‌برد. در روایتی از ابن عباس آمده است هنگامی که پیامبر اسلام(ص) غمگین می‌شد به نماز برمی‌خواست و آثار حزن و اندوه از چهره ایشان زایل می‌شد.

آیه عبادت

«وَاعْبُدْ رَ‌بَّکَ حَتَّىٰ یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ﴿٩٩﴾»

(ترجمه: و پروردگارت را پرستش کن تا اینکه مرگ تو فرا رسد.)

مفسران با استناد به روایات منظور از یقین در این آیه را رسیدن وقت مرگ انسان دانسته‌اند و علت آن را قطعی و یقینی بودن مرگ می‌دانند.

امر به عبادت در این آیه تا زمان مرگ را به این دلیل دانسته‌اند که اگر این قید نمی‌آمد با یک عبادت نیز این امر محقق و بنده مطیع خداوند شناخته می‌شد؛ ولی با اضافه شدن این قید انسان را ملزم به عبادت خداوند تا زمان رسیدن مرگ می‌کند و سخن برخی از صوفیان که این آیه را دستاویز ترک عبادت قرار داده‌اند، مخدوش می‌سازد. 2

ثواب و خواص و فضیلت سوره حجر چیست؟

1) رسول الله(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هرکسی (سوره حجر) را قرائت کند ، خداوند به تعداد مهاجرین و انصار به خواننده آن ثواب عطا می فرماید.

2) رسول الله(صلی الله علیه و آله) فرمودند: هر کسی (سوره ابراهیم) و ( سوره حجر) را قرائت نماید ، 10 برابر تعداد کسانی که بت ها را پرستیده اند و کسانی که آن بت ها را نپرستیده اند ، حسنه به او داده می شود.

3) امام صادق(علیه السلام) فرمودند: هرکسی در هر روز جمعه دو رکعت نماز بخواند و در رکعت اول آن (سوره ابراهیم) و در رکعت دوم آن (سوره حجر) را قرائت نماید هیچگاه فقر به سراغ او نمی آید و مبتلا به جنون نمی شود.

4) رسول الله(صلی الله علیه و آله) فرمودند : اگر فروشنده کالا (سوره حجر) را بنویسد و بر بازوی خود بندد خرید و فروش او زیاد شود و مردم علاقمند می شوند که با او داد و ستد و معامله کنند ، و به اذن خداوند روزی او زیاد شود مادامی که این نوشته با او باشد.

5) رسول الله(صلی الله علیه و آله) فرمودند: کسى که (سوره حجر) را بخواند ، خداوند او را در برابر نعمتهایى که در این جهان به او بخشیده محاسبه نخواهد کرد. 3

پی نوشت:
1.www.razavi.news
2.www.fa.wikishia.net
3.www.sarbazaneislam.com