شوک آنافیلاکسی چیست؟

در بیشتر موارد، افراد مبتلا به آلرژی علائم خفیفی مانند آبریزش از چشم ، آبریزش بینی و یا راش پوستی را از خود نشان می دهند. اما گاهی تماس با آلرژن می تواند منجر به بروز واکنش های شدیدی با عنوان آنافیلاکسی شود.

آنافیلاکسی، واکنش آلرژیک خطرناک و تهدید آمیزی است که عمدتا در پی واکنش به مواد غذایی، نیش حشرات، مصرف دارو و یا لاتکس ایجاد می شود. در افرادی که به این قبیل مواد حساس هستند، سیستم ایمنی با آزاد کردن مواد شیمیایی نسبت به این آلرژن ها واکنش های شدیدی را نشان می دهد که نتیجه آن بروز علائم آلرژی خواهد بود.

این علائم عمدتاً در یک ناحیه از بدن ظاهر می شوند. با این حال، برخی افراد حساسیت بیشتری را نسبت به ماده آلرژن نشان خواهند داد. این واکنش می تواند در آن واحد چند ناحیه از بدن را درگیر کند.

شوک آنافیلاکسی، شرایط اورژانسی است که باید سریعاً تحت درمان قرار بگیرد، درمان هایی از قبیل: تزریق اپی نفرین و یا مراجعه سریع به بیمارستان. در صورتی که نسبت به درمان آنافیلاکسی اقدامی صورت نگیرد، این شوک می تواند منجر به مرگ شود.

برخی افراد بیشتر در معرض شوک آنافیلاکسی قرار دارند، از جمله: افراد مبتلا به آسم و آلرژی و یا آن دسته از افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به این شوک را دارند. حتی اگر فردی در گذشته سابقه شوک آنافیلاکسی را داشته نیز بیشتر در معرض خواهد بود.

تشخیص صحیح و کنترل درست آلرژی ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در چنین شرایطی توصیه می شود حتما به فوق تخصص آسم و آلرژی مراجعه شود.1

علائم آنافیلاکسی در سیستم های مختلف بدن

پوستی/مخاطی

چشم‌ها: تورم و قرمزی اطراف چشم، پرخونی ملتحمه، اشک ریزش

مخاط دهانی: آنژیوادم زبان و لب ها

پوست: کهیر، خارش یا گر گرفتگی، راش موربیلیفورم، سیخ شدن مو، آنژیوادم

تنفسی

راه‌های هوایی تحتانی: برونکواسپاسم همراه با خس خس یا سرفه، احساس گرفتگی سینه، تاکی پنه، کاهش حداکثر جریان دم، سیانوز، کلاپس/ایست تنفسی

راههای هوایی فوقانی: احساس گرفتگی گلو، سرفه خشک، احساس مشکل در نفس کشیدن، بلع و صحبت کردن، تغییرات صدا، استریدور، سیانوز، کلاپس/ایست تنفسی

قلبی/عروقی

زودرس: تاکی کاردی، تعریق شدید، تاخیر جریان خون مویرگی، کاهش فشار خون

دیررس: برادی کاردی، شوک، معکوس شدن موج T و پایین افتادن ST در لیدهای متعدد، سیانوز، ایست قلبی

گوارشی

تهوع، استفراغ، اسهال، کرامپ‌های شکمی

عصبی

سردرد ضربان دار، سرگیجه، سبکی سر، گیجی و پریشانی، تونلی شدن دید، کاهش سطح هوشیاری

عمومی

اضطراب، احساس مرگ قریب‌الوقوع، احساس مزه آهن در زبان، پارستزی اندام‌ها، احساس خستگی و ضعف عضلانی

در کودکان

تغییرات رفتاری ناگهانی، تحریک پذیری، توقف در بازی کردن.2

علل و عوامل خطر آنافیلاکسی

آنافیلاکسی به‌دلیل واکنش بیش‌ازحد سیستم ایمنی بدن به یک آلرژن، ایجاد می‌شود. آلرژن چیزی است که فرد نسبت به آن آلرژی دارد. آنافیلاکسی می‌تواند به شوک آنافیلاکسی منجر شود. عوامل معمول ایجادکننده‌ی آنافیلاکسی عبارت‌اند از:

بعضی داروها مانند پنی‌سیلین؛

نیش حشرات؛

موادغذایی مانند:

آجیل‌های درختی؛

صدف خوراکی؛

شیر؛

تخم‌مرغ؛

عوامل کاربردی در ایمونوتراپی (immunotherapy، روشی درمانی برای برخی بیماری‌ها که با تحریک یا سرکوب پاسخ سیستم ایمنی بدن عمل می‌کند)؛

شیره‌ی گیاهی.

عوامل محرک احتمالی آنافیلاکسی

در اینجا با مهم‌ترین عوامل محرک احتمالی آنافیلاکسی آشنا می‌شوید:

انجام تست آلرژی و ایمونوتراپی (واکسن) آلرژی

شوره بدن حیوانات

غذاها (تخم مرغ، ماهی، افزودنی‌های غذایی، شیر، بادام زمینی، کنجد، میگو، آجیل درختی)

آنافیلاکسی ایدیوپاتیک (همیشه تشخیصی بر اساس ردکردن سایر تشخیص ها می باشد، آلرژن های ناشاخته یا ماستوسیتوز را در نظر داشته باشید)

سم حشرات (حشرات گزنده از رده هایمنوپترا (از جمله زنبور عسل، زنبور وحشی، مورچه‌های آتشین))

لاتکس و دیگر آلرژن های شغلی

داروها (آلوپورینول، مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین، آنتی بیوتیک‌ها (بتالاکتام‌ها شایع‌ترین هستند)، آسپرین، داروهای بیولوژیک (مانند اینترفرون)، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی، اپیوئیدها)

عوامل فیزیکی (بسیار نادر) مانند سرما، گرما، ورزش، نورآفتاب

مواد حاجب تصویربرداری.4

در موارد نادر، ورزش و فعالیت‌های هوازی مانند دویدن موجب آنافیلاکسی می‌شود. گاهی نیز دلیل این واکنش هرگز شناسایی نمی‌شود. این نوع آنافیلاکسی، ایدیوپاتیک (idiopathic) نامیده می‌شود. اگر نمی‌دانید چه چیزی موجب حمله‌های آلرژیک شما می‌شود، پزشک برای تشخیص علل این واکنش‌ها، دستور انجام آزمایش آلرژیک می‌دهد. عوامل خطر برای آنافیلاکسی شدید و شوک آنافیلاکسی عبارت‌اند از:

سابقه‌ی قبلی واکنش آنافیلاکسی؛

ابتلا به آلرژی یا آسم؛

سابقه‌ی خانوادگی آنافیلاکسی.3

تشخیص آنافیلاکسی

هر زمان که هر یک از ۳ دسته معیارهای زیر وجود داشته باشد، تشخیص آنافیلاکسی بسیار محتمل است:

۱- شروع ناگهانی یک ناخوشی (ظرف چند دقیقه تا چند ساعت) با درگیری پوست، بافت مخاطی یا هر دو (مانند کهیر جنرالیزه، خارش یا گر گرفتگی، تورم لب‌ها، زبان یا زبان کوچک) و حداقل یکی از موارد زیر:

نارسایی تنفسی (مانند دیسپنه، خس خس – برونکواسپاسم، استریدور، کاهش حداکثر جریان هوای بازدمی، هیپوکسمی)

کاهش فشار خون یا علائم اختلال عملکرد ارگان‌های انتهایی (مانند هیپوتونی (کلاپس)، سنکوپ، بی‌اختیاری ادراری)

۲- حداقل دو مورد از موارد زیر که پس از مواجهه بیمار با آلرژن احتمالی به سرعت (چند دقیقه تا چند ساعت) اتفاق می افتد:

درگیری پوست، بافت مخاطی یا هر دو (مانند کهیر جنرالیزه، خارش یا گُرگرفتگی، تورم لب‌ها، زبان و زبان کوچک)

نارسایی تنفسی (مانند دیسپنه، خس خس – برونکواسپاسم، استریدور، کاهش حداکثر جریان هوای بازدمی، هیپوکسمی)

کاهش فشار خون یا علائم همراه (مانند هیپوتونی/کلاپس، سنکوپ، بی‌اختیاری ادراری)

علائم پایدار گوارشی (مانند کرامپ‌های شکمی، استفراغ)

۳- کاهش فشار خون که پس از مواجهه بیمار با آلرژن شناخته شده به سرعت (چند دقیقه تا چند ساعت) اتفاق می افتد:

شیرخواران و کودکان: فشار خون سیستمیک پائین (بر اساس سن)* یا بیش از ۳۰ درصد کاهش فشار خون سیستولیک

بزرگسالان: فشار خون سیستولیک کمتر از ۹۰ میلی متر جیوه یا بیش از ۳۰ درصد کاهش فشار خون سیستولیک.4

روش‌های درمانی شوک آنافیلاکسی

معمولا نخستین گام در درمان شوک آنافیلاکسی تزریق فوری اپی‌نفرین (آدرنالین) است. این کار موجب کاهش شدت واکنش آلرژیک می‌شود. معمولا در بیمارستان اپی‌نفرین به‌صورت داخل وریدی (IV) تزریق می‌شود. ممکن است که گلوکوکورتیکوئید (glucocorticoid) و آنتی‌هیستامین را نیز به‌صورت تزریق داخل وریدی دریافت کنید. این داروها به کاهش التهاب در مسیرهای عبور هوا کمک کرده و تنفس شما را بهتر می‌کنند.

ممکن است که پزشک بتاآگونیست‌هایی (beta-agonist) مانند آلبوترول (albuterol) را تجویز کند تا تنفس را برای شما آسان‌تر کند. همچنین ممکن است که اکسیژن مکمل دریافت کنید تا اکسیژن موردنیاز بدن‌تان تأمین شود. هرگونه عارضه‌ای که در اثر شوک آنافیلاکسی ایجاد شده است نیز درمان می‌شود.

اقدامات درمانیِ بلندمدت

شوک آنافیلاکسی یکی از شرایط اورژانسی پزشکی است و می‌تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد. بهبودی شما به این مسئله بستگی دارد که با چه سرعتی کمک‌های پزشکی را دریافت کرده‌اید. اگر درمعرض خطر آنافیلاکسی قرار دارید، با کمک پزشک خود برنامه‌ای برای شرایط اورژانسی تهیه کنید تا بدانید که در این شرایط باید چه کارهایی را انجام بدهید.

ممکن است پزشک برای کاهش احتمال بروز حمله‌های آینده یا شدت آنها، استفاده‌ی بلندمدت و طولانی از داروهای آنتی‌هیستامین یا سایر داروهای آلرژی را تجویز کند. شما باید همیشه داروهای آلرژی تجویزشده را مصرف کنید و بدون مشورت با پزشک مصرف این داروها را قطع نکنید.

احتمال دارد که پزشک به شما پیشنهاد بدهد که برای موارد بعدی حمله، همیشه یک EpiPen همراه خود داشته باشید. او همچنین می‌تواند به شما کمک کند که عامل بروز واکنش آنافیلاکسی را شناسایی کنید تا در آینده بتوانید از آن دوری کنید و دچار واکنش آنافیلاکسی نشوید.3

پینوشتها
1.www.drmahboubioskouei.ir
2.www.isaa.org.ir
3.www.chetor.com
4.www.moheb.com