شناسنامه تفسیر
نام معروف: الجواهر فی تفسیر القرآن، یا تفسیر طنطاویمؤلف: شیخ طنطاوی بن جوهری مصری
تولد: ۱۲۸۷ق
وفات: ۱۳۵۸ق
مذهب: شافعی اشعری
زبان: عربی
تاریخ تألیف: ۱۳۴۴ ق
مشخصات نشر: قاهره، مؤسسه مصطفی بابی حلبی، ۱۳۵۰-۱۳۵۵ق، چاپ اول، تصحیح احمد سعد علی، قطع رحلی. این چاپ توسط ناشران بیروتی، مانند داراحیاء التراث العربی و دار الفکر مکررة افست شده است.
معرفی مفسر و تفسیر
شیخ طنطاوی جوهری، از دانشمندان مصری قرن اخیر است که در یکی از روستاهای منطقه شرقی مصر زاده شد. تحصیلات خود را در مراکز مختلف قاهره گذراند. او افزون بر علوم دینی، به تحصیل زبان انگلیسی روی آورد و آنگاه علوم تجربی و طبیعی را وجهه همت تحصیل، تدریس و تألیف خود قرار داد. وی نزدیک به ۳۰ عنوان تألیف در این زمینه ها دارد.مهم ترین و در عین حال جنجالی ترین تألیف جوهری، تفسیر الجواهر اوست که به علوم غیردینی توجهی شدید کرده و آنها را در تفسیر خود جای داده است و همین، مایه اعجاب ها و مخالفت ها شده است.
در حقیقت، طنطاوی مانند بسیاری از علمای هم عصر خود، از وضعیت مسلمانان رنج می برد و عقب ماندگی آنان را ناشی از جهل به معارف اسلامی و بی توجهی به پیام های قرآن می دانست. او که شاهد پیشرفت های خیره کننده چند قرن اخیر بشر، در دست یابی به افق های تازه دانش و فن و کشف پدیده های جدید در طبیعت و انسان بود، از این که میدید مسلمانان از این علوم کاملا بی بهره اند و نسبت به دگرگونی چهره زندگی بی تفاوت اند، ناراحت بود و لذا همیشه نهیب می زد که چرا شما به علوم طبیعت بی توجهی با آنکه همه علوم در نظر اسلام مطلوب و مهم اند و تحصیل همه آنها واجب کفایی اند و عنایت خداوند به علم طبیعت بیش از توجه او به احکام فقه است.
بدین جهت، عامل مهم گرایش جوهری و دیگرانی چون وی، به تفسیر علمی، این بود که بتوانند در سایه تطبیق و تفسیر علمی آیات قرآن، مسلمانان را از خواب غفلت بیدار کنند و به آنان نشان دهند که دین، مخالف با ترقی و پیشرفت نیست. یافته های دین، با علم مباینتی ندارد و آشنایی با علوم و دانش تجربی، در متن دین و آیات قرآنی است. جهان اسلام باید از موقعیتی بهتر از مسیحیت غرب، از دانش بهره برداری کند و قرآن می تواند رهبری و سالاری جامعه پیشرفته و متمدن را داشته باشد.
گرچه پیش از جواهر، تفسیر دیگری به نام «کشف الاسرار النورانیه» اثر محمد اسکندرانی (م ۱۳۰۶ ق) با همین سبک و روش تألیف یافته بود، اما تفسیر جواهر، نخستین تفسیر کامل همراه با شرح و بیان آیات قرآن در دوره معاصر است که با نگرشی علمی و ارائه نظریات و تئوری های تجربی و در دفاع علمی از قرآن با اتکای دانش تجربی تدوین شده است.
روش مفسر، این گونه است که ضمن تفسیر آیه، اهتمام زیادی به ارائه شگفتی های طبیعت و دانستنی های علمی، که در مواردی با کشیدن جدول و نمایش عکس، همراه است، نشان میدهد.
از نکات جالب توجه این تفسیر، این است که وی با آن که در زمینه مباحث علمی بسیار افراط میکند و دائرة المعارفی از علوم و پدیده ها را به وجود می آورد، اما همواره از دعوت به خداوند، توجه به ابعاد هدایتی و معنوی، ارشاد به مسائل تربیتی و اخلاقی و بیان نکات اعتقادی غافل نیست. چنان که در تفسیر احکام، به فلسفه تحریم ها و تحلیل ها اشاره میکند و اهمیت ترک و انجام فرامین خدا را شرح و بسط میدهد و سودمندی واجبات و زیانمندی محرمات را باز می گوید.
تفسیر جواهر، در محافل دینی، به ویژه مصر و حجاز مورد استفاده بسیار قرار گرفت و کتاب ها و مقالات فراوانی در نقد این کتاب نوشته شد.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 645-644
