شناسنامه تفسیر
نام معروف: زاد المسیر فی علم التفسیرمؤلف: ابوالفرج جمال الدین محمد جوزی قرشی بغدادی، معروف به ابن جوزی
تولد: ۵۰۸ ق
وفات: ۵۹۷ ق
مذهب: حنبلی
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۹ جلد
مشخصات نشر: بیروت، مکتب الاسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۴ق، تصحیح و تعلیق محمدزهیر شاویش، شعیب ارنؤط و عبدالقادر ارنؤط، ۹ جلد، قطع وزیری.
چاپ دیگر: بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۰۷ق، ۸ جلد، قطع رحلی، تحقیق و مراجعه محمد عبدالرحمن، ابوهاجر سعید بسیونی زغلول. همین چاپ توسط مکتب الاسلامی با قطع وزیری افست شده است. د استا
معرفی مفسر و تفسیر
ابن جوزی بغدادی، فقیه حنبلی، واعظ، حافظ و مفسر قرن ششم، دارای تألیفات بسیار علوم قرآنی و غیر قرآنی است. تألیفات قرآنی او افزون بر المغنی فی التفسیر، زادالمسیر و تیسیر البیان، آثاری است در زمینه غریب القرآن، ناسخ و منسوخ، وجوه و نظائر و علوم قرآن. سبط همین ابن جوزی (م ۶۵۴) است که تذکرة الخواص را در فضیلت امام امیرمؤمنان علی (علیه السلام) نوشته است و در شیعه، این کتاب از جلالت خاصی برخوردار شده است.در هر صورت، دو تفسیر دیگر این عالم به دست ما نرسیده تا بدانیم انگیزه نگارش این سه تفسیر متنوع و چندگانه چه بوده و چه هدفی را دنبال می کرده است و هر کدام چه ویژگی هایی داشته اند. ولی آنچه مسلم است، زادالمسیر مختصر تفسیر المغنی است و تیسیر البیان تفسیر مختصرتر آن. بنابر آنچه که ابن جوزی در همین تفسیر می نویسد، معتقد است که باید تفسیر او نه آنچنان مفصل باشد که رغبت را از خوانندگان بگیرد و نه آنچنان کوتاه که در تفسیر بیان آیه اخلالی به وجود آورد.(1)
ابن جوزی در آغاز تفسیر، مقدمه ای علوم قرآنی دارد که از اهمیت دانش تفسیر، تفاوت تفسیر و تأویل، مدت نزول و مسائلی از این قبیل بحث میکند.
شیوه بحث و تقسیم بندی مطالب و ترتیب اقوال، به همان شکلی است که در تفسیر النکت و العیون ماوردی (م ۴۵۰) آمده و به احتمال قوی، این روش زمینه ای شده است که از این تفسیر شافعی معتزلی رنگ بگیرد. به همین دلیل، از این تفسیر و تفاسیر دیگری که در آن عصر متداول بوده، همچون طبری، نقل می کند، با این توجه که او در آراء فقهی، سخت وفادار به اما حنبل و مدافع نظریات فقهی وی است.
روش مفسر، همانند بیشتر مفسرین، چنین است که در آغاز، پس از ذکر نام سوره، درباره فضیلت، نزول و عدد آیات آن، بحث می کند. آنگاه به اسباب نزول سوره و آیه اشاره میکند و به تبیین و توضیح کلمات و مفاد آیه می پردازد. لغت، نکات ادبی و وجوه تفسیری را ذکر میکند و از نظریات مفسرین سود می جوید. در معنای آیه، به قرائت و اختلاف آن توجه دارد، همچنان که به آیات الاحکام و مباحث فقهی و مسائل ناسخ و منسوخ توجه چندان دارد.
ابن جوزی، در نقل روایات سخت گیر نیست و احادیث و اخبار منکر را نقل می کند، به همین دلیل، روایات اسرائیلی، جعلی و منافی با عصمت انبیا در این تفسیر راه یافته است.
پی‌نوشت:
1. زادالمسیر، ج ۱، ص ۳.
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 715-713
