ویتامین D برای سلامت بدن بسیار مهم است و چندین نقش را در سالم نگه داشتن سلولهای بدن و عملکرد صحیح آنها ایفا می‌کند. بسیاری از مردم به میزان کافی ویتامین D دریافت نمی‌کنند به همین دلیل استفاده از مکمل‌های این ویتامین متداول است. اگرچه کمبود ویتامین D شایع است اما گاهی اوقات تولید بیش از حد این ویتامین سبب مسمومیت در بدن می‌شود.

میزان ویتامین دی در بدن چقدر باید باشد؟

مقدار ویتامین D توصیه‌شده روزانه برای بزرگ‌سالان زیر ۷۰ سال ۶۰۰ واحد بین‌المللی (IU) و برای افراد مسن ۸۰۰ واحد است. در واقع بسیاری از موارد مسمومیت با ویتامین D ناشی از دوز مصرفی اشتباه بوده‌اند که منجر به مصرف بیش از حد آن شده است.

بدن با قرارگرفتن در معرض نور خورشید ویتامین D تولید می‌کند، اما بسیاری از افراد ممکن است به‌علل مختلفی این ویتامین را به‌اندازه کافی دریافت نکنند. به همین دلیل به مصرف مکمل‌های ویتامین D روی می‌آورند و متأسفانه زیاده‌روی در مصرف مکمل معضلی رایج است.

بیشتر اوقات می‌توانید تمام ویتامین D مورد نیاز خود را طبیعی و بدون خوردن مکمل، از طریق قرارگرفتن در معرض نور خورشید و رژیم غذایی دریافت کنید. هر روز ۱۵ دقیقه پیاده‌روی بیرون خانه میزان تولید ویتامین D را افزایش می‌دهد.

خوردن غذاهایی که سرشار از ویتامین D هستند یا با این ماده مغذی غنی شده‌اند نیز مفید است. غذاهایی که می‌توانید برای افزایش ویتامین D بدن مصرف کنید، عبارت‌اند از:
• زرده تخم‌مرغ؛
• شیر و ماست غنی‌شده؛
• پنیر؛
• ماهی‌های چرب مانند ماهی تن یا سالمون؛
• روغن جگر ماهی.

اگر نمی‌توانید مقدار کافی ویتامین D را از طریق نور خورشید و رژیم غذایی دریافت کنید و تصمیم دارید مکمل ویتامین D مصرف کنید، برای تجویز دوز ایمن به پزشک مراجعه کنید و بیش از مقدار توصیه‌شده مکمل مصرف نکنید.

خطرات مصرف زیاد ویتامین دی

1. افزایش میزان ویتامین دی در خون

تامین میزان کافی ویتامین دی در خون به تقویت ایمنی و محافظت از بدن دربرابر پوکی استخوان و سرطان کمک می کند.با این حال، بر سر محدوده مقدار کافی مطلوب توافق وجود ندارد.

با اینکه میزان 30 ng/ml (75 nmol/l) ویتامین دی در خون کافی تلقی می شود، انجمن ویتامین دی پیشنهاد می کند مقدار 40–80 ng/ml (100–200 nmol/l) را حفظ کنیم و به این نکته اشاره می کند اگر میزان ویتامین دی در خون به بالاتر از 100 ng/ml (250 nmol/l) برسد، می تواند خطرناک باشد.

درحالیکه تعداد زیادی از افراد از مکمل های ویتامین دی استفاده می کنند، به ندرت پیش می آید میزان این ویتامین در خون کسی بسیار بالا باشد.یک تحقیق جدید طی ده سال اطلاعات بیش از 20 هزار نفر را مورد بررسی قرار داد. نتایج حاکی از این بود که میزان ویتامین دی تنها 37 نفر بیشتر از 100 ng/ml (250 nmol/l) بود. فقط یک نفر، با 364 ng/ml (899 nmol/l)، دچار مسمومیت جدی بود.

در یک تحقیق، میزان ویتامین دی موجود در خون یک خانم بعد از مصرف مکمل که به مدت دو ماه روزانه 186,900 IU ویتامین دی-3 در بدن او تامین میکرد به 476 ng/ml (1,171 nmol/l) رسید.این رقم 47 برابر بیشتر از میزان مصرف پیشنهادی، یعنی 4000 IU در روز است.

بعد از اینکه زن دچار خستگی مفرط، فراموشی، حالت تهوع، استفراغ، اختلال در گفتار و دیگر علائم شد، در بیمارستان تحت نظارت و بستری قرار گرفت.با اینکه تنها دوز بسیار بالای مکمل می تواند به سرعت منجر به مسمومیت شود، حتی مدافعان این مکمل ها توصیه می کنند روزانه فقط ده هزار IU از این مکملها را استفاده کنید.

خلاصه اگر میزان ویتامین دی در خون به بیشتر از 100 ng/ml (250 nmol/l) برسد، می تواند خطرناک باشد. افزایش میزان ویتامین دی در خون در اثر مصرف مکمل های قوی منجر به بروز علائم مسمومیت می شود.

2. افزایش میزان کلسیم خون

ویتامین دی به جذب کلسیم غذا توسط بدن کمک می کند. درواقع، جذب کلسیم یکی از مهم¬ترین وظایف ویتامین دی است. با این حال، اگر مصرف ویتامین دی بیش از اندازه باشد، کلسیم خون به حدی می رسد که علائم ناخوشایند و خطرناک را به دنبال دارد.

ازجمله علائم هایپرکلسمی، یا افزایش کلسیم خون، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• به هم ریختن دستگاه گوارش، مانند استفراغ، حالت تهوع و دل درد
• خستگی مفرط، سرگیجه و گیجی
• تکرر ادرار
میزان طبیعی کلسیم خون 8.5–10.2 mg/dl (2.1–2.5 mmol/l) است.

در یک تحقیق، مرد مسن مبتلا به زوال عقل که به مدت 6 ماه هر روز 50 هزار IU ویتامین دی مصرف میکرد، بارها به دلیل علائم مربوط به افزایش کلسیم خون بستری شد.در تحقیق دیگر، دو مرد از مکمل ویتامین دی نامعتبر استفاده کرده بودند و میزان کلسیم خون آنها به 13.2–15 mg/dl (3.3–3.7 mmol/l) رسیده بود. به علاوه، یک سال طول کشید تا بعد از قطع مصرف مکمل میزان کلسیم خون آنها عادی شود.

3. حالت تهوع، استفراغ و بی اشتهایی

بسیاری از عوارض افزایش ویتامین دی به افزایش کلسیم خون مربوط می شود.ازجمله می توان به حالت تهوع، استفراغ و بی اشتهایی اشاره کرد.با این حال، تمام کسانی که میزان کلسیم خون آن ها بالاست این علائم را تجربه نمی کنند.

یک تحقیق وضعیت 10 نفر که برای درمان کمبود ویتامین دی از مکمل استفاده کردند و سپس دچار هایپرکلسمی شدند را مورد بررسی قرار داد. چهار نفر دچار حالت تهوع و استفراغ شدند و سه نفر اشتهای خود را از دست دادند.

نتایج واکنش به ویتامین دی در دیگر تحقیقات نیز به همین منوال بود. یک خانم بعد از مصرف مکملی که میزان ویتامین دی موجود در آن 78 برابر بیشتر از میزان نوشته شده روی برچسب بود، دچار حالت تهوع و کاهش وزن شد.

لازم به ذکر است این علائم در واکنش به دوز بسیار بالای ویتامین دی-3 رخ می دهد که میزان کلسیم خون را به بیشتر از 12 mg/dl (3.0 mmol/l) میرساند.خلاصه شواهد نشان می دهد مصرف دوز بالای ویتامین دی در بعضی از افراد به دلیل بالا رفتن میزان کلسیم خون منجر به حالت تهوع، استفراغ و کم اشتهایی می شود.

4. دل درد، یبوست یا اسهال

دل درد، یبوست یا اسهال ازجمله عوارض شایع گوارشی است که به حساسیت غذایی یا سندرم روده تحریک پذیر مربوط می شود. با این حال، ممکن است این علائم ناشی از بالا رفتن میزان کلسیم خون در اثر مسمومیت ویتامین دی باشد.

ممکن است افرادی که برای درمان کمبود ویتامین دی از دوز بالای این ویتامین استفاده می کنند دچار این علائم شوند. به نظر می رسد این واکنش، درست مانند سایر علائم، در هر فرد متغیر است (حتی اگر میزان افزایش ویتامین دی در خون مشابه باشد).

در یک نمونه تحقیق، یک پسر بعد از مصرف مکمل های نامعتبر ویتامین دی دچار دل درد و یبوست شد درحالی که میزان ویتامین دی در خون برادر او بدون هیچ گونه علامت دیگر افزایش داشت.

در یک تحقیق دیگر، کودک 18 ماهه که به مدت سه ماه روزانه 50 هزار IU ویتامین دی-3 مصرف می کرد دچار اسهال، دل درد و دیگر علائم شد. این علائم بعد از قطع مصرف مکمل رفع گردید.خلاصه دوز بالای ویتامین دی که منجر به افزایش کلسیم خون می شود می تواند علائمی نظیر دل درد، یبوست یا اسهال را در پی داشته باشد.

5. پوسیدگی استخوان

از آنجایی که ویتامین دی نقش مهمی در جذب کلسیم و متابولیزم استخوان دارد، دریافت آن به میزان کافی برای حفظ استخوان های قوی حیاتی است. با این حال، افزایش ویتامین دی می تواند به سلامت استخوان صدمه بزند.

اگرچه بسیاری از علائم افزایش ویتامین دی به بالا رفتن میزان کلسیم خون نسبت داده می شود، بعضی محققان می گویند دوز بالای ویتامین دی منجر به پایین آمدن میزان ویتامین کا-2 در خون می شود. یکی از مهم ترین وظایف ویتامین کا-2 حفظ کلسیم استخوان و جلوگیری از ورود آن به خون است. گفته می شود افزایش میزان ویتامین دی باعث کاهش فعالیت ویتامین کا-2 می شود.

بهتر است برای جلوگیری از پوسیدگی استخوان زیاد از مکمل ویتامین دی استفاده نکنید و از مکمل ویتامین کا-2 استفاده کنید. همچنین می توانید غذاهای سرشار از ویتامین کا-2، مانند گوشت و لبنیات، بخورید. خلاصه اگرچه ویتامین دی برای جذب کلسیم مورد نیاز است، افزایش میزان آن در فعالیت ویتامین کا-2 اختلال ایجاد می کند و منجر به پوسیدگی استخوان می شود.

6. نارسایی کلیوی

مصرف زیاد ویتامین دی به طور مکرر منجر به آسیب دیدن کلیه می شود.در یک نمونه تحقیق، مردی پس از چند بار تزریق ویتامین دی به تجویز بهترین پزشک داخلی، به دلیل نارسایی کلیه، افزایش کلسیم خون و سایر علائم بستری شد.درواقع، اکثر تحقیقات حاکی از این است که افراد مبتلا به مسمومیت ویتامین دی دچار آسیب کلیوی متوسط تا شدید می شوند.

در یک تحقیق روی 62 نفر که تحت تزریق دوز بالای ویتامین دی قرار گرفتند، همه (چه کسانی که کلیه های سالم داشتند، چه کسانی که قبلا از بیماری کلیوی رنج می بردند) دچار نارسایی کلیه شدند. نارسایی کلیه از طریق آبرسانی دهانی یا سرم و دارو درمان می شود.

خلاصه افزایش ویتامین دی می تواند در افرادی که کلیه های سالم دارند و کسانی که مبتلا به بیماری کلیه هستند منجر به نارسایی کلیه شود.

چطور مقدار ویتامین دی را کاهش دهیم؟

از آنجا که مقدار زیاد ویتامین دی می‌تواند در چربی‌های شما باقی بماند، اگر علائمی مانند کم‌ آبی بدن یا اسهال دارید، برای درمان بالا بودن ویتامین دی باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.

۱. مصرف ویتامین D را قطع کنید

اگر در مصرف مکمل ویتامین D زیاده‌روی کرده‌اید، مصرف آن را قطع کنید. همچنین می‌توانید با دورماندن از نور خورشید و نخوردن غذاهایی که منبع این ویتامین هستند، دریافت ویتامین D را کاهش دهید.

۲. کلسیم کمتری دریافت کنید

ویتامین D میزان کلسیم جذب‌شده توسط بدن را افزایش می‌دهد. به همین دلیل است که شیر (منبع عالی کلسیم) معمولا با ویتامین D غنی می‌شود. دریافت مقدار زیاد ویتامین دی ممکن است باعث شود دچار هایپرکلسمی شوید. تا زمانی که میزان ویتامین D بدنتان به حالت طبیعی برگردد، غذاهای غنی از کلسیم مانند سبزیجات سبز تیره، لبنیات و ماهی نخورید.

۳. غذاهای سرشار از ویتامین K۲ بخورید

مقدار زیاد ویتامین D منجر به کاهش ویتامین K۲ می‌شود که می‌تواند باعث شکنندگی استخوان‌ها شود. یکی از راه‌های جبران این مشکل، خوردن غذاهای غنی از ویتامین K۲ مانند لبنیات یا گوشت است.

۴. هیدراته بمانید

نوشیدن منظم آب کلسیم موجود در خون را رقیق‌تر می‌کند.

حرف آخر

ویتامین دی برای سلامت عمومی بسیار مهم است. حتی اگر رژیم غذایی سالم دارید، برای دریافت میزان مطلوب این ویتامین به مصرف مکمل احتیاج پیدا میکنید. با این حال، مصرف زیاد یک ماده مفید نیز می تواند زیان بار باشد. از مصرف دوز بالای ویتامین دی بپرهیزید. درمجموع، مصرف 4 هزار IU ویتامین دی در روز یا کمتر، تا زمانی که وضعیت خون تحت کنترل باشد، بی خطر تلقی می شود.

به علاوه، حتما مکمل ویتامین دی را از کارخانه های معتبر خریداری کنید تا خطر اوردوز تصادفی به دلیل استاندارد نبودن برچسب کاهش یابد. اگر از مکمل ویتامین دی استفاده می کنید و دچار هر یک از علائم فوق شده اید، هرچه زودتر با متخصص داخلی در درمانگاه مشورت کنید.