طبقه بندي سيستم هاي حزبي از نظر گونه شناسي 1(2)

ديگر طبقه بندي سيستم هاي حزبي (از نظر گونه شناسي)
 

بعضي از نويسندگان ،گونه شناسي کلاسيک حزبي را مورد انتقاد قرار داده اند مهم ترين زمينه اين نوع انتقاد آن است که :طبقه بندي پيشين نمي تواند تمام گونه هاي سيستم هاي حزبي را مشخص سازد. بخصوص اينکه به رفتار و ساختمان ظاهري احزاب بيش از قدرت ذاتي و رقابتي آنها توجه دارد و تعداد بسياري از احزاب کوچک را درنظر نمي گيرد ،در حالي که آنها ممکن است داراي قدرت هاي ذاتي از جمله قدرت ائتلاف يا اجبار باشند.
ابتدا طبقه بندي گونه شناسي سيستم هاي حزبي که توسط جيو واني سارتوري انجام شده است توضيح داده خواهد شد.نامبرده بين طبقه بندي و گونه بندي سيستم هاي حزبي تفاوت قائل مي شود و بيشتر به خواص سيستم هاي حزبي توجه مي کند تا به ساختمان آنها به عنوان مثال اظهار مي دارد بين سالهاي 1946تا 1960سيستم حزبي اتريشي سيستمي دو حزب بود در حالي که خواص عملکردي سيستم دو حزبي را آشکار نمي کرد بنابراين به نظر او سيستم حزبي سارتوري با سه سئوال به شرح ذيل وارد بحث مي شود:
1-چگونه به حساب آوريم .
2-چگونه آگاهانه به حساب آوريم.
3-چگونه ملاک ناکافي صرفاً عددي را تکميل کنيم.
اين به اين معني است که وي سيستم هاي حزبي را با ملاکهاي ديگري جداي از ملاک هاي کلاسيک گونه بندي مي کند .بنا براين بر طبق اين ملاکها (که بعداً توضيح داده خواهد شد)نامبرده يک رده بندي هفت طبقه را به جاي رده بندي سه طبقه اي پيشين به شرح زير پيشنهاد مي کند :
1-يک حزبي.
2-حزب برتر.
3-حزب تسلط.
4-دوحزبي.
5-چند حزبي معتدل.
6-چند حزبي افراطي.
7-سيستم اتمي.
در پاسخ به سئوالات مطرح شده فوق او متعمد است که در اين مقولات به حساب آوردن احزاب ارتباطي به آراءو کرسي هاي به دست آمده توسط آنان ندارد ،بلکه آنها را براساس قدرت ذاتي در معامله ائتلافي مي توان به حساب آورد ،بنابراين اين معيارها يک حزب کوچک نيز بايستي به حساب آورده شود،مهم نيست که چقدر کوچک است بلکه به خاطر موقعيت او در طول زمان در تصميم گيري بر روي اکثريت هاي ممکن حکومتي داراي اهميت خواهد بود.
دومين قانون ،محاسبه قدرت تهديد يا توانائي اجبار احزاب جبهه گير مخالف است بنابرين اصل يک حزب زماني به اندازه کافي بزرگ است و مي تواند به حساب آيد که قادر باشد بر تاکتيک هاي رقابت حزبي تاثير بگذارد .بخصوص اينکه بتواند سير رقابت يک يا چند حزب مصمم را براي تصدي حکومت را تغيير دهد و بر عکس احزابي ممکن است به حساب نيايند که نه توانائي ائتلاف و نه توانايي اجبار را در اختيار داشته باشند.
دومين تأسيس سارتوري در طبقه بندي سيستم هاي حزبي آن است که تعداد احزاب به طور قابل ملاحظه اي به توزيع قدرت بين آنها مرتبط مي باشد.
در قضيه حزب منفرد(گونه شناسي کلاسيک )او گونه شناسان کلاسيک (دوورژه وآلموند)را مورد انتقاد قرار مي دهد که موضوع حزب مسلط (در طبقه بندي پيشين )نمي تواند ترتيب بندي حزب برتر و حزب مسلط را از يکديگر تفکيک نمايد.به نظر او سيستم حزب مسلط سيستمي است که در آن ساير احزاب نه تنها اجازه موجوديت دارند ،بلکه به عنوان رقباي قانوني حزب مسلط در صحنه حضور خواهند داشت.در آنجا احزاب مستقل کوچک به عنوان رقيب در برابر حزب مسلط با تساوي کامل وجود دارند و سيستم نوعي سيستم حزبي جمعي است اما در واقع چرخش اتفاق نمي افتد . بنابراين سيستمي است که در آن يک حزب مسلط ،انتخابات را يکي بعد از ديگري مي برد و اکثريت مطلق را در پارلمان به دست مي آورد در حالي که هيچگونه مانع اساسي و هيچ محدوديت چشمگيري براي احزاب کوچک در رقابت با حزب مسلط وجود ندارد اما حقيقت يان که اين چنين حزبي در قدرت باقي مي ماند و مي تواند به عنوان صورت خاصي از سيستم دو حزبي تلقي شود که در آن هيچ تناوبي در قدرت به صورت بالفعل براي مدت زمان نسبتاً طولاني ايجاد نمي شود به عنوان مثال قانون گذاران ايالتي در ايالات متحده آمريکا ،ژاپن هند و يا اروگوئه.
در مقايسه با حزب مسلط سيستم حزب برتر سيستمي است که در آن رقابت رسمي و رقابت بالفعل براي کسب قدرت وجود ندارد .احزاب ديگر تنها به عنوان احزاب ماهواره اي بدون هيچ گونه حق رقابتي با حزب برتر تحت عناوين مخالف آميز و براساس تساوي تلقي خواهند شد. بنا براين نه چرخشي و نه حق رقابتي وجود نخواهند داشت و حزب برتر خواه نا خواه در قدرت باقي خواهد ماند .در واقع اين سيستم يک سيستم چند حزبي نيست بلکه يک سيستم دو سطحي است که در آن يک حزب به طور اختياري بخشي از قدرتش را براي تحت تابعيت در آوردن گروههاي سياسي اختصاص مي دهد و هيچ اعتراض يا انحرافي از اين گروهها بر روي حزب برتر وجود ندارد. به عنوان مثال احزاب غير کمونيست لهستان که ماهواره هاي حزب برتر بودند .آن طوري که سارتوري گونه بندي نموده است تک حزبي سيستمي است که در آن تنها يک حزب وجود دارد و سيستم سياسي اجازه وجود به احزاب ديگر را نمي دهد و تمام انواع نمونه تک حزبي به خانواده اي با حالتي ويژه تعلق دارند که هر نوع اجتماع حزبي را چه به صورت قانوني يا بالفعل وتو مي کند بنابرين کمابيش سرکوبگر ،کمابيش ستمگر و کمابيش نامتحمل است و مسئله اي به نام سرکوبگري شديد به معناي وسيع واژه را بروز مي دهد.
سارتوري سه نوع تک حزبي به شرح زير را مشخص مي کند :
1-تک حزبي خود کامه .
2-تک حزبي اقتدا گرا .
3-تک حزبي واقع گرايانه .
در قضيه سيستم دو حزبي نيز با توجه به معيارهاي پيشين نامبرده بين سيستم دو حزبي «طبقه »و دو حزبي «نوع »تفاوت قائل مي شود.اولي براساس شمارش تعداد احزاب است زماني که حزب سومي مانع حکومت فردي (1)احزاب بزرگ نمي شود . به عنوان مثال درجائي که ائتلاف ها ضرورت ندارند . اما در زمينه خواص سيستم دو حزبي (نوع )ويژگي اصلي آن است که يک حزب به تنهايي حکومت مي کند اما نه به طور دائم زيرا اگر او در دوره هاي انتخاباتي يکي بعد از ديگري برنده شود،سيستم بايستي دوباره به عنوان سيستم «حزب مسلط طبقه بندي شود ،بنابريان تناوب از ويژگي هاي سيستم دو حزبي است.
سيستم چند حزبي محدود و چند حزبي معتدل
در قضيه چند حزبي محدود و چند حزبي معتدل نيز سارتوري با تفکيک «نوع »و «طبقه »مطلب را آغاز مي کند . به طور کلي در اولين مرحله وي سيستم احزاب را بر حسب تعداد احزاب مربوطه موجود در سيستم حزبي تحت عناوين :سيستم تک حزبي ،سيستم دو حزبي ،سيستم چند حزبي محدود و چند حزبي افراطي مشخص مي کند و در قضيه «نوع»به تعداد قطبها (سيستم حزبي حول چند قطب گردش مي کند )،قطب گرايي (قدرت فواصل ايئولو ژيکي )و گرايش قطبها (گريز از مرکز و جذب از مرکز )اشاره مي نمايد . بنابراين او «سه نوع»سيستم حزبي را به شرح زير پيشنهاد مي کند:
الف)چند حزبي ساده .
ب)چند حزبي معتدل.
ج)چند حزبي افراطي.
طبف تعريف مذکور ،وجه تمايز بين چند حزبي محدود و چند حزبي افراطي بر معيار عددي استوار است، درحالي که وجه تمايز بين چند حزبي معتدل و چند حزبي قطبي شده بر«انواع»دلالت دارد ،يا به عبارت ديگر بايد گفته شود چند حزبي افراطي و چند حزبي محدود بمعني درجه کمتر يا بيشتر تجزيه حزبي است ، در حاليکه اصطلاح سيستم چند حزبي معتدل و چند حزبي معتدل و چند حزبي قطبي شده در مورد روش کار اين سيستمها به کار مي رود . در اين قضايا تعداد احزاب الزاماً با توان مخالفت آنها مطابقت نمي کند . بايد گفت ممکن است يک چند حزبي محدود با خواص غير معتدل موجود باشد و برعکس ،زيرا سنجش عددي تجزيه را آشکار مي کند ،اما تجزيه حزبي الزاماً برابر با فاصله ايدئولوژيکي يا معمول آن نمي باشد .
زماني که «طبقه »و «نوع »با هم تطبيق مي کنند مسئله اي وجود ندارد ، اما مسئله زماني ايجاد مي شود که اختلافي فاحش بين تعداد احزاب و طرز عمل آنها -که براين اساس انتظار آن مي رود -وجود داشته باشد ،به عنوان مثال به نظر وي چند حزبي محدود دلالت بر سيستم هاي حزبي دارد که سه تا پنج حزب مربوطه را در مي گيرد .
براساس اين سيستم شمارش احزاب جمهوري فدرال آلمان و بلژيک سيستم هاي سه حزبي هستند ،سوئد و دانمارک سيستم هاي چهار تا پنج حزبي مي باشند ، درحالي که نروژ و بخصوص هلند و سويس موارد بينابيني هستند . اما اين بدان معنا نيست که آنها نمي توانند با توجه به خواصشان داراي چنين موقعيت هايي باشند . با توجه به «نوع»چند حزبي متعدل ،وجه مشخصه بزرگ آنها حکومت ائتلافي است به اين معني که هيچ حزبي نمي تواند بدون اکثريت از پيش پايه ريزي شده به تنهايي حکومت کند . بنابراين فرمول سيستم چند حزبي معتدل حکومت متناوب نيست(خواص نوع دو حزبي )بلکه بيشتر ائتلاف متناوب است . از لحاظ ديگر ، ساختمان چند حزبي معتدل به صورت دو قطبي باقي مي ماند ،يا به جاي تنها دو حزب مي توان اتحاد دو قطبي ائتلافهاي متناوب را مشاهده نمود و به علت اين ائتلافهاي متناوب رقابتها به صورت مرکز گرا باقي مي ماند و چند حزبي معتدل مآلاسياستهاي معتدل را نيز به وجود مي آورد.

پی نوشت ها :
 

*عضو هيأت علمي دانشگاه آزاد اسلامي آشتيان.
1-Typological classifcation of party systems
2-Giovanni, sartori
3-Mourice , Duverger
4-simple mayority single - Ballot
5-Molti partism
6-Polypartism
7-The single party
 

منبع:
فصلنامه علمي-پژوهشي ( ويژه نامه علوم سياسي )

ادامه دارد...