مقدمه:
صحیفه سجادیه، تجلیگاه اصالت و عمق معنویتی است که در کلام امام زین العابدین (علیه السلام) تجلی یافته است. این کتاب دعایی، نه صرفا مجموعهای از نیایشها، بلکه راهنمایی جامع برای سلوک انسان به سوی کمال و ارتباط مستقیم با منبع لایزال هستی است.فراز "اللَّهُمَّ لَا أَشْکُو إِلَى أَحَدٍ سِوَاکَ، وَ لَا أَسْتَعِینُ بِحَاکِمٍ غَیْرِکَ، حَاشَاکَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ صِلْ دُعَائِی بِالْإِجَابَةِ، وَ اقْرِنْ شِکَایَتِی بِالتَّغْیِیرِ" از دعای چهاردهم، با تأکید بر توکل محض به خداوند و نفی هرگونه استمداد از غیر او، بیانگر یک باور عمیق و راسخ در قلب مظلوم است.
این فراز از این دعای شریف، نشاندهنده اعتماد کامل به قدرت و حکمت الهی، و درخواست برای تغییر وضعیت فعلی و رسیدن به آرامش و امنیت است.
در این تحلیل، با استناد به آیات قرآن کریم، به تبیین مفهوم توکل، لزوم مراجعه مستقیم به خداوند، نفی استمداد از غیر او، و امید به تغییر وضعیت با یاری الهی میپردازیم.
متن و ترجمه فراز دعا:
(۱۱) اللَّهُمَّ لَا أَشْکُو إِلَى أَحَدٍ سِوَاکَ، وَ لَا أَسْتَعِینُ بِحَاکِمٍ غَیْرِکَ، حَاشَاکَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ صِلْ دُعَائِی بِالْإِجَابَةِ، وَ اقْرِنْ شِکَایَتِی بِالتَّغْیِیرِ.
خدایا! به کسی غیر تو شکایت نمیکنم و از هیچ حاکمی غیر تو یاری نمیخواهم، حاشا که چنین کنم؛ پس بر محمّد و آلش درود فرست و دعایم را به اجابت برسان و شکایتم را به تغییر وضع فعلیام مقرون ساز.
شرح و تحلیل فراز دعا:
این فراز، با یک اعلام موضع قاطع و رسا آغاز میشود: "اللَّهُمَّ لَا أَشْکُو إِلَى أَحَدٍ سِوَاکَ، وَ لَا أَسْتَعِینُ بِحَاکِمٍ غَیْرِکَ" (خدایا! به کسی غیر تو شکایت نمیکنم و از هیچ حاکمی غیر تو یاری نمیخواهم).این جمله، نشاندهنده اعتماد کامل به خداوند متعال و نفی هرگونه اتکا به غیر اوست. مظلوم، با این بیان، اعلام میکند که تنها به خداوند پناه میبرد و از او یاری میخواهد.
عبارت "حَاشَاکَ" (حاشا که چنین کنم) نشاندهنده تبری و بیزاری از هرگونه شرک و بتپرستی است. این عبارت، تأکید میکند که مظلوم، به هیچ وجه از غیر خداوند یاری نمیخواهد و تنها به او توکل دارد.
پس از این اعلام موضع قاطع، درخواستهای اصلی دعاء مطرح میشوند: "فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ صِلْ دُعَائِی بِالْإِجَابَةِ، وَ اقْرِنْ شِکَایَتِی بِالتَّغْیِیرِ" (پس بر محمّد و آلش درود فرست و دعایم را به اجابت برسان و شکایتم را به تغییر وضع فعلیام مقرون ساز).
این درخواستها، نشاندهنده امید به رحمت و یاری الهی است. مظلوم، از خداوند میخواهد که دعایش را اجابت کند و وضعیت او را به سمت بهبود و تغییر هدایت کند.
در حقیقت، مفاهیم اصلی این فراز عیارتاند از: توکل محض، نفی استمداد از غیر خدا، امید به اجابت و تغییر الهی.
استنادات قرآنی:
آیات متعددی در قرآن کریم، به این مفاهیم اشاره دارند. در ادامه به برخی از این آیات اشاره میشود:* آیه ۴۴ سوره غافر:
«فَسَتَذْکُرُونَ مَا أَقُولُ لَکُمْ وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ»
«پس به زودی به یاد خواهید آورد آنچه را که به شما میگویم، و کار خود را به خدا واگذار میکنم؛ همانا خداوند به بندگان [خود] بیناست.»
توضیح: این آیه اشارهای روشن به توکل مطلق و واگذاری کارها به خداوند متعال دارد؛ عین مفهومی که در این فراز دعا نیز هست.
* آیه ۱۷۳ سوره آل عمران:
«الَّذِینَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِیمَانًا وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ»
«همان کسانى که [برخى از] مردم به آنان گفتند: «مردم براى [جنگ با] شما گرد آمدهاند، پس، از آنان بترسید»، اما [این هشدار] بر ایمانشان افزود و گفتند: «خدا ما را بس است و او نیکو حمایتگرى است.»
توضیح: این آیه به صراحت اصل «استعانت صرف از خداوند متعال، و اتکا مطلق به او» را بیان میدارد و مضمون توکل را کامل منعکس میکند.
* آیه ۸۷ سوره انبیاء:
«...فَنَادَى فِی الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ»
«...و او (یونس)، در تاریکیها فریاد زد: «خدایا! جز تو معبودی نیست، تو منزهی. همانا من از ستمکاران بودم.»
توضیح: این دعای حضرت یونس علیه السلام، اوج یاریخواهی و استمداد صرف از خداوند متعال در شرایط نهایت دشواری است.
آیات مکمل برای مضمون توکل کامل و نفی استمداد به غیر خدا
* آیه ۹۴ سوره اعراف:«وَمَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَةٍ مِنْ نَبِیٍّ إِلَّا أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُونَ»
«و در هیچ شهرى، پیامبرى نفرستادیم مگر آنکه مردمش را به سختى و رنج دچار کردیم تا مگر به زارى درآیند.»
توضیح: این آیه تاکید بر بازگشت به خداوند متعال و نفی توکل به قدرتهای دیگر در سختیهاست.
* آیه ۵۹ سوره عنکبوت:
«الَّذِینَ صَبَرُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»
«همان کسانى که شکیبایى ورزیده و بر پروردگارشان توکل نمودهاند.»
توضیح: این آیه ایمان و توکل به خداوند متعال در برابر مشکلات را بهعنوان ویژگی مؤمنان معرفی میکند.
جمعبندی و نکات تکمیلی:
این فراز از دعای چهاردهم صحیفه سجادیه، گنجینهای از معارف و آموزههای دینی است که میتواند راهنمای ما در مسیر زندگی باشد. این فراز، با تأکید بر توکل محض به خداوند و نفی استمداد از غیر او، به ما یادآوری میکند که تنها به او پناه ببریم و از او یاری بخواهیم.در حقیقت، این فراز بیانگر یک حقیقت اساسی در اعتقادات شیعه است: توکل محض به خداوند و نفی هرگونه استمداد از غیر او. این اصل، نه تنها یک باور اعتقادی، بلکه یک راهکار عملی برای مقابله با مشکلات و سختیهاست.
وقتی انسان به خداوند توکل میکند، احساس آرامش و اطمینان به خود میگیرد و میتواند با قدرت و امید بیشتری با مشکلات روبرو شود. همچنین، وقتی انسان از غیر خداوند یاری نمیخواهد، از وابستگی و ذلت به دیگران رهایی مییابد و احساس استقلال و آزادی میکند.
در فراز یازدهم دعای چهاردهم صحیفه، بهترین ارجاعات قرآنی عبارتاند از:
۱. آیه ۴۴ سوه غافر:«...وَأُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ»
«پس کار خود را به خدا واگذار میکنم؛ همانا خداوند به بندگان خود بیناست.»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: توکل و استمداد محض به خداوند در رهایی
۲. آیه ۱۷۳ سوره آل عمران:
«...حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ»
«...خدا ما را بس است و او نیکو حمایتگرى است.»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: نفی یاریخواهی از غیر خداوند متعال و توکل مطلق
۳. آیه ۵۹ سوره عنکبوت:
«الَّذِینَ صَبَرُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ»
«همان کسانى که شکیبایى ورزیده و بر پروردگارشان توکل نمودهاند.»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: تنها اتکا و امید به خدا
۴. آیه ۸۷ سوره انبیاء:
«...لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ…»
«...خدایا، جز تو معبودی نیست…»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: اوج فریاد مظلوم نزد خدا برای استمداد ویژه
۵. آیه ۱۵۳ سوره بقره:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ…»
«اى کسانى که ایمان آوردهاید، از شکیبایى و نماز یارى جویید…»
* پیوند معنایی آیه با این فراز دعا: نوع یاریطلبی مشروع از خدا (نماز و صبر)
با توجه به این فراز، میتوان نتیجه گرفت که:
* توکل به خداوند، بهترین راه برای مقابله با مشکلات و سختیهاست.* استمداد از غیر خداوند، نشانه ضعف ایمان و اعتماد به نفس است.
* مؤمنان، باید همواره به خداوند توکل کنند و از او یاری بخواهند.
* امید به تغییر وضعیت با یاری الهی، یکی از مهمترین عوامل حفظ روحیه و انگیزه در برابر مشکلات است.
در نتیجه، این فراز از دعا، نه تنها یک دعای زیبا و معنوی، بلکه یک درس اخلاقی و یک راهنمای عملی برای رسیدن به آرامش و امنیت است. با تکیه بر این فراز و آموزههای آن، میتوانیم به سوی جامعهای سالم، عدالتمحور و آرمانگرا گام برداریم.
نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون
© استفاده از این مطلب، فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg "بالاخره اسفناج را خام بخوریم یا پخته؟")
