گزارشي از اسناد وقف (مرکز اسناد فرايبورگ)1

چكيده
عده اي بزرگ ترين دستاورد بشر در هزارة سوم را دستيابي به دستاوردهاي اينترنت و صفحات الکترونيکي دانسته اند؛ چنان که هزارة نخست ميلادي، اختراع کاغذ و در هزارة دوم، اختراع چاپ را شاهد بود (1). البته اين نکته تمام واقعيت نيست و در هزارة سوم شاهد تحول در منابع پژوهشي و توجه پژوهشگران به منابع جديد نيز هستيم؛ از جمله توجه بشر به اسناد به عنوان منبع تحقيق، زمينه ساز تحولات ژرف شده و الکترونيکي شدن اسناد، ابعاد اين تحول را چند برابر ساخته است. پيدايش مراکز ديجيتاليِ اسناد امکان دسترسي به اسناد و سرعت دسترسي و نيز حفظ و نگهداري آنها را چند برابر ساخته و سبب توسعه تحقيقات شده است.
مرکزي در شهر فرايبورگ آلمان وابسته به دانشگاه فرايبورگ هست که به فناوري مدرن ديجيتاليِ اسناد مجهز است و اسناد زيادي را گرد آورده و ذخيره کرده تا آمادة سرويس دهي باشد. بخشي از اين اسناد دربارة وقف و موضوعات وقفي است. اينک نخست به معرفي مرکز و سپس اسناد وقفي آن مي پردازيم.
کليدواژه: وقف، موقوفات، مرکز اسناد فرايبورگ
مقدمه

درباره ي مرکز اسناد فرايبورگ
 

اين بانک اطلاعاتي به سرپرستي آقاي کريستف ورنر و هماهنگي هاي خانم بيانکا دووس و حمايت هاي خانم صنعتي، کار خود را تحت عنوان بانک اطلاعاتي دانشگاه فرايبورگ آغاز کرد. کارهاي مرتبط با اسناد در اين مرکز به نام »پروژه اسناد اُرگ« مشهور شد. آنگاه در تير ماه 1378 پروژة اسناد اُرگ به دانشگاه ماربورگ انتقال يافت و اکنون زير نظر گروه ايران شناسي مرکز »پژوهش هاي خاورميانه« در همان دانشگاه به کار خود ادامه مي دهد.
پروژة اسناد اُرگ در سال 2003 در بخش اسلام شناسي دانشگاه فرايبورگ (با نظارت دکتر کريستف ورنر) پايه گذاري و از سال 2004 تا 2007 از طرف بنياد پژوهشي آلمان (DFG) پشتيباني مالي شده است. اکثريت مدارک حاضر در آن زمان با کمک و همکاري تني چند از دانشجويان علاقه مند و به سرپرستي بيانکا دووس (هماهنگ ساز پروژه)، وارد بانک اطلاعاتي شده است.
در اين بانک اطلاعاتيِ دو زبانة فارسي و انگليسي، تاکنون نزديک به هزار سند آمادة بهره برداري شده است. بنا به اظهار مسئولان اين پايگاه، بانک اطلاعاتي مذکور به منظور جمع آوري اسناد ايران و آسياي مرکزي در چارچوب گروه هاي پژوهشي بين المللي و ايجاد فضاي مناسبي براي تأمين منابع تحقيقاتي و دستيابي به اسناد و مدارک تاريخي فارسيِ انتشاريافته و منتشرنشده، طراحي شده است.
اين بانک اطلاعاتي، با الگوبرداري از آرشيو ملي ايران اسناد خود را به دو بخش اسناد خصوصي و دولتي تقسيم کرده و اسنادي را از قبيل فرمان ها و رقم ها، مکاتبات رسمي و منشآت شخصي، و اسناد شرعي ـ حقوقي مانند قباله جات خريد و فروش، اجاره و واگذاري، وقف نامه ها، عقدنامه ها و احکام قضائي در بر مي-گيرد.
نحوة ارزش گذاري اسناد در درجة اول به محتواي آنها برمي گردد. البته نشاني محل نگاهداري يا چاپ سند در کتاب، مجله، پايگاه و... را در اختيار کاربر قرار مي دهند تا به راحتي خود به سند دسترسي پيدا کند و ارزش آن را دريابد.

منابع اطلاعات
 

اين بانک از گروه بانک هايي است که متن اصلي اسناد را در اختيار ندارد، بلکه اطلاعات اسناد را از جاهاي ديگر اخذ کرده و صرفاً اطلاعات اسناد و نهايتاً متن اسنادي را که از ديگر بانک ها اخذ کرده، در اختيار کاربران قرار مي دهد. اما چرخة کار اين گونه است: نخست منابع مستند و علمي شناسايي مي شود؛ سپس اسناد مندرج در آنها اخذ شده، وارد سايت مي گردد؛ از اين رو اين بانک؛ به اين روش، در حال گسترش است و هر هفته اسنادي جديد به آن افزوده مي شود. آخرين نسخهة بانک اطلاعاتي کاملاً بر اساس »وب« است. تعداد اسناد موجود در بانک اطلاعاتي به طور قابل توجهي افزايش يافته و در حال حاضر هم شامل اسناد منتشرشده و هم اسناد منتشرنشده است.
منابع شامل اسناد به چند دستة زير تقسيم مي شوند و کارشناسان مرکز با شناسايي اين منابع، اسناد را از آنها اخذ مي کنند. اما منابع به چند گروه زير طبقه بندي مي شوند:

1- اطلاعات آرشيوي و کتابخانه اي
 

بسياري از اسناد در آرشيوها و کتابخانه هاست و تقريباً همة آنها، اسناد را طبقه بندي، ثبت و بايگاني کرده و اطلاعات اين اسناد شامل فهرست راهنما، شناسنامه و متن را منتشر کرده اند. اين مراکز به سه دسته زير تقسيم مي شوند:
الف. آرشيوهاي ملي، کتابخانه ها و موزه هاي داخل کشور، مانند: سازمان اسناد و کتابخانة ملي ايران، کتابخانة مجلس شوراي ملي، کتابخانة آستان قدس رضوي، کتابخانة وزارت امور خارجه، آستانة حضرت عبدالعظيم، آستانة قدسي شيخ صفي الدين اردبيلي، مسجد جامع يزد، موزة آذربايجان، و موزة ايران باستان.
ب. آرشيوها و موزه هاي خارجي، مانند: آرشيوهاي هلند، فرانسه، انگلستان، ايتاليا، ترکيه، برلين، موزة انگلستان، توپقاي سرا و...
ج. آرشيوهاي شخصي، مانند: مجموعة محمود افشار، آقاخان، قسيم بوشهري، محمود گلبن، مجموعه هاي شخصي در سوئد و تهران و ديگر مجموعه هاي شخصي در ايران و خارج از ايران.
اين پايگاه آمادگي خود را براي انتشار اسناد موجود در آرشيوهاي خصوصي اعلام کرده تا سندهاي تازه را معرفي نمايد.
اين منابع، بر اساس ترتيب حروف الفبا تنظيم شده و از طريق انتخاب محل نگهداري، اسناد درخواستي دسترس پذير است.

2- اطلاعات چاپي
 

دومين گروه از منابع مجموعه هايي است که به صورت کتاب يا مجله چاپ شده اند و خود به چند دسته زير قابل تقسيم اند:

الف. کتاب هاي فارسي زبان مانند:
 

يکصد و پنجاه سند تاريخيِ جهانگير قائم مقامي.

ب. کتاب هاي لاتين، مانند:
 

Garthwaite, Gene. Khans and shahs: A doccumentary analysis of the Bakhtiyari in Iran, Caمگابايتridge, 1983.
Busse, Heribert. Untersuchungen zum islamisschen Kanzleiwesen an Hand turkmenischer und safawidischer Urkunden, Kairo, 1959.
Chekhovich, Olga Dmitrieva, Samarkandskie documenty 15-16 vv: Ovladeniiakh Khodzhi Akhrara v Srednei Azii u Afganistane, Moskva, 1974.

ج. مجلات لاتين که با چاپ مقالاتي به معرفي اسناد پرداخته اند، مانند:
 

Oriens
CENTRAL Asiatic Journal
Journal of the Panjab
Zeitschrift der Deutschen Morgen landischen Gesellschaft
Wiener Zeitschrift fur die Kunde des Morgenlandes.

د. مجلات فارسي زبان مانند: مجلات راهنماي کتاب، بررسي هاي تاريخي و فرهنگ ايران زمين، وقف ميراث جاويدان.
 

البته تعداد محدودي از اسناد منتشرنشده هم با اجازة مؤسسات يا افراد مختلف، در اين بانک اطلاعاتي درج شده است.
ملاک هاي گزينش: قواعد گزينش اسناد در اين بانک اطلاعاتي، بر پاية اهميت سند، گسترة زبان و دوران تاريخي آن است:
1- گسترة زبان و جغرافيا: در اين بانک اطلاعاتي، واژه "فارسي" به معني تاريخي ـ فرهنگي آن مد نظر قرار گرفته است و به حوزة جغرافيايي زبان فارسي و جهان ايراني اطلاق مي گردد. در اين زمينه اسنادي که به نوعي با قلمرو زبان فارسي پيوند روشن و واضح دارند و نيز آنهايي که به ديگر زبان ها مانند عربي و ترکي نگاشته شده اند مورد نظر قرار مي گيرند. البته در موارد استثنايي، اسناد آرشيو به زبان هاي غربي (انگليسي، فرانسوي و يا لاتين)هم بررسي مي شوند.
همچنين حوزه هاي جغرافيايي که زماني در قلمرو ايران قرار داشته اند؛ مانند قفقاز، آناتولي، افغانستان و ماوراء النهر نيز در اين خصوص مورد پژوهش قرار مي‌گيرند.
معيار ديگري که در رابطه با خاستگاه اسناد بايگاني رعايت خواهد شد، شامل اسناد حوزه هاي جغرافيايي يي است که در آنها زبان فارسي به مثابه زبان اداري به کار گرفته مي شود. به طور نمونه مي توان از هندوستان و آسياي مرکزي نام برد. با اين حال توجه کلي و کامل به اسناد فارسي هندوستان خارج از امکانات اين پروژه خواهد بود.
2- دوران تاريخي مورد نظر در اين بانک اطلاعاتي: اين بانک اطلاعاتي، اسنادي را از دورة صفوي تا قرن بيستم در ايران و آسياي مرکزي جمع آوري کرده است. سند هر چقدر قديمي تر باشد، از ارزش بيشتري برخوردار خواهد بود.
معرفي همکاران گروه: اين گروه با حداقل نيرو و امکانات، حداکثر کارها را به پيش مي برد. يک علت آن ساختار گروه و هماهنگي بين نيروها است. از اين رو آشنايي با اين گروه لازم است:
مدير گروه پژوهشي: کريستف ورنر؛
حامي پايگاه فارسي: شيرين صنعتي؛
هماهنگ کنندة طرح: بيانکا دووس؛
طراح پايگاه: کاسپار هازنکلور؛
اعضاي گروه: مريم کاغذکناني، اندريس ماک، انه مارتين، نيکول روکرت، ديانة شوارتس؛
توسعه گر نرم افزار: شرکت نرم افزاري اينفومد.
همان گونه که از نام ها پيداست، اين گروه، ترکيبي از تخصص هاي مختلف و مليت هاي گوناگون است و به همين دليل کارايي گروه افزايش يافته است.

جستجوي اسناد
 

برنامه اي کارآمد براي جستجو طراحي شده است. کاربران با مراجعه به سايت مي توانند هر آنچه نياز دارند جستجو کنند. کاربران، جهت استفاده از اين بخش مناسب است به توضيحات زير توجه کنند:
- در بخش جستجو، عبارت مورد نظر را در فضاي تعيين شده وارد مي کنند.
- تاريخ: کاربر، مي تواند در اين بخش يک يا چند تاريخ را به طور متوالي درج نمايد. آنگاه سال قمري يا ميلادي را انتخاب کند. سپس نام اشخاص، نام جاها و مکان ها و يا کليدواژه هاي معيني را انتخاب نمايد. کليدواژ ه هاي متنوع اين بخش، بر پاية حروف الفبا تنظيم شده است.
- در قسمت بعدي وضعيت سند يا متن مورد نظر را مشخص مي کند که در کدام گروه جستجو کند؛ مانند: جستجوي: فقط اسناد، اسناد منتشرشده، اسناد منتشرنشده، همة اسناد، فقط اسناد شامل تصوير و يا شامل متن تصحيح شده.
- مقولة اسناد (نوع اسناد): فرمان ها و رقم ها، مکاتبات، قباله جات و اسناد شرعي را در بر مي گيرد.
- نوع سند، بر اساس حروف الفبا تنظيم شده و و شامل کليدواژه هاي متعددي مانند اطلاعيه، پروان-چه، حکم شرعي، وقفنامه، يادداشت و مانند اينها مي شود.
- محل نگاهداري اسناد، آرشيوهاي ملي، خصوصي، موزه ها و کتابخانه ها، مجله و يا کتابي را در برمي گيرد که سند در آم منتشر گرديده است.

اهداف
 

مرکز اسناد فرايبورگ در تلاش است تا اين اهداف تحقق پيدا کنند:
- اسناد در جايگاه يکي از مهم ترين منابع تحقيقات تاريخي، از اهميت خاصي برخوردارند؛ زيرا يکي از ابزارهاي ارتباطي مطمئن حال با گذشته به شمار مي آيند. حوادث و رخدادها، در هنگام روي دادن يا زمان نزديک به آن بر روي کاغذ ثبت مي شوند و همين امر، براي محققان همواره از اهميت بسيار برخوردار بوده است. با گسترش تحقيقات تاريخي، مورخان بر آن شده اند تا هر چه بيش تر ناشناخته هاي گذشته را از مندرجات اسناد و مدارک دست اول آشکار سازند و تحليل هاي تازه اي از آنها ارائه دهند. به همين منظور، علاوه بر استقبال از آرشيوهاي ملي و شخصي، هم اکنون شاهد آرشيوهاي الکترونيکي هستيم که پهنه هاي دانش را گسترده تر ساخته اند.
- فناوري هاي نو، بر توليد، جمع آوري و اطلاع رساني اسناد بسيار تأثير داشته است، تا آنجا که آرشيوهاي مجازي را نيز پديد آورده است.
- افزايش روزافزون بانک هاي اطلاعاتيِ اسناد، علاقه مندي محققان، کاربردي تر شدن علوم انساني و گسترش فناوري هاي نوين، دقت و ريزبيني بيشتري در تأييد صحت و اصالت اسناد اينگونه بانک-هاي اطلاعاتي مي طلبد تا مانع از راهيابي اسناد غير اصيل و جهت دار شود؛ زيرا اطلاعات ساختگي از طريق ورود اسناد غير اصيل به عرصه آرشيوها، ممکن است بر محتواي تحقيقات علمي و کاربردي تأثيرگذار شود و مانع از روشن شدن حقايق گردد و سرنوشت ملت ها را به مسيرهاي سوء بکشاند.
- يکي از هدف هاي بانک هاي اسناد رقمي، تکميل آرشيو خود و از ميان برداشتن مشکلات دسترسي محققان و علاقه مندان به اسناد، حتي در دورترين نقاط دنياست، تا ديگر نيازي به پيمودن ميليون ها کيلومتر از اين سو به آن سوي جهان نباشد و علاوه بر صرفه جوئي در وقت و هزينه ها، مقالات و کتاب هاي تاريخي بيشتري تأليف و منتشر گردد.
- مرکز اسناد فرايبورگ با جديت در صدد گسترش فرهنگ استفاده پژوهشگران از اسناد است و در اين راستا به دنبال تحقق اهداف فوق مي باشد.

درباره ي اسناد وقف
 

در اين پايگاه 59 سند وقفي تاکنون ثبت شده است؛ البته رو به افزايش مي باشد. مهم آن است که بر خلاف مراکز آرشيوي ايران، تمامي اطلاعات اين اسناد روي سايت قابل دسترسي است.
اما اطلاعات موجود در اين پايگاه خام است و براي اينکه اسناد وقفي، قابل استفاده براي پژوهشگران شود، بايد از چند جهت آماده بهره برداري شوند:
نخست بايد فهرست اين اسناد نوشته شود. فهرست هاي چندگانه به صورت هاي تاريخي )به ترتيب تاريخ ثبت يا نگارش سند(؛ موضوعي بر اساس سرفصل هاي استاندارد وقف؛ الفبايي عنوان و طبقه بندي موضوعي عناوين.
پس از تدوين فهرست، شناسنامه نگاري آنها لازم است. خود مرکز شناسنامه هايي براي اين اسناد نوشته، ولي نواقصي دارد.
اما تنظيم اسناد هم بايد روشمند باشد. شناسنامه ها معمولاً به ترتيب تاريخ ثبت سند، تنظيم مي شوند.
شناسنامه ها دقيقاً مثل شناسنامه انسان، هويت و ويژگي هاي شخصي سند را بيان مي کند و معرّف دو چيز است: وقف اجرا شده و دوم متن وقف نامه.
در اينجا تلاش کرده ايم بخشي از کارهاي فوق را اجرا کنيم و اسناد را پردازش و آماده بهره برداري نماييم. البته فقط اسناد وقف را کار کرده ايم.

فهرست تاريخي
 

لازم به توضيح است که قديمي ترين سند وقفي موجود در اين مرکز، متعلق به سندي دربارة وقف سه روستا به نام هاي بيدگل، هراسکان و مختص آباد در تاريخ 15 رمضان 703 قمري، در دورة حکومت غازان خان و وزارت سعد الدين محمد ساوجي است. پس از اين تا تاريخ 1331 قمري به عنوان آخرين سندِ ثبت شده در اين مرکز، ده ها سند هست که به ترتيب تاريخي فهرست شده اند. تاريخ هر سند به ترتيب سال قمري (در سمت چپ) و در کنار آن سال ميلادي آمده است.

703/1304 ـــــــــــــــــــ وقف‌نامة سه ديه در کاشان از دورة غازان خان
704/1305 ـــــــــــــــــــ وقف‌نامه موقوفات کليساي حضرت کورک در جزيرة ليم درياچة وان
704/1305 ـــــــــــــــــــ وقف‌نامة ده نمک
709/1309 ـــــــــــــــــــ وقف‌نامة رشيد الدين فضل‌الله
748/1348 ـــــــــــــــــــ وقف‌نامة سيد رکن الدين (جامع الخيرات)
786/1384 ـــــــــــــــــــ وقف‌نامة بيبي ترکان
815/1412 ـــــــــــــــــــ وقف‌نامة امامزاده جعفر در دامغان
832/1428 ـــــــــــــــــــ قباله و وقف‌نامة قريه اوچ کليسا
835/1431 ـــــــــــــــــــ قباله و وقف‌نامة چند قرية ارمني
854/1450 ـــــــــــــــــــ قباله و وقف‌نامة املاک چند قرية ارمني
854/1451 ـــــــــــــــــــ وقف‌نامه از عبيدالله بن محمود(خواجه احرار)
854/1451 ـــــــــــــــــــ وقف‌نامه عبيدالله بن محمود (خواجه احرار)
873/1469 ــــــــــــــــــــ فرمان حسن علي قراقينلو
874/1470 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة عبيدالله بن محمود (خواجه احرار)
877/1472 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة مسجد ميدان مير عماد(در کاشان 1)
877/1473 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة مسجد ميدان مير عماد(در کاشان 2)
877/1473 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة مسجد ميدان مير عماد( در کاشان 3)
877/1473 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة مسجد ميدان مير عماد( در کاشان 4)
885/1480 ــــــــــــــــــــ قرارداد عبيدلله بن محمود
885/1480 ــــــــــــــــــــ قرارداد با شرکت عبيدالله بن محمود(خواجه احرار)
887/1482 ــــــــــــــــــــ قرارداد عبيدالله بن محمود (خواجه احرار)
893/1488 ــــــــــــــــــــ حکم ابو المظفر يعقوب آق قويونلو مبني بر معافيت مالياتي
894/1489 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامه از عبيدالله بن محمود (خواجه احرار)
896/1490 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامه‌اي از طرف يوسف ميرزا ابن جهانشاه قرا قويونلو
914/1508 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة خان احمد در بارة ديه سوهان و طالقان
914/1508 ـــــــــــــــــــــ قباله راجع به چند قرية ارمني
920/1514 ـــــــــــــــــــــ حکم شرعي عطف به توليت اوقاف خواجه احرار
932/1526 ـــــــــــــــــــــ فرمان شاه طهماسب اول
933/1526 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة نصف املاک در چندين قريه
935/1528 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة شاه طهماسب
940/1533 ــــــــــــــــــــ حکم شرعي عطف به اوقاف خواجه احرار
940/1533 ــــــــــــــــــــ حکم شرعي عطف به وقف خواجه احرار
951/1544 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة زمين در اردبيل
953/1546 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامه به سود زادگان خواجه احرار
957/1550 ــــــــــــــــــــ فرمان شاه طهماسب اول صفوي
997/1588 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامه از طرف زينب بيگم
998/1589 ــــــــــــــــــــ وقف‌نامة تبريز
1014/1605 ـــــــــــــــــ وقف‌نامه
1017/1608 ـــــــــــــــــ فرمان شاه عباس
1019/1610 ـــــــــــــــــ فرمان شاه سلطان حسين
1066/1656 ـــــــــــــــــ فرمان شاه عباس
1078/1667 ـــــــــــــــــ وقف‌نامة سعد بن محمد
1084/1673 ـــــــــــــــــ فرمان شاه سليمان اول
1095/1684 ـــــــــــــــــ فرمان شاه سليمان اول
1125/1713 ـــــــــــــــــ فرمان شاه سلطان حسين
1143/1730 ـــــــــــــــــ فرمان شاه طهماسب اول
1208/1793 ـــــــــــــــــ فرمان آقا محمد خان قاجار
1229/1814 ـــــــــــــــــ وقف‌نامة مدرسه سلطاني کاشان
1240/1825 ـــــــــــــــــ حکم امير حيدر عطف به زمين وقف خواجه احرار
1261/1845 ـــــــــــــــــ وقف‌نامة‌ گلپايگان
1264/1847 ـــــــــــــــــ وقف‌نامة‌ استرآباد
1276/1859 ـــــــــــــــــ عريضة معيشت از نجف
1284/1868 ـــــــــــــــــ وقف نامة فاطمه سلطان خانم
1290/1873 ـــــــــــــــــ وقف‌نامه
1311/1893 ـــــــــــــــــ استشهادنامه از اهالي زنجان و خمسه
1312/1894 ـــــــــــــــــ رقم رکن الدوله
1331/1913 ـــــــــــــــــ وقف‌نامة املاکي در اصفهان
مجموعه عناوين اسناد وقفي، 57 فقره است. از 31 مورد وقف نامه، 9 وقف نامه مربوط به پادشاهان صفوي است.
اسناد مرتبط با وقف مسيحي و ارمني نيز هست؛ مثل: قباله و وقف نامه قرية اوچ کليسا، وقف‌نامة املاک چند قرية ارمني و وقف نامة کليساي حضرت کورک در جزيرة ليم درياچه وان. يک سند نيز منتسب به آقامحمدخان قاجار است. اکثر و اغلب اين اسناد گوياي نقش حساس وقف در جامعه و نيازهاي عمومي مردم است.

شناسنامه نگاري اسناد وقفي
 

پس از فهرست فوق به سراغ تنظيم شناسنامه براي هر سند مي رويم. تلاش کرده ايم شناسنامه ها به گونه اي تنظيم شود که کامل و جامع باشد.

1. وقف‌نامه سه ديه در کاشان از دوره غازان خان
 

تاريخ( 15 رمضان 703 قمري / 1304 ميلادي)
خلاصه( وقف‌نامه سه ديه در کاشان )بيدگل، هراسکان، مختص آباد( از دورة غازان خان و وزارت سعد الدين محمد ساوجي؛ واقف نامعلوم است؛ اخراجات وقف براي مصارف مختلف در شهر کاشان مثلاً تعليم اطفال فقير. سجلات با شهادت رشيد الدين فضل الله، مجدالدين اسمعيل ساوجي، تاج الدين عليشاه.
زبان( عربي)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري(کاشان )مجموعة خصوصي
انتشار( افشار، ايرج. »وقفنامه سه ديه در کاشان.« فرهنگ ايران زمين، شماره 4 )1335(، ص 122-138).
نمايه( وقف / ايلخانان / اقتصاد / زراعت / تعليم اطفال / فقرزدايي / تعليم قرآن / ازدواج)
اشخاص( رشيد الدين فضل الله / غازان خان )ايلخان( / مجد الدين اسمعيل شيرازي / سعد الدين محمد ساوجي / تاج الدين عليشاه)
مكان( کاشان / بيدگل / هراسکان / مختص آباد)
فني(16 صفحه )پي دي اف 2.0 مگابايت

2. وقف‌نامه موقوفات کليساي حضرت کورک در جزيرة ليم درياچه وان
 

تاريخ( 15 شعبان 704 قمري / 1305 ميلادي)
خلاصه( قباله و وقف‌نامة موقوفات زکريا کتاغکوس عسروني مربوط به کليساي حضرت کورک در جزيرة ليم درياچه وان. شش شاهد سند را امضا کرده‌اند.)
زبان( اکثر متن به زبان عربي است)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مؤسسة اسناد تاريخي )ايروان
نمايه( وقف / مسيحيان / ارامنه / کليسا / عادل شاهيان)
اشخاص( زکريا کتاغکوس عسروني / حضرت کورک)
مكان( جزيرة ليم درياچة وان / ايروان)
فني( 7 صفحه )پي دي اف 2.3 مگابايت

3. وقف‌نامة ده نمک
 

تاريخ( رمضان 704 قمري / 1305 ميلادي)
خلاصه( واقف اين وقف‌نامه، محمد بن ابرهيم بن بابويه الکاکوئي الغفاري، ده نمک را به شش دانگ تقسيم بندي مي کند: يک دانگ براي نگهداري مسجد در جنب قلعة واقف، دو دانگ براي اطعمه، منزل و تأمين پزشکي فقرا، مساکين و زوار، سه دانگ براي پسران واقف بعد از فوت‌ او؛ بعد از چهار نسل هم اين سه دانگ نصيب صوفيان سمنان بشود.
زبان( عربي)
نوع سند( وقف‌نامه)
انتشار( اردکاني، حسين محبوبي. »سواد وقف نامة ده نمک.« فرهنگ ايران زمين، شماره 19)1352(، ص 10-18).
نمايه( وقف / مسجد / تأمين خوراک /تأمين زوار / تأمين منزل / تأمين پزشکي فقرا / سهم صوفيان سمنان)
اشخاص( محمد بن ابراهيم بن بابويه الکاکوئي الغفاري)
مكان( سمنان/ قلعه واقف / ده نمک)
فني( 8 صفحه )پي دي اف 1.1 مگابايت

4. وقف‌نامة رشيد الدين فضل‌الله
 

تاريخ( ربيع الاول 709 قمري / 1309 ميلادي)
خلاصه( »وقف‌نامة ربع رشيدي« را خواجه رشيد‌الدين فضل‌الله همداني در اوايل قرن هشتم نوشته و از آن تنها يك نسخه در جهان وجود دارد؛ نسخه‌اي كه امروز از يونسكو نشان گرفت. خواجه رشيدالدين زمان غازان خان ايلخاني به وزارت رسيد. وي براي ساماندهي،‌ تمركز و تداوم تحقيقات و فعاليت‌هاي فرهنگي و علمي، يك مجموعة بزرگ علمي، ‌آموزشي و پژوهشي به نام »ربع رشيدي« تأسيس كرد. اين مجموعه به صورت شهركي علمي در حومة شهر تبريز ساخته شد. خواجه رشيد‌الدين در پايتخت ايلخانيان و در گذرگاه كاروان‌هاي خاور و باختر يكي از بزرگ ترين تأسيسات روزگار كهن را پديد آورد: شهري كوچك شامل كتابخانه، مدرسه، مسجد، دارالايتام، گرمابه، مهمانسرا، بيمارستان، مدارس عالي، پرورشگاه و كارگاه‌هاي صنعتي. او براي تأمين پشتوانة مالي اين مؤسسات بزرگ، دارايي و املاك زيادي را وقف »ربع رشيدي« كرد. اين موقوفات عمدتاً در ايران قديم، ‌بخش‌هايي از عراق، افغانستان، گرجستان، ولايت روم، آذربايجان و‌ سوريه بودند. وي براي براي سامان دهي اداره »ربع رشيدي« و موقوفات آن وقف‌نامه‌اي تنظيم كرد. او در اين وقف‌نامه اطلاعاتي دقيق و مستند دربارة شيوه فعاليت‌هاي علمي، ‌آموزشي، تشكيلات ربع، اوضاع فرهنگي آن عصر، ارزش خدمات خواجه در پيشبرد و توسعة امور فرهنگي و آموزشي و نكاتي دربارة احوال شخصي‌اش نوشته است. اين نسخه به خط خود خواجه رشيد‌الدين فضل‌الله همداني و قسمتي از آن نيز به خط حاكم آن زمان تبريز است كه فقط يك نسخه از آن در تمام جهان وجود دارد. در اين آرشيو عکسي از روي نسخة اصل منتشرشده موجود است.
زبان( عربي)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
انتشار( »وقف نامة رشيد الدين فضل‌الله.« راهنماي کتاب 13 )1349(، ص 149-150).
نمايه( وقف / وزير / وزرا / ايلخانان/ ترويج علم و دانش / امور دارالشفا / تأمين مساکين / امور دارالضيافه / امور دارالحفاظ / ترويج تفسير و حديث / تأمين امور خانقاه / امور مسجد صيفي)
اشخاص( خواجه رشيد‌الدين فضل‌الله همدان)
مكان( تبريز / ربع رشيدي)
فني( ــ 1 صفحه )پي دي اف 34.3 كيلوبايت

5. وقف‌نامة سيد رکن الدين (جامع الخيرات)
 

تاريخ( شوال 748 قمري / 1348 ميلادي)
خلاصه( وقف‌نامة موقوفات سيد رکن الدين در يزد از دورة ايلخاني که به "جامع الخيرات" مشهور است).
زبان( عربي)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مجموعة خصوصي محمدعلي وزيري)
انتشار( دانش پژوه، محمد تقي؛ افشار، ايرج. »جامع الخيرات )وقف نامة سيد رکن الدين(.« فرهنگ ايران زمين، 9 )1330(، ص 277.
نمايه( وقف / ايلخانان / امور بيماران / امور مستمندان / ساخت مدرسه / ساخت بيمارستان / ساخت مسجد / وقف بر سادات / وقف بر حرم امام حسين / ساخت خانقاه / ساخت مسجد / ساخت رباط)
اشخاص( سيد رکن الدين )
مكان( يزد )
فني( ــ متن تصحيح شده جامع الخيرات 207 صفحه است که وارد بانک طلاعات نشده است).

6. وقف‌نامة بيبي ترکان
 

تاريخ ( صفر 786 قمري / 1384 ميلادي)
خلاصه( بيبي ترکان قرآن تذهيب شده‌اي را که شامل سي جزو است وقف مدرسه‌اي در کرمان کرده که مقبرة پدر و مادرش در اين مدرسه‌ است).
زبان( عربي)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري(آستانة شاه نعمت الله ولي )ماهان
انتشار( مجدزاده صهبا، جواد. »سي پارة قديمي و وقفنامة 777 ساله.« يادگار، شمارة 1، 9 )1324(، ص 28-45؛ 30-32)
نمايه( وقف / متولي / وقف مدرسه / وقف قرآن/ تذهيب قرآن / ترويج قرآن خواني)
اشخاص( بيبي ترکان خاتون)
مكان( کرمان / ماهان / آستانه شاه نعمةالله ولي)
يادداشت( هجده جزء قرآن مذکور در آستانة شاه نعمت‌الله ولي در ماهان نگهداري مي شوند. در پشت اولين صفحه جزء هفتم اين قرآن وقف‌نامه بيبي ترکان ديده مي شود. مدرسه‌اي که به آن در وقف‌نامه اشاره شده، احتمالاً مدرسه‌اي با قبة سبز است.
فني( 3 صفحه )پي دي اف 735.5 كيلوبايت

7. وقف‌نامه امامزاده جعفر در دامغان
 

تاريخ( ا محرم 815 قمري / 1412 ميلادي)
خلاصه( وقف‌نامة امير سيف الدين علي کيا بن رستم بن حاجي از خاندان کارکياي گيلان که در سال 815 تنظيم شده است. موقوفٌ عليه، بقعة امام زاده جعفر دامغان است و از موقوفات آن اَسهام قنات قريه دهو، مزرعه مهرآباد و يک طاحونه ذکر شده است. هزار بيگ بن عز الدين عوض شاه خواري اين سند را به خط نستعليق نوشته است.
زبان( فارسي)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( سازمان اوقاف تهران)
انتشار( شيخ الحکمايي، عماد الدين. »وقف نامة کهن امامزاده جعفر دامِِغان«. وقف: ميراث جاويدان، شمارة 5، 1373، ص 58-68)
نمايه( قنات / وقف / امامزاده / کارکياي گيلان )خاندان( / طاحونه )آسيا( / آب رساني / تأمين آب شرب /)
اشخاص( اميرسيف الدين علي کيا / هزار بيگ بن عز الدين عوض شاه خواري / امامزاده جعفر)
مکان( دامغان / گيلان/ روستاي دهو / مزرعه مهرآباد)
فني( 11 صفحه )پي دي اف 2.3 مگابايت

8. قباله و وقف‌نامه قريه اوچ کليسا
 

تاريخ( 9 صفر 832 قمري / 1428 ميلادي)
خلاصه( قباله و وقف‌نامة قرية اوچ کليسا که بر اساس سه قبالة مورخ 832-834 نوشته شده است. مقر کتاغکوس ارمني امروز در آنجا قرار دارد.
زبان( عربي)
خط( نسخ)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مؤسسه اسناد تاريخي )ايروان
نمايه( وقف / مسيحيان / ارامنه / کليسا / وقف املاک / وقف قريه )
مکان( ارمنستان / ايروان / اوچ کليسا)
فني( 11 صفحه )پي دي اف 2.3 مگابايت

9. قباله و وقف‌نامة چند قرية ارمني
 

تاريخ( 10 ربيع الثاني 835 / 1431 ميلادي)
خلاصه( قباله و وقف‌نامة قريه‌هاي اوچ کليسا، اشترک، پاترينج، نوره گويط، آقونادون، تغنيس، کره جلو و مغني است که گريگور خليفه از امير رستم ابن بيشکن ابن سنباط اوربليان خريده و وقف وانک اوچ کليسا نموده است.
زبان( عربي)
خط( نسخ)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مؤسسة اسناد تاريخي )ايروان
نمايه( وقف / مسيحيان / ارامنه / کليسا / املاک)
اشخاص( گريگور خليفه / امير رستم ابن بيشکن ابن سنباط اوربليان)
مكان( ارمنستان/ وانک اوچ کليسا)
يادداشت( مقالة ضميمه شامل بيشتر از 15 عکس موجود در اين بانک اطلاعاتي است).
فني( 12 صفحه )پي دي اف 3.2 مگابايت

10. قباله و وقف‌نامة املاک چند قرية ارمني
 

تاريخ( 24 شوال 854 قمري / 1450 ميلادي)
خلاصه( قباله و وقف‌نامة املاک قريه‌هاي سواري، طاشو، آقا، طانزه داب، قژمقوب و يک باغچه است که شماون ابن خاجه طور ابن يعقوب انکلکوتسي متولي وانک طاتف از رستم ابن بيکيش ابن سنياط اوربليان و غضنفر ابن جان و پيرقلي خريده و وقف وانک طاتف نموده است.
زبان( عربي)
خط ( نسخ)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مؤسسة اسناد تاريخي )ايروان
نمايه( وقف / مسيحيان / ارامنه / متولي / کليسا / املاک)
اشخاص( شماون ابن خاجه طور ابن يعقوب انکلکوتسي / رستم ابن بيکيش ابن سنياط اوربليان / غضنفر ابن جان / پيرقلي)
مکان( ارمنستان / ايروان/ قرية‌ سواري/ قرية طاشو/ قرية آقا/ قرية طانزه داب / قرية قژمقوب)
فني( 5 صفحه )پي دي اف 1.0 مگابايت

11. وقف‌نامه از عبيدالله بن محمود (خواجه احرار)
 

تاريخ( 27 ذيعقده 854 قمري / 1490 ميلادي)
خلاصه( وقف نامة عبيدالله بن محمود )خواجه احرار( مربوط به املاکش در ناحية تاشکند. وقف به بازماندگان او تعلق گرفته و براي تعمير مدرسه و مسجد در تاشکند که او خود تأسيس کرده، صرف مي شود.
زبان( عربي)
خط ( نستعليق)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مؤسسة وستوکوودينيجا )تاشکند
نمايه( وقف / نقشبنديه / املاک / تعمير مدرسه / ترويج علم و دانش / تعمير مسجد)
اشخاص( خواجه احرار، عبيدالله بن محمود)
مکان( سمرقند / تاشکند)
فني( 6 صفحه )پي دي اف 1.0 مگابايت

12. وقف‌نامه از عبيدالله بن محمود (خواجه احرار)
 

تاريخ( 27 ذيعقده 854 قمري / 1490 ميلادي)
خلاصه( وقف نامة عبيدالله بن محمود(خواجه احرار) مربوط به چند قريه، قطعه زمين، باغ، کارگاه، دکان، آسياب، حمام عمومي و املاک ديگر در سمرقند، بخارا، تاشکند، قشقه دريا و اطراف آنها. وقف به بازماندگان عبيدالله بن محمود )خواجه احرار( تعلق گرفته و صرف تعمير مدرسه‌اي مي شود که خود او در سمرقند ساخته است.
زبان( عربي)
خط( نستعليق)
نوع سند0 وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مؤسسة وستوکوودينيجا )تاشکند
نمايه( وقف / نقشبنديه / املاک / وقف قريه / وقف زمين / وقف باف / وقف مغازه / وقف آسياب / و قف حمام / تعمير مدرسه)
اشخاص( عبيدالله بن محمود خواجه احرار )
مكان( سمرقند / بخارا / تاشکند)
فني( 27 صفحه )پي دي اف 5.6 مگابايت

13. فرمان حسن علي قراقويونلو
 

تاريخ( 27 شوال 873 قمري / 1469 ميلادي)
خلاصه( فرمان حسن علي بن سلطان جهانشاه در وا گذاردن توليت وقف مزار شيخ محمود کرجي به شيخ رضي الدين علي.)
زبان( فارسي)
خط(تعليق)
نوع سند( فرمان)
مقوله سند( فرامين و رقمها)
محل نگهداري( کتابخانة مرکز دانشگاه تهران)
انتشار( مدرسي طباطبائي، حسين. »هفت فرمان ديگر از پادشاهان ترکمان.« بررسي هاي تاريخي، شماره 11، 2 )2535 شاهنشاهي(، ص 85-126.)
نمايه( وقف / متولي / قرا قويونلو/وقف امامزاده / توليت وقف / قاضي وقف / اختلافات وقفي)
اشخاص( حسن علي بن سلطان جهانشاه قرا قويونلو/ شيخ محمود کرجي/ شيخ رضي الدين علي)
مكان( کرج/ مزار شيخ محمود کرجي)
فني( 2 صفحه )پي دي اف 332.2 كيلوبايت

14. وقف‌نامة عبيدالله بن محمود (خواجه احرار)
 

تاريخ( 23 رجب 874 قمري / 1470 ميلادي)
خلاصه( وقف‌نامة عبيدالله بن محمود (خواجه احرار) راجع به قرية دايج و ونگ با چند قطعه زمين و آسياب و دو دکان و کارگاه در سمرقند. وقف به نفع مدرسه در محله درب سوزنگران.
زبان( فارسي)
خط( نستعليق)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مؤسسة وستوکوودينيجا )تاشکند
نمايه( وقف / نقشبنديه / املاک / وقف قريه / وقف زمين / وقف آسياب / وقف مغازه / تعمير مدرسه)
اشخاص( عبيدالله بن محمود خواجه احرار )
مكان( سمرقند / درب سوزنگاران/ قريه دايج و ونگ)
فني( 7 صفحه )پي دي اف 2.4 مگابايت

15. وقف‌نامة مسجد ميدان )مير عماد( در کاشان 1)
 

تاريخ( 23 رجب 877 قمري / 1472 ميلادي)
خلاصه( وقف از امير عماد الدين محمود ابن معين الدين الشرواني بر مسجد ميدان )مسجد مير عماد( در کاشان؛ از موقوفات اين وقف حمام مير عماد، اَسهام قنات اسفيدآباد قريه فين و 18 در دکان؛ توليت وقف با واقف و اولاد او است؛ مصارف وقف براي مسجد و دار الشفاء.
زبان( فارسي ـ عربي)
خط( تعليق)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مجموعة خصوصي )تهران
انتشار( شهشهاني، حسين. »خلاصه‌اي از وقف نامة مسجد مير عماد و فرمان هاي سلاطين که در آن باقي مانده است«، فرهنگ ايران زمين، شماره 5 )1336(، ص 23-50 و 27-37)
نمايه( وقف / قرا قويونلو / مسجد / وقف حمام / وقف قنات / وقف مغازه / نوليت وقف / امور مسجد / امور دارالشفا
اشخاص( عماد الدين محمود ابن معين الدين الشرواني)
مكان( کاشان / مسجد مير عماد / فين )کاشان
يادداشت( سند حاضر بخشي از طوماري است که شامل چهار وقف‌نامه است.)
فني( 11 صفحه )پي دي اف 1.6 مگابايت

16. وقف‌نامة مسجد ميدان مير عماد( در کاشان 2)
 

تاريخ( 8 شعبان 877 قمري / 1473 ميلادي)
خلاصه( وقف يک قصبه در مزرعه دولت آباد از امير عماد الدين محمود بن معين الدين الشرواني بر مسجد ميدان مسجد مير عماد( در کاشان).
زبان( فارسي ـ عربي)
خط( تعليق)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مجموعة خصوصي )تهران
انتشار( شهشهاني، حسين. »خلاصه‌اي از وقف نامة مسجد مير عماد و فرمان هاي سلاطين که در آن باقي مانده است«، فرهنگ ايران زمين، شمارة 5 )1336(، ص23ـ50 و27ـ37)
نمايه( وقف / قرا قويونلو / امور مسجد / وقف زمين / وقف مزرعه )
اشخاص( عماد الدين محمود ابن معين الدين الشرواني )
مكان( کاشان / مسجد مير عماد / فين )کاشان
يادداشت( سند حاضر بخشي از طوماري است که شامل چهار وقف‌نامه است).
فني( 2 صفحه )پي دي اف 275.8 كيلوبايت

17. وقف‌نامة مسجد ميدان مير عماد( در کاشان 3)
 

تاريخ( 12 رمضان 877 قمري / 1473 ميلادي)
خلاصه( وقف نصف مشاع يک عصارخانه در کاشان و آب و اراضي مزرعة دولت آباد از امير عماد الدين محمود بن معين الدين الشرواني بر مسجد ميدان (مسجد مير عماد) در کاشان و خانقاه متصل به مسجد.
زبان( فارسي ـ عربي)
خط( تعليق)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مجموعة خصوصي )تهران
انتشار( شهشهاني، حسين. »خلاصه‌اي از وقف نامة مسجد مير عماد و فرمان هاي سلاطين که در آن باقي مانده است«، فرهنگ ايران زمين ، شماره 5 )1336(، ص 23-50 و 39-38)
نمايه( وقف / قرا قويونلو / امور مسجد / وقف خانه / وقف آب / وقف زمين / وقف خانقاه)
اشخاص( عماد الدين محمود ابن معين الدين الشرواني)
مكان( کاشان / مسجد مير عماد / فين )کاشان
يادداشت( سند حاضر بخشي از طوماري است که شامل چهار وقف‌نامه است).
فني( 2 صفحه )پي دي اف 131.0 كيلوبايت

18. وقف‌نامة مسجد ميدان (مير عماد)در کاشان 4
 

تاريخ( 15 ذيقعده 877 قمري /1473 ميلادي)
خلاصه( وقف امير عماد الدين محمود بن معين الدين الشرواني بر خانقاه مسجد ميدان (مسجد مير عماد) در کاشان و عمارت وقت و ساعت که از طرف فخر الدين علي ابن خواجه شمس الدين محمد الکاشي ساخته شد. موقوفات اين وقف شامل آب و اراضي مزارع نصرآباد و مهذب آباد، دکاکين ميدان جديد و طاحونه‌اي نزديک قرية فين است.
زبان( فارسي ـ عربي)
خط( تعليق)
نوع سند( وقف‌نامه)
مقوله سند( قباله‌جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مجموعة خصوصي )تهران
انتشار( شهشهاني، حسين. »خلاصه‌اي از وقف‌نامة مسجد مير عماد و فرمان‌هاي سلاطين که در آن باقي مانده است«، فرهنگ ايران‌زمين، شماره 5 )1336(، ص 23-50و 39-44.
نمايه( وقف / قرا قويونلو / امور مسجد / امور خانقاه / وقف آب / وقف زمين / وقف مغازه / وقف طاخونه)
اشخاص( عماد الدين محمود بن معين الدين الشرواني)
مكان( کاشان / مسجد مير عماد / فين )کاشان
يادداشت( سند حاضر بخشي از طوماري است که شامل چهار وقف‌نامه است.)
فني( 6 صفحه )پي دي اف 1.1 مگابايت

19. قرارداد عبيدلله بن محمود
 

تاريخ( 12 صفر 855 قمري / 1480 ميلادي)
خلاصه( قرارداد ميان عبيدالله بن محمود )خواجه احرار( و سلطان بخت بنت خواجه امير احمد دربارة دو قطعه زمين در مزرعة کوکسراي ماتريد ناحية سمرقند. در آن، به وقف براي حافظان قرآن اشاره شده است.)
زبان( فارسي)
خط( نستعليق)
نوع سند( قرارداد)
مقوله سند( قباله جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مرکز آرشيو تاريخي تاشکند )ازبکستان
نمايه( وقف / نقشبنديه / وقف زمين/ وقف براي حافظان قرآن / ترويج قرآن)
اشخاص( عبيدالله بن محمود خواجه احرار / سلطان بخت بنت خواجه امير احمد)
مكان( سمرقند / مزرعة کوکسراي ماتريد)
فني( 4 صفحه )پي دي اف 544.1 كيلوبايت

20. قرارداد با شرکت عبيدالله بن محمود (خواجه احرار)
 

تاريخ( 1 جمادي الثاني 885 قمري / 1480 ميلادي)
خلاصه( قرارداد ميان عبيدالله بن محمود )خواجه احرار( و کيميا خاتون بنت محمد درويش دربارة شش قطعه زمين در تومان نيمسغدة سمرقند. سند را نه شاهد امضا کرده‌اند. اشارة مختصري به وقف کردن اين املاک شده است.)
زبان( فارسي)
خط( نستعليق)
نوع سند( قرارداد)
مقوله سند( قباله‌جات و اسناد شرعي)
محل نگهداري( مرکز آرشيو تاريخي تاشکند )ازبکستان
نمايه( وقف / نقشبنديه / وقف املاک / وقف مغازه/ امور مسجد / امور خانقاه /تعمير مدرسه / اشخاص( عبيدالله بن محمود خواجه احرار/ کيميا خاتون بنت محمد درويش)
مكان( سمرقند )
فني( 4 صفحه )پي دي اف 731.3 كيلوبايت

پي نوشت ها :
 

1)خان محمدي، علي اکبر، »سرنوشت اسناد و مدارک کاغذي در قرن بيست و يکم و هزارة سوم ميلادي«، گنجينه اسناد، شماره 10، ص 95-96.

منابع و مآخذ 1- »آشنايي با اسناد ملي ايران«، گنجينة اسناد، سال 5، شمارة 17و18، بهار و تابستان 1374.
2- پايگاه بانک اطلاعات www.asnad.org
3- خان‌محمدي، علي اکبر، »سرنوشت اسناد و مدارک کاغذي در قرن بيست و يکم و هزارة سوم ميلادي«، گنجينه اسناد، سال 10، شمارة 73، بهار و تابستان 1388.
4- ستوده، مولود، »آشنايي با بانک اسنادِ رقمي(ديجيتالي) Asnad.org«، گنجينة اسناد، سال 10، شمارة 75، پاييز 1388.
5-فصلنامه وقف ميراث جاويدان ش 71
ادامه دارد...
/ع